door KEES LUNSHOF - Het Srebrenica-trauma en het wij-zijn-schuldig-complex wroet ondanks het NIOD-rapport voort. Een aantal Nederlanders wil de schande van de dood van circa 7500 Bosnische moslims hoe dan ook wreken. De omvang en intentie van de emotionaliteit over dit onderwerp zijn zo groot dat het voor de politici onmogelijk is hieraan voorbij te gaan.

Dat legt een enorme druk op de ministers iets te doen. De emotionele discussies in het land kunnen niet meer worden afgedaan met een Kamerdebat of parlementaire enquête die niets nieuws oplevert. Ook door de acties van De Grave en Pronk is een kabinetsval onvermijdelijk geworden. Die val heeft overigens alleen een symbolische betekenis en is rationeel onnodig.

Heel Nederland wilde indertijd troepen naar Bosnië sturen. Dat de plaats waar ze kwamen en hun mandaat niet deugden, was niet aan Nederland te wijten, maar aan de wereldgemeenschap. Die beloofde de moslims meer veiligheid dan ze kon geven.

Hetzelfde geldt voor de val van de enclave en het niet-optreden van Dutchbat tegen de massaslachting. Voor dat laatste is Mladic verantwoordelijk en voor het eerste - opnieuw - de wereldgemeenschap. Alleen het derde hoofdpunt van het rapport, het doelbewust in de doofpot stoppen van onwelgevallige feiten door de landmachttop, is een puur Nederlandse affaire.

Was die militaire onwil vier jaar geleden uitgekomen, dan had dat minister Voorhoeve de kop gekost. Een bewindsman die door zijn topmilitairen wordt genegeerd, kan niet blijven. Voor De Grave telt dat niet. Hij heeft eerder tal van tegenmaatregelen genomen.

Rationeel rechtvaardigt niets een val van het kabinet. Maar rationele redeneringen zijn vaak ontoereikend als irrationele gevoelens bij een belangrijk deel van het publiek overheersen, zeker vlak voor verkiezingen.

Frank de Grave speelde daar vorige week met zijn dreigement af te treden doelbewust op in, tot verbazing en woede van de VVD-top die van niets wist en hem terugfloot. Zijn officiële argumentatie klonk staatsrechtelijk plausibel, maar echt overtuigen deed het niet.

Hij voelt zich als rechtsopvolger van Voorhoeve verantwoordelijk voor diens falen en wenst diens schuld te dragen om zo de doodzonde van het verkeerd informeren van het parlement weg te nemen. Sterk overdreven. Maar er is voor hem geen weg terug. Dat zou zijn geloofwaardigheid aantasten.

Maar hij dwingt wel daarmee, net als Pronk, de andere ministers tot hun val. Als enkele ministers ruimte claimen voor hun emoties, dan kunnen anderen niet achterblijven. Die zouden dan koele kikkers zijn voor wie de stem van het volk, of althans een klein deel daarvan, niet telt. Dat kan niet. Gaat één minister, dan valt het hele kabinet.

Bij de afweging wat te doen, speelt bij de ministers de komende verkiezingsstrijd ongetwijfeld mee. Een verwijt aan Paars was dat ministers bij fouten nooit aftraden. De sorry-democratie vierde hoogtij. Aanblijven nu onderstreept dat beeld. Aftreden voorkomt dat oppositiepartijen in de verkiezingsstrijd hiervan een issue maken.

Voor De Grave speelt verder de vrees dat in het Kamerdebat alle pijlen op hem worden gericht. Pogingen van de oppositie om Kok een bijzondere verantwoordelijkheid in de schoenen te schuiven zijn ongefundeerd. Om de rol van slachtoffer te vermijden maakte De Grave een sprong voorwaarts om een eigen momentum te scheppen.

Het is dan de tweede keer dat een kabinet door hem ten val komt. In 1989 regisseerde hij de ineenstorting van het tweede kabinet-Lubbers, wat slecht voor de VVD afliep. Zijn tegenstanders in de VVD leggen verder een verband tussen die sprong voorwaarts en de strijd om het leiderschap binnen de VVD als Dijkstal op 15 mei te veel verliest: De Grave was bezig zijn positie tegenover Zalm te versterken.

Uiteindelijk moet Kok zelf de balans opmaken en bezien hoe de emoties te beantwoorden zonder onnodig schuld te erkennen. Aftreden hoe rationeel onzinnig ook, geeft politieke rust en kan zijn prestige verhogen. De tijd tot de verkiezingen is te kort om de emoties de baas te worden. Aanblijven wordt doormodderen en werkt tegen hem, zijn partij en Paars.

Bovendien wil een emotionele Pronk weg. Zeven en een half jaar na dato laat hij zijn geweten zegevieren. Waarom niet veel eerder? En waarom niet afgelopen vrijdag toen de ministers inclusief Pronk afspraken samen op te trekken? Kok is begrijpelijk woedend op de man die weer suggereert de enige politicus te zijn met een geweten.

Bij voortijdig aftreden mist Kok, die het rapport ook niet onberoerd heeft gelaten, wel het succes om twee kabinetten van dezelfde politieke kleur tot een goed einde te hebben gebracht. Hij faalt in het zicht van de finish. Maar de finish is toch niet eervol: Paars krijgt er bij de verkiezingen enorm van langs.

Resteert de vraag wanneer een val moet plaatsvinden. Deze week ligt voor de hand. Langer lijden is zinloos. Wachten op een Kamerdebat is onnodig. Een kabinet kan altijd eigenstandig besluiten tot opstappen als het meent dat het vertrouwen bij een substantieel en relevant deel van de bevolking weg is.

Het ironische van een kabinetsval is dat het even dramatisch als zinloos is. Het demissionaire kabinet handelt de lopende zaken af tot er na de formatie een nieuw kabinet komt. Tot veel meer zou een missionair kabinet ook niet in staat zijn.

zoek naar gerelateerde artikelen

di 16 april 2002