"Ik denk dat vaders handelen uit wanhoop"

Hebben we niets geleerd?

door Daphne van Dijk

Onlangs kwam naar buiten dat een streng islamitische vader zijn 18-jarige dochter Zarife tijdens de zomervakantie in Turkije met een jachtgeweer had doodgeschoten. Reden: de dochter zou de Turkse gemeenschap in Nederland te schande hebben gemaakt met het westerse leven dat ze in zijn ogen leidde. Haar moderne opvattingen hadden al vaker voor problemen gezorgd. De vader handelde uit erewraak, moord omdat de familie-eer beschadigd is. De Marokkaanse Karima Ouchan (33) klinkt het allemaal bekend in de oren. In 1985 stonden de kranten bol van haar verhaal. Nadat ze van huis was weggelopen, spoorde haar vader haar op en ontvoerde haar naar Marokko. Ze zou te westers zijn geworden, maar gelukkig hoefde zij het niet met de dood te bekopen.

Illustratie:Dilys de Jong

"Weet je wat ik nou niet begrijp?" zegt Karima Ouchan (33), die in 1985 door haar vader naar Marokko werd ontvoerd. "Dat er de afgelopen achttien jaar dus niets veranderd is. Ik ben geshockeerd door het patroon van herhalingen. Hebben we dan niets geleerd?"

Karima Ouchan:'Mijn vader beroofde mij van mijn vrijheid'

Karima (33) liep op haar vijftiende weg van huis, omdat haar vader haar mishandelde. Ze bracht met haar actie schande over de familie. Ze denkt niet dat haar vader haar om die reden ooit heeft willen vermoorden, maar ondervond wel veel tegenwerking vanuit de Marokkaanse gemeenschap. "Een keer probeerde een man mij in zijn auto te sleuren terwijl hij zei: 'Jij gaat mee, want je hebt je vader te schande gemaakt! Ik zal het je afleren.' Ik kon gelukkig wegrennen", vertelt Karima, die inmiddels als tolk-vertaler werkt."Een andere keer werd ik door een motorrijder achtervolgd. Die man sprak me aan en riep: 'Je zult het nog wel leren dat mannen het hoogste woord hebben. Het is vreselijk dat je je vader zo voor paal hebt gezet.' Ook daar kon ik wegkomen. Ik heb geen idee wie die mannen waren. Overigens wil ik echt benadrukken dat natuurlijk niet iedereen in de Marokkaanse gemeenschap schande over mij sprak."

In bepaalde culturen rust de eer van een familie op de schouders van vrouwen en kan geschonden worden doordat de vrouw bijvoorbeeld voor het huwelijk haar maagdelijkheid verliest of een buitenechtelijke verhouding aangaat. Erewraak, het doden van degene die de familie te schande heeft gemaakt, is een uiterste daad om het aanzien en prestige van het gezin in de gemeenschap te zuiveren. Vaak gebeurt de daad door een broer of de vader die denkt geen andere keuze te hebben. Erewraak komt niet alleen voor in de Turkse of Marokkaanse gemeenschap, maar ook bij Pakistaanse, Zuid-Amerikaanse, Jordaanse en Surinaamse gezinnen van Hindoestaanse afkomst.

Veghel

Volgens schattingen van stichting TransAct, het landelijk expertisecentrum voor de bestrijding van seksueel en huiselijk geweld, worden in Nederland jaarlijks naar schatting twintig mensen uit erewraak vermoord. Sommige verhalen haalden de kranten, zoals de poging in 1999 van de 16-jarige Turkse Ali D. uit Veghel, die een Turks leeftijdsgenootje uit de weg wilde ruimen, omdat deze een relatie had met zijn zusje. Of het verhaal van de Turkse Kezban Vural die in juni van datzelfde jaar met acht kogels voor de ogen van haar kinderen door haar ex-man werd vermoord. Hij kon het niet accepteren dat zijn vrouw hem verlaten had.

Karima kwam op haar zevende met haar moeder en twee broertjes naar Nederland waar haar vader als gastarbeider werkte. De problemen begonnen toen haar moeder wegens psychische problemen naar Marokko terugging en haar vader een nieuwe vrouw trouwde. "Toen ik net in Nederland aankwam, snapte ik niets van deze maatschappij, maar door school en vriendinnetjes leerde ik steeds meer", vertelt Karima, die als single door het leven gaat. "Mijn vader was bang dat ik beïnvloed zou worden door liberaal westerse ideeën en beroofde mij van mijn vrijheid. Ik mocht niet met Nederlanders omgaan, moest meteen uit school naar huis, jongens waren taboe en zelfs de bibliotheek was verboden terrein. Hij was heel traditioneel en streng en regelmatig sloeg hij mij om zijn woorden kracht bij te zetten."

