Slechts af en een lekje
door Menzo Willems
Het principe dat het staatshoofd onschendbaar is en de minister verantwoordelijk voor het beleid, is het fundament van de constitutionele monarchie en de parlementaire democratie waarvoor in ons land de basis is gelegd met de beroemde grondwetsherziening van Thorbecke in 1848.
In dat 'revolutionaire' jaar werd de koning zijn macht ontnomen in ruil voor onschendbaarheid. Om te voorkomen dat hij vanuit het parlement wordt bekritiseerd, werden zijn ministers verantwoordelijk gemaakt voor zijn uitlatingen.
"De onschendbaarheid van de Koningin brengt met zich mee dat haar opvattingen
niet in het openbaar bekend mogen zijn", zegt het staatsrechtelijk 'geweten'
van de Tweede Kamer, GPV-fractievoorzitter Gert Schutte. "Zij kan zich immers
niet, zoals de verantwoordelijke minister, in de Tweede Kamer verdedigen
tegen kritiek."
Van de bewindslieden ziet de Koningin uiteraard de minister-president het meest. Die bezoekt haar iedere maandag op Huis ten Bosch. Nadat Beatrix 's ochtends heeft vergaderd met onder andere de baas van haar hofhouding, de grootmeester, het hoofd van de Rijksvoorlichtingsdienst en haar secretarissen, krijgt zij 's middags de minister-president op de thee om de actuele kwesties te bespreken.
Twaalf jaar lang, bijna vanaf haar aantreden, was dat haar generatiegenoot Ruud Lubbers. Met hem had zij daardoor een hechte band. Sinds 1994 is het Wim Kok, met wie zij een andere relatie heeft dan met zijn voorganger, maar die zij ook zeer respecteert.
Hij vertelt haar over de besluiten van de ministerraad van de afgelopen vrijdag en bespreekt de politieke kwesties die op dat moment spelen. Verder hebben zij het over benoemingen, de toespraken die de Koningin gaat houden en over staatsbezoeken. Maar de Koningin praat met Kok niet alleen over de politiek. Ook zaken die het koninklijk huis betreffen, zoals Koninginnedag, aanstaande prinselijke verlovingen of de werkzaamheden van prins Willem-Alexander, passeren de revue.
Hoewel er door het respect van de leden van het kabinet voor het geheim van Huis ten Bosch door hen nooit iets over de opvattingen van de Koningin naar buiten komt, zijn sommige van haar standpunten makkelijk te raden. Zo is het een publiek geheim dat Beatrix moeite had met de voorstellen van het derde kabinet-Lubbers om het aantal leden van het Koninklijk Huis terug te brengen. Dat het zeer lang duurde voor deze voorstellen naar de Tweede Kamer werden gestuurd, werd algemeen beschouwd als een teken aan de wand.
Eén van de smakelijkste affaires naar aanleiding van vermeend ingrijpen van Hare Majesteit was 'de zaak-Roell.' Deze diplomaat zou aan de vooravond van het bezoek van de Koningin aan Zuid-Afrika op haar bevel naar Nederland zijn teruggeroepen. Beatrix zou niet accepteren dat hij met een vriendin samenwoont, terwijl zijn vrouw in Nederland zit. Ondanks ontkenning van premier Kok en minister Van Mierlo blijft dit verhaal hardnekkig rondgaan. De grootste rel over openbaar gemaakte opvattingen van de Koningin stamt echter uit het begin haar regeerperiode. In 1983 openbaarde de toenmalige Amerikaanse presidentskandidaat Jesse Jackson na afloop van een bezoek aan Beatrix dat zij van mening was dat de toen zeer omstreden plaatsing van kruisraketten beter kon worden uitgesteld.
De regering wist niet hoe snel zij de onthulling van dominee Jackson, die zich vermoedelijk niet realiseerde in welk een lastig parket hij de vorstin had gebracht, moest ontkennen. Onder het motto dat Jackson de woorden van de Koningin verkeerd had begrepen. De regering kon immers niet toegeven dat Beatrix en het kabinet wellicht verschillende opvattingen hadden over de uitermate gevoelige kwestie van de kruisvluchtwapens.