In dromen is niets te gek

Vliegend de nacht door
door Daphne van Dijk

Niet elke slaper kan zich bij het ontwaken herinneren wat er zich die nacht in het hoofd afspeelde. Maar iedereen droomt, elke nacht ongeveer vijf keer. En sommigen weten ook dat ze dan dromen en dromen toch gewoon door: de zogenaamde lucide dromen. Met een beetje oefening kun je leuke dingen doen: vliegen, diepzeeduiken (zonder flessen uiteraard), altijd scoren met voetbal of ongeremde seks hebben met een bloedmooie kerel. Binnen de wetenschap is er nog weinig onderzoek naar dit fenomeen gedaan. Droomonderzoeker Victor Spoormaker gaat zich de komende jaren met lucide dromen en nachtmerries bezighouden.

Als sinds mensenheugenis is men gefascineerd door dromen. Het begon al met het bijbelse verhaal van Jozef die in Egypte de droom van de farao moest verklaren. Ook psycholoog Victor Spoormaker is al sinds jonge leeftijd geïntrigeerd door wat zich 's nachts in het hoofd afspeelt. Hij schreef er zijn scriptie over, deed onderzoek aan de Amerikaanse Stanford Universiteit, schreef er nog niet zo lang geleden een leerzaam boek over en is sinds twee jaar bezig met een promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht. Maar in droomsymboliek gelooft hij niet. "De enige die je droom kan verklaren, ben je zelf."

Vanmorgen werd hij wakker door de wekker - doorgaans funest om een droom te kunnen onthouden, vanzelf wakker worden is veel beter - maar toch weet Victor nog wat hij droomde. "Ik fietste door Amsterdam, de straten waren opgebroken. Ik keek naar mijn fiets en daar zaten geen banden op. In het echte leven heb ik al een tijdje een lekke band en in mijn droom is dat verwerkt tot een fiets zonder banden. Heel logisch eigenlijk. "

En de volgende seconde kun je in zo'n droom net zo gemakkelijk op je fiets zonder banden in Frankrijk rijden. "Dat vind je niet eens raar. Doordat je werkgeheugen, de zogenaamde prefrontale cortex, 's nachts uitrust. Dat geheugen zorgt er overdag voor dat je meerdere dingen tegelijk kunt doen. Stel je voor dat je rent, omdat je de tram wilt halen omdat je anders de trein naar je werk mist. Ondertussen check je in je jaszak je strippenkaart en let je bij het oversteken op de auto's. In je droom 's nachts ren je naar de tram, maar je weet niet waarom je rent en waar de tram naartoe gaat of waar je vandaan komt. Je kunt tijdens dromen hooguit op één zaak tegelijk je aandacht richten, dat heet single-mindedness, en daarom vraag je jezelf niet af of het wel klopt wat er allemaal gebeurt."

Tijdens de slaap rust je lichaam uit en is je brein meestal heel rustig. In acht uur gaat een mens een aantal slaapfases door, waaronder bijvoorbeeld de diepe slaap en de REM-slaap (Rapid Eye Movement). Tijdens de REM-slaap worden de hersenen opeens ontzettend druk. Dat doorlopen van fasen wordt een slaapcyclus genoemd, gemiddeld heb je vijf cycli per nacht. Omdat je alleen droomt in de REM-slaap heb je vijf dromen (per slaapcyclus één) per nacht. Omdat de cycli naarmate de slaap vordert minder diep worden, droom je aan het begin van de nacht gemiddeld 10 minuten, maar tegen de ochtend kunnen dromen wel 45 minuten duren.

Hallucinaties

Dromen zijn een soort hallucinaties, want je ziet dingen die er niet zijn. Maar er kan wel informatie van buitenaf komen. In een droomlaboratorium werd de hand van een vrouw, nadat was vastgesteld dat ze in de REM-slaap zat, in een bak water gelegd. Later vertelde ze dat het regende in haar droom. "Ik droomde een keer dat ik luisterde naar een geweldig mooi klassiek concert. Dat bleek helaas mijn wekkerradio te zijn!"

In je dromen verwerk je wat je bezighoudt, welke dingen je de dagen ervoor meegemaakt hebt, welke emoties en gevoelens op dat moment spelen. Daarom kunnen mensen niet zonder dromen; het zorgt ervoor dat de hersenen de volgende morgen weer fris aan de slag kunnen. "Tachtig procent van de emoties in dromen is negatief, omdat negatieve ervaringen langer blijven hangen. Denk maar aan een complimentje of een verkeerde opmerking over je kapsel. Waar blijf je aan denken? En het blijkt dat mensen overdag onbewust negatief denken over wat er allemaal fout en verkeerd kan gaan. Dat patroon zet zich voort in je slaap. De droom is namelijk een film van je eigen gedachten."

"Wat je denkt, vormt je droom en dat gaat volgens een script; een soort verwachtingspatroon dat van persoon tot persoon verschilt. Stel, je ziet een schimmig persoon in je droom. Als je dan denkt: 'Oei, die ziet eruit als een enge man', worden meerdere herinneringen aan 'eng' en 'bedreigende mannen' actief. Als je vervolgens denkt: 'Die wil mij wat aandoen', komt die man ook op je af. Als je dan wegrent en denkt: 'Hij gaat me vast achtervolgen', dan gebeurt dat ook. Zo zetten je eigen gedachten de achtervolging in gang."

