DEN HAAG - Jan Peter Balkenende is naast Pim Fortuyn de grote politieke belofte van dit verkiezingsjaar. De 45-jarige opvolger van Jaap de Hoop Scheffer heeft zijn partij, het CDA, na een torenhoge crisis in rustiger vaarwater gebracht. Inmiddels bindt Balkenende de strijd aan met andere politieke kanonnen, zoals Ad Melkert en Hans Dijkstal. Met als inzet: de sleutel van het Torentje. Zo ver is het nog lang niet. De verkiezingsstrijd barst dit weekeinde pas goed los. De authentieke Balkenende hamert op herstel van een samenleving waarin mensen weer eens iets voor elkaar over hebben, nieuw vertrouwen in de overheid en op een andere aanpak van de problemen. Een dik half jaar geleden leek de CDA-voorman nog een verdwaalde professor in de politiek. Nu is Balkenende een serieuze kandidaat voor het allerhoogste ambt: het premierschap. Een politieke carrière in stroomversnelling.

(Foto: ANP)

'Een echte vent durft papa te zijn'. Het is de sterkste slogan van Jan Peter Balkenende tot dusver. Bijna zeven maanden na zijn verrassende aantreden is de CDA-leider klaar voor het grote werk: de Tweede-Kamerverkiezingen. Als onbekende in de politieke arena zocht hij het grote publiek op. Het saaie kapsel, het professorbrilletje en de houterigheid werden opeens zijn sterke troeven. Balkenende hield de afgelopen maanden maar liefst vijf lezingen van een dikke anderhalf uur. Geen onderwerp werd gemeden. De zalen zaten vol. Honderden jonge CDA'ers hingen aan zijn lippen, hongerig naar de politiek van Balkenende, afkerig van de tegenwoordige zapcultuur. En ook de ouderen zien wel iets in de keurige, betrouwbare Balkenende: de ideale schoonzoon.

We spreken hem op zijn werkkamer. Tussen de debatten door. Schreeuwerige demonstranten verstoren de rust op het Plein. Verstaan doen we ze niet. Balkenende, in het midden van de lange vergadertafel, heeft zijn CDA-das om. Hij neemt de tijd. Geen spoortje van nervositeit. Balkenende heeft een belangrijke boodschap: het CDA wil weer regeren. De lijsttrekker voert 24 uur per dag campagne. Het privé-leven staat op zijn kop. "Je moet zorgen voor regelmaat. In de ochtend bijvoorbeeld bij het ontbijt. Dat je wel even bij elkaar bent. Dat brengt rust en stabiliteit in de dag. Mocht ik een keer eerder thuis zijn, dan beschouw ik dat als een gelukje. Dan kan ik Amelie (dochtertje van drie jaar, red.) nog wat voorlezen en spelen we wat. In het weekeinde gaan we wel eens naar het parkje vlak bij ons huis, hup de glijbaan op."

Bent u wel een goede papa? Uw vrouw is vanwege uw drukke baan juist korter gaan werken!

"Toen de crisis in het CDA er opeens was en ik de rol kreeg van CDA-leider heeft Bianca nooit nee gezegd. Zij zei toen: 'we gaan er voor'. Dat betekent in deze tijd wel dat er veel op haar neerkomt. Laatst hadden we het een weekje rustiger. Toen zijn we een paar dagen aan de Zeeuwse kust geweest. Normaal ga ik acht uur 's ochtends weg en ben ik 's avonds na twaalven thuis. Ik heb altijd geleerd in mijn leven om niets te plannen. Mijn vrouw weet ook hoe ik in elkaar zit. We komen er samen wel uit. De druk die je nu hebt is exorbitant in deze harde fase van campagne voeren. Mensen vragen aan mij: hou jij het vol? Ik voel me als een vis in het water. Ik ben volledig ontspannen. De sfeer in de partij is echt goed. Van de week weer zeshonderd enthousiaste CDA'ers toegesproken in Groningen. Dat stimuleert!"

Wie wordt de nieuwe premier van Nederland?

"Dan moet je eerst de vraag beantwoorden 'wie wordt de grootste'? Dat is nu nog de PvdA als je kijkt naar de peilingen. Er moet nog het nodige gebeuren. Maar ik proef in onze partij dat het anders is dan bij de PvdA. Bij ons is er eenheid, stabiliteit, zin om te gaan regeren, het verkiezingsprogramma is op orde. We zijn weer helemaal terug."

voor geweest?

