AMSTERDAM - Het NIOD heeft een indrukwekkende presentatie geleverd met zijn rapport over de gebeurtenissen rond de val van de moslimenclave Srebrenica en de daarop volgende slachtpartij van ruim 7500 moslims in 1995. Het heeft een punt gezet achter jarenlang getouwtrek in en buiten de politiek over wie op welk moment welke fout heeft gemaakt in wat in zekere zin een nationaal trauma is geworden.

Maar het was wel een trauma van vooral de intelligentsia en een deel van de media. En het werd zo ook een trauma voor Dutchbat dat in de loop der jaren geheel ten onrechte vooral door sommige media werd aangewezen als de grote zondebok. Een kleine groep luidruchtige Nederlanders vond het eigenlijk niets dat de Nederlandse militairen wel veilig thuis waren gekomen, maar de Bosnische mannen niet.

Het rapport geeft overduidelijk aan dat Nederlandse militairen direct noch indirect verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor de grootste genocide in Europa na de Tweede Wereldoorlog. Na de Servische aanval op de enclave konden ze geen tegenactie inzetten. Ze misten daartoe een VN-mandaat, hadden geen instructies militair te reageren en waren in aantal te klein. Qua mankracht, bevoorrading en moreel was het bataljon geen volwaardige eenheid meer. Dutchbat was kansloos.

De internationale gemeenschap had, anders gezegd, de bescherming van de enclave en de bewoners ondoeltreffend geregeld. Dat tekortschieten had moeten worden aangeklaagd, en niet het optreden van Dutchbat. Dat deed alles om te redden wat er te redden viel. In feite worden in het rapport Dutchbat en zijn leiding gerehabiliteerd.

De basis voor de val en de slachting lag, zo toont het rapport overtuigend aan, bij de wereldgemeenschap. Die had het idee van 'safe havens' voor de moslims niet goed doordacht en uitgewerkt. Zo werd Dutchbat op een missie gestuurd met een ondoorzichtig mandaat, met als taak een vrede te bewaren die er niet was, zonder goed opgeleid te zijn, zonder een vertrekstrategie, zonder voldoende toezegging van luchtsteun als het verkeerd zou gaan, zonder een goed inlichtingennetwerk en zonder goede informatie van de Canadezen die eerder in Srebrenica zaten.

Anders gezegd, van het NIOD had het kabinet-Lubbers III Dutchbat eigenlijk nooit mogen sturen. Maar aan de linkerkant van de politiek domineerde toen de roep om ingrijpen op morele en humanitaire gronden, terwijl het rechterdeel mee wilde doen om te laten zien dat Nederland ook een rol had te spelen in de grote wereldpolitiek.

Intussen overwon de militaire top zijn aarzelingen omdat het anders nieuwe bezuinigingen op defensie vreesde. Door dat alles werden de risico's te veel uit het oog verloren. Inmiddels zijn de procedures bij uitzendingen aanzienlijk verbeterd.

Met de kennis van nu is het besluit indertijd van uitzending van Dutchbat te betreuren. Maar in het licht van de gebeurtenissen van toen valt de uitzending nog steeds te billijken. De wereld kon de gebeurtenissen in Bosnië niet over zijn kant laten gaan en de burgers verlangden een ingrijpen. Maar de politieke leiders van de wereld misten een gemeenschappelijk gedragen aanpak van het probleem; de kern van hun falen en mede dat van Nederland.

Rondweg beschamend was het optreden van de defensietop na de val van Srebrenica. In plaats van openheid te geven, deed hij al het mogelijke om zaken die hem niet uitkwam te verdoezelen. Omdat anderen tot het soms onzinnige toe bleven spitten wat vervolgens steeds weer nieuwe politieke vragen opwierp, verlengde defensie daarmee het lijden van de Dutchbatters, maar ook van hun eigen minister Voorhoeve die een echte greep op het apparaat miste.

Dat verklaart overigens in hoge mate de afstand die Frank de Grave tot het militair personeel heeft gehouden. Die heeft inmiddels al de nodige stappen genomen om het defensieapparaat te verbeteren.

Nu het rapport er ligt, moet de politiek de Srebrenica-zaak af ronden. Veel lessen die voor de toekomst te trekken zijn, zijn al getrokken. Een parlementaire enquête die gericht is op waarheidsvinding heeft geen nut. De kans dat er nog een belangwekkend nieuw feit gevonden wordt is nihil.

Nu zowat de hele oppositie toch een enquête vraagt, durven PvdA en VVD die waarschijnlijk niet af te wijzen uit angst te worden aangezien voor machtswellustelingen die hun eigen vriendjes willen beschermen. Maar laat het dan wel een korte snelle enquête zijn. Aan een langdurig onderzoek met publieke verhoren waaruit niets nieuws meer komt, heeft niemand iets. Dat verlengt alleen maar de ellende waarin velen toch al verkeren. Voor het publiek verantwoording afleggen door de hoofdrolspelers, wat D66 met een enquête beoogt, is een enquête niet bedoeld.

Rest nog de vraag naar de politieke gevolgen. Het is volstrekt onzinnig om zeven jaar na de val en één kabinet verder nu nog ministers weg te sturen zoals door GroenLinks gesuggereerd. Dan gaat het eigenlijk alleen om premier Kok die in de hele periode verantwoordelijk is geweest. Die zou zijn regiefunctie als premier niet goed hebben gedaan. Maar die functie had hij in deze zaak helemaal niet. Die was aan de VN.

Om hem enkele weken voor zijn echte afscheid weg te sturen voor een falen dat in wezen het falen van de wereldgemeenschap was, dient dan ook geen enkel doel. Dat zou een puur symbolische daad zijn, een slag in de lucht die niemand dient, ook niet de ruim 7500 slachtoffers van het Srebrenica-drama.

zoek naar gerelateerde artikelen

do 11 april 2002