Wegens de mishandelingen van haar vader en de oplopende ruzies met haar stiefmoeder liep Karima weg van huis naar de meidenopvang. Ze was toen 15 jaar oud. De kinderbescherming probeerde te bemiddelen in het contact met haar vader en tijdens een van die gesprekken bedreigde haar vader de aanwezigen met een mes, nam Karima mee en reed linea recta met zijn dochter naar Marokko. Doordat de toenmalige middelbare school van Karima met een actie landelijke aandacht vroeg tegen de ontvoering en Karima in haar wanhoop op weg naar Marokko overboord sprong, kwam haar vader uiteindelijk tot inkeer en bracht haar terug naar Nederland.

"Hij leek echt veranderd. Sloeg me niet meer, er werd ineens gepraat en overlegd over dingen." Toen haar vader een half jaar later voorstelde om de strijdbijl te begraven en met het gezin op vakantie te gaan naar Marokko, stemde Karima in. "Zo zal het misschien ook wel met dat Turkse meisje zijn gegaan." Maar op het moment dat Karima voet op Marokkaanse bodem zette, zei haar vader: "Zo, nu zie je Nederland nooit meer terug!" Het duurde twaalf jaar voordat Karima op 27-jarige leeftijd weer terug mocht naar Nederland. Ze vroeg het op een dag aan haar vader, recht op de man af. Hij liet haar gaan. Alleen.

Ellendig

"Ik ben nooit bang geweest dat mijn vader mij om de eer van de familie te redden zou vermoorden", vertelt Karima, die over haar leven het boek 'Nooit geschreven brief aan mijn vader' (uitgeverij Bulaaq) schreef. "Ik denk dat die Turkse vader uit complete wanhoop heeft gehandeld en zich heel ellendig voelt. Door een samenloop van omstandigheden voelde hij blijkbaar dat hij op de rand van het ravijn stond. En hij is erin gestapt. Mijn vader heeft daar ook gestaan, ja, maar hij is omgekeerd."

Volgens Karima heeft de dood van haar halfbroertje daar alles mee te maken. Die overleed in 1989 op 9-jarige leeftijd aan kanker. "De dood van een kind houdt de mening van de Marokkaanse gemeenschap niet tegen. Ik denk dat hij zich toen realiseerde dat de druk van buitenaf altijd zal blijven. Daarnaast is hij ook heel erg teleurgesteld door de Marokkanen die er niet voor hem waren toen zijn zoon overleed. In zo'n hechte gemeenschap als de onze is de sociale controle en de druk enorm groot. Keerzijde is dat er altijd hulp beschikbaar is. Juist daarin is mijn vader teleurgesteld, ze hebben hem als een baksteen laten vallen. Ik denk dat hij toen begon in te zien dat zijn gezin het enige is waar hij echt wat aan heeft."

Ze heeft inmiddels goed contact met haar vader en is deze zomer weer bij hem op vakantie geweest in Marokko. "Ik ben milder geworden, mijn vader is milder geworden. We hebben van elkaar dingen leren accepteren en aanvaarden. Ik begrijp nu ook veel beter dat hij ook een product is van zijn opvoeding en zijn normen en waarden en dat hij daarbinnen altijd het beste voor zijn kinderen wilde. Ik ben en blijf zijn dochter van zijn eigen vlees en bloed en hij blijft mijn vader."

Een oplossing voor eremoorden vanwege schande die dochters, zussen, moeders en vrouwen in allochtone gezinnen dragen, heeft ze niet. Maar de sleutel ligt volgens haar wel in de communicatie. "Het is toch verschrikkelijk dat er anno 2003 nog vrouwen worden vermoord, omdat ze hun familie te schande hebben gezet? Om te voorkomen dat dingen escaleren, moeten mensen meer met elkaar in gesprek komen. En laat je eigen koppigheid en eigenwijsheid in godsnaam geen parten spelen. Weglopen kan altijd nog als laatste strohalm. Het zou fijn zijn als er een apart bemiddelingsorgaan komt. En dan doel ik niet op zoiets als de kinderbescherming. Die wordt in onze cultuur niet bepaald geaccepteerd."

Overigens pleit stichting TransAct voor het instellen van een steunpunt om de problemen van ongewenste opvattingen over eer en erewraak aan te pakken.

Wilt u reageren op dit artikel, klik dan hier