"Als je zoals wij in 1994 twintig zetels verliest, moet je je afvragen waar je eigenlijk nog voor staat. Vorig jaar waren we er klaar mee, het verleden afgeschud. Klaar voor een nieuwe toekomst, met een nieuw CDA. We hadden toen de voorstellen over de toekomst van de zorg, het onderwijs, het financieel beleid, gezinsbeleid op een rijtje. Met een strik erom hebben we ze aangeboden aan Kamervoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven. Dat was het moment, ons signaal: we hebben het CDA weer op orde. Het CDA is klaar om te regeren."

Het CDA heeft het einde van acht jaar Paars niet veroorzaakt!

"Vorig jaar had iedereen nog het idee: Melkert en Dijkstal gaan met elkaar door. Dat is nu totaal anders. Je hebt de factor Leefbaar Nederland en Fortuyn gekregen. Die heeft geleid tot hernieuwde politieke belangstelling. Maar ook werd het ongenoegen zichtbaar over het Haagse beleid. Men zag wel dat al dat extra geld van Paars in de jaren van welvaart niet genoeg was. De man in de straat liep op tegen de files waar ze niet uitkomen, hij heeft te maken met wachtlijsten in de zorg, ze zien dat lessen op school om de haverklap uitvallen omdat er te weinig leraren zijn en ze weten ook dat de tolpoortjes een dikke 100 miljoen euro hebben gekost terwijl het eigenlijk grote onzin was. Wij willen straks na de verkiezingen een regeerakkoord van een A-4tje. We willen een program waarin de keuzevrijheid van mensen grondig wordt hersteld, weg met de regeltjes. Vernieuwing van inkomensbeleid, zodat het voor uitkeringsgerechtigden interessant wordt om aan de slag te gaan. Meer veiligheid, betere infrastructuur, opkomen voor de zwaksten in de samenleving. Weg met die staatsschuld. Laten we weer eens oog hebben voor de immateriële kanten van de samenleving: fatsoen, respect, verantwoord gedrag."

Wat is eigenlijk het verschil met de tijd van Jaap de Hoop Scheffer?

"Toen we de crisis hadden heb ik Jaap gesteund en naderhand hij mij. Ik vind ook dat Jaap voor de politiek behouden moet blijven. Jaap komt uit de wereld van de diplomatie en heeft veel verstand van buitenlands beleid. Ik heb een totaal andere achtergrond. Ik heb jaren bij het wetenschappelijk bureau van het CDA gewerkt. Ik schreef daar over een verantwoordelijke samenleving."

Dus De Hoop Scheffer zou gewoon minister kunnen worden?

Uw verhouding met Ad Melkert is tot het nulpunt gedaald? Vorige week beet hij u toe dat u politieke ervaring mist.

"Inhoudelijk mag je als politici vierkant tegenover elkaar staan. Maar als je begint met stoten onder de gordel, dan komt dat het onderlinge vertrouwen niet ten goede. Zo zit ik niet in elkaar. Ik beoordeel de gang van zaken gewoon zakelijk. Ik wil het over de inhoud hebben. Als Melkert mij verwijt dat ik geen ervaring heb, dan is dat zijn campagnestrategie. Het is de wereld op zijn kop. Ik kom pas sinds 1 oktober kijken in deze baan. Hij is vier jaar minister geweest, maar wel een met een bepaalde erfenis. Hij is wel verantwoordelijk voor de miljoenenfraude met de Europese subsidies. En Melkert speelde ook een rol bij datgene wat er allemaal is misgegaan met de arbeidsvoorziening."

Melkert kreeg al de bijnaam Ad de Draaier...

"De machtsoverdracht in de PvdA van Kok naar Melkert leek allemaal probleemloos te lopen. De laatste weken merk je pas dat het rumoer toeneemt. De stijl van opereren verandert van Melkert. Zijn bestuurlijke daadkracht neemt af. Ik signaleer slalomgedrag bij hem. Eerst was het de VVD die verwarring kende. Dat zie je nu bij de PvdA opkomen. Kijk maar naar dat hele gedoe rond de Joint Strike Fighter. Melkert zwalkt. Met de wao wilde de PvdA lange tijd helemaal niets. Geen verantwoordelijkheid nemen, niet je nek uitsteken."

Zit Klaas de Vries in plaats van Melkert na 15 mei aan de onderhandelingstafel bij de informateur als de PvdA zwaar verliest?

