door Harry Blom WENEN - "Irma was een stil meisje en begon nogal laat te lopen, maar ze was heel muzikaal." Woorden van de Hamburgse Antje Kosenmund die, 59 jaar na de nazimoord op haar zusje, nog steeds op zoek is naar gerechtigheid. Letterlijk stukje bij beetje komt die naar boven in Oostenrijk.

Het lichaam van Irma, zes jaar toen ze in 1943 in Wenen als minderwaardig wezen ter dood werd gebracht, kwam in een anoniem massagraf als slachtoffer van het door Hitler bevolen euthanasieprogramma. Dat richtte zich eerst op zwakzinnigen en 'volksvijandige elementen', later steeds duidelijker op hen die niet konden of wilden meewerken in de nazimachine.

Hersenweefsel van een slachtoffer van het euthanasieprogramma op een glasplaatje.

Antje Kosenmunds grote tegenstander is Heinrich Gross, psychiater in ruste, decennialang een geëerd wetenschapper en gerechtelijk deskundige. Gross (86) staat model voor het domme, leugenachtige en arrogante 'ich habe es nicht getan', dat helaas in Oostenrijk nog steeds voorkomt, maar gelukkig uitsterft. Gross was een fanatiek nationaal-socialist en een belangrijk arts in de kinderafdeling 'Am Spiegelgrund' van Wenens reusachtige psychiatrische inrichting Baumgartner Höhe, nog door keizer Franz Josef opgericht. Hier werd een deel van het even omvangrijke als geheimzinnige euthanasieprogramma uitgevoerd.

Zelfs tijdens zijn verlof (hij diende als officier in de Wehrmacht aan het Russische front) sprong Gross bij in de kinderkliniek. Hij kreeg een schriftelijke aanbeveling van zijn hoogste chef, dr. Ernst Illing, voor het selecteren van slachtoffers, hun dood bevelend door middel van verhongering of toediening van gif of slaapmiddelen.

Vervolgens werden, in elk geval door Gross en zijn collega's, de kwalen van de dode in kaart gebracht en werden wetenschappelijk interessante delen van hun hersenen op sterk water gezet.

Gross verbleef na de oorlog twee jaar in Russische krijgsgevangenschap, misschien net lang genoeg om de dans te ontspringen. Want in een korte periode van grondige nazi-jacht in Oostenrijk werd dr. Illing tot de strop veroordeeld en kreeg diens rechterhand, Marianne Türk (die Gross in zijn verlof vervangen had), tien jaar gevangenisstraf.

Gross kreeg twee jaar, wegens medeplichtigheid, maar het vonnis werd in hoger beroep herroepen. Hij kon zijn loopbaan hervatten in zijn vroegere psychiatrische inrichting en schreef een veertigtal wetenschappelijke artikelen over hersenonderzoek. Die waren allemaal gebaseerd op 'materiaal' dat hij in de oorlog verzameld had.

Niemand maakte zich daar in het naoorlogse Oostenrijk al te druk over, totdat een groepje jonge wetenschappers tegen Gross en zijn beschermers begon aan te schoppen. De mensen van het eerste uur, als dr. Werner Vogt en dr. Michael Hubenstorf, en de journaliste Marianne Enigl werden aanvankelijk voor het gerecht gedaagd, beboet en belasterd. Gaandeweg wisten zij hun collega-academici, de publieke opinie en de overheid te overtuigen. Tot een nieuw proces tegen Gross zal het wel niet meer komen. De oude man is ontoerekeningsvatbaar verklaard en vermoedelijk terecht, zegt Hubenstorf.

Hij vindt dat het klimaat in Oostenrijk wezenlijk aan het veranderen is. "Eerst waren er de mensen (academici) uit de nazitijd. Die beïnvloedden hun studenten met hun ideeën. Dat is nu voorbij. Pas in de derde generatie, zou je kunnen zeggen."

Antje Kosenmund vindt het jammer dat Gross niet voor het gerecht komt, maar ze koestert geen wraakgevoelens. "Waar het mij om gaat, is een gewone begrafenis van mijn zus Irma en alle andere slachtoffers, dat naamlozen een naam krijgen." Dat lijkt gelukt. Irma's botten mogen ergens in Wenen onder de grond liggen, haar hersens zijn uit het potje gehaald van de pathologische afdeling van de Baumgartner Höhe en in Hamburg begraven. De laatste stukjes weefsel die aan Irma konden worden toegeschreven, werden vorige week in Wenen begraven. Een paar dagen later, afgelopen zondag, kregen meer dan 600 slachtoffers van de euthanasieterreur in Wenen een begrafenis en een naam.

zoek naar gerelateerde artikelen

di 30 april 2002