Kinderen hebben meer REM-slaap dan ouderen, omdat ze meer nieuwe indrukken opdoen en dus meer te verwerken hebben. "Dat kan heel bedreigend zijn en daardoor hebben ze vaker last van angstdromen." Zelf had Victor ook last van nachtmerries. "Ik werd altijd achtervolgd door spoken, buitenaardse wezens en monsters. Later werden dat enge mannen en gangsters. Tot mijn moeder een keer suggereerde dat ik niet weg moest rennen, maar me in mijn droom moest omdraaien en de confrontatie aangaan. Het werkte. Ik was ontzettend bang, maar begon naar hen toe te rennen en zij vluchtten voor me weg! En opeens zat ik in een droom waarvan ik wist dat het een droom was. Daarna had ik veel minder nachtmerries en als ik ze had, kon ik ze ook zelf oplossen."

Victor Spoormaker:' Je droom is je beste therapeut'

Het was zijn eerste ervaring met een lucide droom: dromen waarin je beseft dat je aan het dromen bent. Later is Victor oefeningen gaan ontwikkelingen om lucide te leren dromen en die komen uitgebreid aan bod in zijn boek 'Alles over dromen: de feiten - de vragen - de oefeningen' (uitgeverij Kosmos) . "In een lucide droom besef je dat alles om je heen verzonnen is. Als je dat eenmaal door hebt, kun je je fantasie volledig gebruiken. Alles kan, zolang je er maar in gelooft. Want op het moment dat je bijvoorbeeld denkt 'maar mensen kunnen toch helemaal niet vliegen', stort je neer. Ook kun je snel weer vergeten dat je eigenlijk in een droom zit. Iedereen kan het leren, al heeft de een meer talent dan de ander. Ik ga nu onderzoeken of mensen lucide dromen kunnen gebruiken om van nachtmerries af te komen."

Dromen zijn erg visueel. Andere zintuigen, zoals reuk en smaak, komen minder aan bod, tenzij je blind bent. We dromen meestal in kleur, hooguit een enkele keer in zwart/wit. En dat we dromen dat we kunnen vliegen, komt doordat onze evenwichtsorganen soms geprikkeld worden. Eén bakerpraatje wil Victor de wereld uithelpen. een droom. "Dat je echt doodgaat als je in een droom sterft is onzin. Anders zou ik al meerdere keren overleden zijn."

Nog wat wetenswaardigheden. Uit onderzoek blijkt dat per droom gemiddeld 2,6 personen voorkomen (groepjes gelden als één). Bij vrouwen zijn dat er doorgaans meer. Per duizend dromen komt slecht één vreemd wezen als een monster voor. Vrouwen dromen vaak over andere vrouwen die ze kennen, mannen over onbekende kerels. Vrouwen hebben maar in 4 procent van hun dromen seks, mannen in 12 procent. Als vrouwen dromen over seks gaat het eerder over flirten en verleiden dan over de daad zelf. Vrouwen dromen meer over kleding, mannen over wapens - al dromen ze evenveel over stofzuigers. Kinderen dromen meer over dieren dan volwassenen.

Gratis therapeut

Dromen zijn persoonlijk en Spoormaker gelooft dan ook niet dat anderen jouw droom kunnen verklaren. "Voor iemand die een hekel heeft aan water of ooit bijna verdronken is, zal een droom over de zee een andere betekenis hebben dan voor iemand die dol is op zwemmen. De enige die de droom kan verklaren, ben je zelf. Als je meer over jezelf wilt leren, moet je je eigen dromen eens analyseren, associaties maken en aanknopingspunten zoeken met je leven overdag. Je droom wordt daarmee je eigen gratis therapeut."

En hoe zit het met voorspellende dromen? "Na bijvoorbeeld de vuurwerkramp in Enschede in mei 2001 zeiden veel mensen dat ze de nacht ervoor over een ramp of brand hadden gedroomd. Maar als je nagaat dat 16 miljoen mensen die nacht bij elkaar 80 miljoen hebben gedroomd, dan is de kans groot dat er een stuk of wat over een brand of een ramp gingen."

Toch moeten wetenschappers niet bij voorbaat uitsluiten dat voorspellende dromen bestaan. "Tijdens mijn studie droomde ik dat een oud-klasgenoot eerder uit Australië was teruggekomen. Ik had maanden niet aan hem gedacht. De volgende dag liep ik hem tegen het lijf. Toeval of voorspelling; zulke dingen blijven me fascineren. Dromen zijn zo bijzonder."

VoorspellingenZijn dromen bedrog, zoals Marco Borsato ons toezingt in zijn gelijknamige hit? Wetenschappers zijn er nog niet over uit. Daarom willen we deze week van u weten of u wel eens een voorspellende droom heeft gehad. Waar ging die over? En in hoeverre heeft die uw leven beïnvloed? Mail of schrijf ons uw verhaal naar het adres elders op deze pagina.

Wilt u reageren op dit artikel, klik dan hier