"Dan heeft de PvdA wel een en ander uit te leggen. Ik ga er nu vanuit dat Melkert de kandidaat-premier is. Er komt nogal wat over de PvdA en Melkert heen."

Strijd tussen de PvdA en CDA wie de grootste wordt?

"Dat is iets wat vier maanden geleden nog volstrekt ondenkbaar was. Ik heb bewust de handschoen naar de PvdA geworpen. Met het idee laten we nu bijvoorbeeld eens kijken wat we aan elkaar kunnen hebben als het gaat om de toekomst van de gezondheidszorg. Eigenlijk is er nooit een serieus antwoord op gekomen. Wellicht komt er toch een gesprek, maar tot nu toe is het steeds weggewoven. En dat ging met een geweldige intensiteit. Dat zie je wel vaker bij de PvdA. Aanvankelijk lijkt er waardering te zijn voor onze idealen en nu ben je in campagnetijd en dan heeft Melkert het opeens over een tombola van ideeën bij het CDA. Dan ga je niet een serieus debat aan, maar je bent alleen maar bezig om een ander neer te meppen. Ik zou flirten met Fortuyn, ik zou meedeinen op het succes van rechts. Maar dat is verkiezingspraat van Melkert. Hij houdt zelf alle kaarten aan de borst als het om coalitievorming gaat, maar dan moet hij niet van ons verwachten dat wij ons vastleggen op een bepaalde coalitie."

Het CDA mag ook wel wat duidelijker zijn?

"Het zou mooi zijn als de drie grote partijen genoeg zetels zouden hebben om met elkaar een coalitie te kunnen sluiten. Maar je hebt geen respect voor de kiezer als je zegt dat je een bepaalde partij moet uitsluiten. Je moet ook de beweging van de kiezers serieus nemen."

Welke Paarse minister mag beslist niet terugkeren in een coalitie met het CDA?

Balkenende aarzelt. Hij komt met een politiek correct antwoord: partijen beslissen zelf over hun ministerskandidaten.

Maar wie heeft er de afgelopen jaren gefaald?

Balkenende noemt meteen Tineke Netelenbos, de aangeslagen minister van Verkeer en Waterstaat. Het afwijzen door de Kamer van haar vervoersplan ziet de CDA-voorman als een aangenomen motie van wantrouwen. ,,Eerst was er gedoe rondom de tolpoorten. Toen moest er halsoverkop een kilometerheffing komen. Dat was allerminst overtuigend. De PvdA moet zelf maar haar ministersdelegatie samenstellen. Het feit dat zij gesolliciteerd heeft op de baan van commissaris van de Koningin in Noord-Holland geeft aan dat zij weg wil, dat haar politieke toekomst blijkbaar elders ligt en niet in Den Haag."

Wordt het met het CDA echt anders en beter?

D66 zegt dat we weer teruggaan naar de jaren vijftig.

"Dat verhaal klopt gewoon niet. We zijn juist modern als je ziet dat steeds meer mensen roepen om respect voor de ander, je normaal gedragen en weten waar de grenzen liggen. Deze agenda van de samenleving valt niet meer samen met de marktagenda van Paars. Dus is het CDA eerder de partij van de toekomst dan de partij van terug naar vroeger."

Toch wordt u uitgedaagd zaken als euthanasie en het winkelen op zondag terug te draaien!

"Ik winkel niet op zondag, maar heb wel eens een boodschap gedaan. Maar eigenlijk gaat het niet om de zondag zelf. Het gaat om een wekelijks rustmoment wat wij zo belangrijk vinden. Je ziet dat mensen daar behoefte aan hebben. De euthanasiewet is nu zoals hij is, dat verander je niet zomaar. Maar we waren tegen en onze visie is niet veranderd. Binnenkort wordt de nieuwe wet geëvalueerd. Dat is ook het moment dat er een discussie over kan komen als blijkt hoe mensen dit in de praktijk ervaren. Wij gaan daar goed op letten, want rondom abortus is dat niet goed gegaan."

Waarden en normen. Het CDA hamert ook enorm op de veiligheid.

"Ja, waar ik me bijvoorbeeld echt aan erger zijn de voetbalsupporters. Ze molesteren treinen die je vervolgens niet meer kunt gebruiken en vervolgens heb je driehonderd agenten nodig om het spul in het gareel te houden. De bevolking is het zat en ook wat mij betreft is de maat vol. Dus zeg ik: dan alleen maar supporters op de tribune van de club die thuis speelt. Als blijkt dat het niet normaal kan moet je de knoop doorhakken. En dat moment is nu."

