door Joost de Haas NEW YORK - Veel sneller dan verwacht, opent het Internationaal Strafhof in Nederland komende zomer al de deuren. Deze week trad het statuut voor het hof in werking na ratificatie door de benodigde 60 landen. Dit betekent dat het hof de bevoegde instantie is voor het berechten van personen die zich vanaf 1 juli schuldig maken aan grove schendingen van de mensenrechten.

Kofi Annan (Foto: REUTERS)

Het permanente tribunaal voor genocide, oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid moet in Den Haag vanuit een tijdelijk onderkomen aan de slag. Het geplande gerechtsgebouw zal naar verwachting pas in 2007 worden opgeleverd. De voorspoedige geboorte van het hof heeft zelfs de meest doorgewinterde diplomaten verbaasd. Vandaag vieren zij een feestje op het hoofdkwartier van de Verenigde Naties (VN) in New York. Vier jaar geleden voorspelden diplomaten in Rome, waar het statuut werd vastgesteld, dat de vereiste ratificaties pas in 2008 binnen zouden zijn.

Kofi Annan, secretaris-generaal van de VN, noemt het hof de "ontbrekende schakel in het internationale rechtssysteem". Het bestaande Internationaal Gerechtshof in Den Haag is alleen bevoegd kennis te nemen van civiele geschillen tussen staten, terwijl de tribunalen voor Joegoslavië en Rwanda slechts voor bepaalde tijd actief zijn en zich beperken tot misdrijven in een geografisch afgebakend gebied.

De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch in New York spreekt van een historische mijlpaal. "Het is de belangrijkste ontwikkeling op het gebied van de mensenrechten van de afgelopen 50 jaar", zegt jurist Richard Dicker. "Bij het strafhof zullen de Saddams, Pol Pots en Pinochets van de toekomst ter verantwoording worden geroepen."

Human Rights Watch hekelt de afwijzende houding van de VS. Het Witte Huis is bang dat het tribunaal gebruikt zal worden als politiek instrument tegen de VS. Bij het strafhof aangesloten lidstaten die zich keren tegen de mondiale hegemonie van de VS, zouden wel eens kunnen aandringen op vervolging van Amerikaanse leiders, zo wordt gevreesd. Volgens Republikeinse juristen is het gevaar van anti-Amerikaans optreden zo groot, dat de VS zich zouden moeten terugtrekken uit het statuut dat in 1998 door de regering van voormalig president Bill Clinton werd ondertekend.

Nu de rechters en officieren van justitie uit landen met verschillende rechtsstelsels gekozen worden, dreigt volgens de Amerikaanse advocaat David Rivkin bovendien op juridisch gebied een enorme 'Babylonische spraakverwarring'.

Rivkin: "Er zal zeer uiteenlopend gedacht worden over de interpretatie van de meest elementaire juridische beginselen. Zo hebben sommige staten die bij het hof zijn aangesloten, de rechtmatigheid aangevochten van het militaire optreden in Afghanistan. Tussen het Europese en Angelsaksische recht bestaan al verschillen. Bij het strafhof komen ook nog islamitische landen waar religieuze leiders de dienst uitmaken en overspel als een misdrijf wordt beschouwd waarop de doodstraf staat."

Een recente uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag biedt volgens Rivkin een uitgekiende mogelijkheid voor de VS om het strafhof alsnog onderuit te halen. Het ging daarbij om een geschil tussen België en Congo. Brussel wilde de Congolese minister van Buitenlandse Zaken op grond van de Belgische wetgeving vervolgen wegens oorlogsmisdaden. Het gerechtshof oordeelde echter dat hooggeplaatste regeringsfunctionarissen immuun zijn voor strafvervolging door andere staten. Dat is niet het geval, zo bepaalde het hof, wanneer uitdrukkelijk van staatswege afstand is gedaan van die immuniteit, zoals in het statuut voor het strafhof.

Die uitspraak sterkt Rivkin in de overtuiging dat de VS niet moeten ratificeren, om uit de greep van het hof te blijven. "President Bush zou zelfs andere landen moeten overtuigen zich terug te trekken, zodat het hof ineenstort en straks slechts een organisatie van staten overblijft die tegenover elkaar afstand hebben gedaan van een deel van hun soevereiniteit'.

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kofi Annan, zal vanmiddag in het presidentieel paleis Quirinaal te Rome, waar hij te gast is bij de Italiaanse president Carlo Azeglio Ciampi, officieel aankondigen dat het zestigste land het statuut heeft geratificeerd dat de basis vormt van het Internationaal Strafhof dat per 1 juli in werking treedt.

Behalve Den Haag heeft ook Rome zijn betekenis voor het internationale strafhof, omdat hier het statuut tot stand kwam. De regering-Berlusconi liet tijdens haar bewind in 1994 via de voormalige staatssecretaris Emma Bonino weten dat Rome zich beschikbaar stelde om de conferentie te organiseren waar aan het statuut voor het Internationaal Strafhof moest worden gewerkt.

De Verenigde Naties namen het aanbod aan. Van 15 juni tot 17 juli 1998 werd in het gebouw van de VN-Wereldvoedselorganisatie FAO te Rome de Diplomatieke Conferentie van de Gevolmachtigden van de Verenigde Naties voor de totstandkoming van een Internationaal Strafhof gehouden.

zoek naar gerelateerde artikelen

do 11 april 2002