door Pieter van der Sloot SINT-PETERSBURG - In het Engeland van Charles Dickens maakten leden van de upper-class regelmatig uitjes naar weeshuizen en gevangenissen, een macabere bezigheid die veelal onder het mom van liefdadigheid of wetenschap werd uitgevoerd. In Rusland anno 2002 heeft het ministerie van Justitie enige tijd geleden één van 's lands meest gevreesde penitentiaire inrichtingen, de Kresty-gevangenis in Sint-Petersburg, voor het publiek opengesteld.

Een Russische gedetineerde praat in een van de meest beruchte gevangenissen, de Kresty in Sint-Petersburg, met een bewaarder. (Foto: NRC-Handelsblad)

Een tripje van een uur naar de hel voor slechts vijftig roebel. Zo'n anderhalve euro. Als officiële reden noemt directeur Alexander Zjitenjov de wens het povere gevangenisbudget wat aan te vullen, alsmede om de Russische burgers te waarschuwen: hier kun je maar beter niet terecht komen.

Op de winderige kade aan de rivier de Neva staan mannen, vrouwen en kinderen met hun rug naar één van de mooiste panorama's die Europa te bieden heeft; hun gezichten zijn gericht op de tralies achter de hoge muren van het roodbakstenen gebouw dat tsaar Alexander III in 1892 heeft laten bouwen. Met hun handen en armen maken ze letters in de lucht, of ze werpen handkusjes over het prikkeldraad. "Dima, we houden van je!"

Dan steekt ineens ergens een blaaspijp uit de tralies, en een paar tellen later landt er een briefje

op straat. Een vrouw met haar vierjarige dochtertje rennen ernaar toe, pakken het op en verdwijnen ermee naar een bankje om het te lezen. Het is de enige dagelijkse communicatie tussen gedetineerde en buitenwereld die hier mogelijk is.

In de Kresty ('Kruizen' genoemd naar de twee kruisvormige hoofdgebouwen) zat de bij de bolsjewieken in ongenade gevallen revolutionair Leo Trotsky gevangen; alsook de zoon van de dichteres Anna Achmatova, vlak voordat hij naar de Siberische kampen verdween. Maar daar waar Trotsky een cel van 2,5 bij drie meter voor zich alleen had, zitten nu acht tot tien gevangenen dicht opeen. In een onophoudelijk gevecht om het toilet, de wastafel en één van de zes britsen. Er wordt bij toerbeurt geslapen. "De gevangene in Kresty heeft minder ruimte dan een lijk in een doodskist", omschreef een Russische mensenrechtenactivist de wantoestand onlangs.

Tijdens het luchten - één uur per dag - dient de gevangene de handen op de rug te houden. Luchten is hier een eufemisme: een verschaalde, zuurstofarme lucht hangt in alle gangen en Kresty kent een aparte tbc-vleugel: open tbc en aids zijn onder de gedetineerden in Rusland bezig aan een epidemische opmars.

"Niet te dicht bij de cellen komen!" maant de blonde Petersburgse gids, waarna ze in hoog tempo op onvervalste sovjetwijze cijfers en wetenswaardigheden oplepelt. De bezoekers worden geleid van getraliede sluis naar getraliede sluis, onder permanente bewaking van een Russische paratroeper met een Kalasjnikov en bivakmuts op. De militair wordt extra actief als we een binnenplaats oversteken waar een rij gevangenen voorbijschiet. Ze hebben lijkbleke gezichten. Overal hangt de damp van kolenstook en patrouilleren bewakers met zwarte honden.

Van de 1,2 miljoen gevangen die Rusland telt, zit ruim eenderde in voorarrest, tienmaal hoger dan gemiddeld elders in Europa. Kresty is gebouwd voor 3000 gevangenen, maar nu zitten er tussen de 7000 en 9000 gedetineerden hun proces af te wachten.

President Vladimir Poetin heeft hervormingen van de Russische rechtspleging aangekondigd en sommige daarvan al uitgevoerd. Zo kan iemand niet langer dan negen maanden in voorarrest worden gehouden, voorheen kon dat jarenlang. Zonder dat er onderscheid werd gemaakt tussen moordenaars en gauwdieven.

Verzeil je in Rusland in een cel, dan ben je goeddeels reeds uit het systeem weggeschreven. En rest niets anders dan te overleven door je aan te sluiten bij één van de vele 'families' (clans) en vooral door geen ziekte op te lopen.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 27 april 2002