Een harde en duidelijke uitspraak. Een beetje à la Pim Fortuyn. Al lijkt zijn scherpe toon juist een beetje weg?

"Het is inderdaad opvallend. De botte bijl uit zijn boek en de felle uitspraken zijn verminderd. Kijk naar de wao. Mensen met kanker moesten er uit, maar nu omarmt hij ineens het voorstel van de Sociaal Economische Raad. Ook het collegeakkoord tussen Leefbaar Rotterdam, CDA en VVD geeft een ander beeld. Je ziet dat Pim Fortuyn tot oplossingen kan komen en compromissen sluit. Er zit kennelijk toch iets in van nu rustiger aandoen. Wat ik dus vreemd vind is dat juist partijen als PvdA en GroenLinks het CDA oproepen om Fortuyn uit te sluiten voor een coalitie."

Dus regeren met Fortuyn kan voor het CDA?

"Ja, wij sluiten nu niemand uit. GroenLinks niet, en dus ook Fortuyn niet. En zeker niet als de consequentie daarvan zou zijn dat we automatisch overgeleverd zouden zijn aan de PvdA. Fortuyn moet nadrukkelijk nog bewijzen dat hij een stabiele partij heeft, maar bij Ad Melkert mis ik vooral oplossend vermogen, daadkracht en een solide financieel beleid. Op een coalitie met Melkert valt dus ook nogal wat af te dingen. Bovendien gaat het erom dat je de kiezer, en dus de uitslag van de verkiezingen respecteert."

CDA en Fortuyn betekent ook de VVD. Heeft Hans Dijkstal zijn zaakjes wel onder controle?

"Dijkstal heeft de Nacht van Wiegel goed gemanaged. Maar daarnaast zie je vooral dat de VVD de afgelopen jaren niet heeft geïnvesteerd in de politieke boodschap. Er zijn geen nieuwe strategieën, geen nieuwe ideeën. Plus de recente verwarring, zoals rond voorzitter Eenhoorn. Al is het zeer verstandig dat ze zo kort voor de verkiezingen niet over een andere lijsttrekker zijn gaan praten."

Balkenende erkent dat het voor burgers die overwegen op zijn partij te stemmen best moeilijk is om niet te weten met wie het CDA na 15 mei mogelijk gaat regeren. Want ook de PvdA blijft in beeld. Buigt het CDA naar Melkert dan wordt het waarschijnlijk een coalitie met GroenLinks. Buigt de partij naar de VVD dan doet Fortuyn zo goed als zeker mee.

Wat zegt u tegen deze kiezers?

"De goede volgorde blijft eerst de campagne en de verkiezingen en daarna pas onderhandelen over een coalitie. Ik zal dus blijven zeggen dat we een eigen verhaal hebben waar we voor staan en dat we straks zwaar zullen onderhandelen. We gaan echt geen onverantwoorde stappen zetten en zo weinig mogelijk inleveren."

En kleine dochter Amelie Balkenende? Kan die al kiezen tussen Melkerts favoriet Rupsje Nooitgenoeg en de Jip en Janneke van Hans Dijkstal?

"We hebben ze allebei in huis. Eerlijk is eerlijk, Rupsje Nooitgenoeg is nu de favoriet. Maar dat kan snel veranderen. Harry Potter heeft ze ook, dus je ziet: de Balkenendes zijn van alle markten thuis."

En over een paar jaar het jongensboek Jan Peter Balkenende? Een half jaar geleden nog onbekend en over enkele maanden hoofdbewoner van het Torentje?

Balkenende glundert een beetje beschaamd. Maar het ongeloof over de gebeurtenissen van het afgelopen jaar is in rap tempo verdwenen. Het rommelt bij de PvdA en de VVD. De Paarse grootmachten stevenen af op een fors verlies en de CDA-leider beseft zich terdege dat die unieke kans, de grootste worden en het premierschap, nu zomaar voor het grijpen ligt. "Dat zou inderdaad prachtig zijn. Als het aan de kiezer ligt zou het kunnen. Dus wacht ik met spanning op 15 mei. Maar onze ambitie is duidelijk. We gaan voor de winst. Ik ga voor goud."

zoek naar gerelateerde artikelen

za 27 april 2002