AMSTERDAM - Wetenschappers en politici staan in de rij om een verklaring te geven voor de glorieuze opmars van Pim Fortuyn. Een opmars die deze week overigens tot staan is gebracht. Zelfs de gehele vaderlandse en internationale geschiedenis wordt overhoop gehaald om het succes te verklaren.

Volgens goed Nederlands gebruik heeft ieder zijn eigen opinie over de vermeende afkeer van Paars. Vreemd blijft het wel, want we hebben het in materieel opzicht de afgelopen tien jaar nog nooit zo goed gehad. De beloning voor Paars lijkt een fikse afstraffing. Vandaag vindt u op deze pagina een (financiële) opsomming van de resultaten van Paars I en II en de reacties van de kenners. We zijn echter meer benieuwd naar uw mening. Waarom overweegt u op Pim Fortuyn te stemmen, of op een andere dan een gevestigde partij? Waarom bent u zo ontevreden of bent u juist wel tevreden? Waar zit uw chagrijn?

We hebben dezer dagen de onvolprezen Statistische Jaarboeken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bestudeerd, terwijl het kabinet nu ook haar zegeningen op het internet heeft gezet. Als onze nakomelingen over pakweg honderd jaar het jaarboek van 1995 vergelijken met dat van 2002 zal de eerste conclusie zijn: er is in die paar jaar heel wat bereikt. Miljarden meer voor zorg en rechtsbescherming. Liefst 1,2 miljoen nieuwe banen. Forse loonsverhogingen, 27 miljard gulden aan lastenverlichting in de periode 1994-2002 en een imposante daling van het schatkisttekort. Misschien zouden onze kleinkinderen spreken van het 'Wirtschaftswunder in Polderformaat'.

Met rode oogjes zouden ze lezen dat er een gezamenlijk spaartegoed van 295 miljard gulden was opgebouwd. Dat de pensioenfondsen meer dan een biljoen gulden (Hlf. 1.000.000.000.000) in kas hadden. Dat beroemdheden zoals Bill Clinton spraken van 'De Nederlandse oplossing' voor het werkgelegenheidsprobleem.

Maar als onze kleinkinderen de kranten van voorjaar 2002 zouden uitpluizen, zouden ze ook lezen over de enorme opmars van ene Pim Fortuyn, die eenderde van de kiezers in Rotterdam voor zich wist te winnen en in de strijd om de Kamerzetels de gevestigde partijen het vuur na aan de schenen legde. Fortuyn, die profiteerde van de ontevredenheid van de kiezers. Ach, zo nieuw is dat ook weer niet. De grote Engelse regeringsleider Winston Churchill werd meteen na de oorlog door zijn eigen onderdanen weggestemd.

Waar komt de onvrede van de Nederlanders vandaan? Veel deskundigen, onder wie de ideoloog Paul Scheffer, menen dat de onvrede met Paars een optelsom is van falend beleid op het gebied van immigratie, onderwijs, de zorg en de politie. Bezien we de kale cijfers dan constateren we dat op het gebied van de rechtsbescherming de uitgaven tussen 1995 en 2000 met liefst acht miljard gulden zijn gestegen (exclusief inflatie). De kosten voor de gezondheidszorg zijn zelfs toegenomen van 56 miljard gulden in 1995 (toen Paars zijn eerste begroting presenteerde) tot 73 miljard gulden in 2002. Sinds 1994 is de Nederlandse economie met 25% gegroeid.

Wat is er dan in hemelsnaam aan de hand? Misschien stellen de onderzoekers van het CBS en al die andere bureaus wel de verkeerde vragen? Zoals: Heeft een naast familielid onlangs een zware operatie ondergaan en was u tevreden over de behandeling? Of: Kent u iemand in uw naaste omgeving die heel lang op een operatie moet wachten?

Mogelijk stellen onderzoekers nooit de goede vragen. Ze luisteren te weinig naar de drie miljoen Nederlanders die nog altijd tussen het minimumloon en modaal verdienen, en dat is geen vetpot. De categorie mensen die weliswaar mede geprofiteerd heeft van de welvaartsstijging, maar nooit een eigen woning kan kopen en de tweedehands auto niet eens heeft afbetaald als deze van ellende in elkaar stort.

Meer dan honderd verklaringen van deskundigen en zogeheten deskundigen hebben we de afgelopen vier weken in dagbladen, opiniebladen, op radio en televisie gelezen, gehoord en gezien. Allemaal mensen die een antwoord formuleren op de vraag waarom een kabinet in tijden van overvloed (de zeven vette jaren zijn overigens weer voorbij) electoraal niet profiteert, maar juist dreigt te worden afgestraft. Natuurlijk veel aandacht voor het allochtonenvraagstuk dat het kabinet niet durft op te lossen. Maar aan de andere kant: waarom overweegt ook iemand uit Surhuisterveen op Fortuyn te stemmen terwijl hij bij wijze van spreken nog nooit een allochtoon in zijn dorp heeft gezien?

Slechts zelden verdiepen de onderzoekers zich in het wezen van de gewone Nederlander. Waarschijnlijk is daar een simpele verklaring voor: de intelligentsia verkeert doorgaans niet in deze kringen. Zodoende vindt u geen vragen over de tweeverdieners die zich krom moeten werken om hun uitgeklede vinexwoning van een half miljoen in een saaie woonwijk zonder beloofd openbaar vervoer af te betalen. Of de eenverdiener die elke dag in de file staat en bijna nooit te hard rijdt (omdat hij dus altijd in de file staat) en toch wordt betrapt omdat-ie 106 reed in plaats van 100. Of over de brave Nederlander die elke week voor 300 gulden boodschappen doet bij de supermarkt en als dank een parkeerboete krijgt omdat hij toevallig geen kwartje kon vinden en de chipper buiten werking was.

Of de oudere jongere die kinderen heeft in het voortgezet onderwijs en kotsmisselijk wordt van de vernieuwingen waar niemand, maar dan ook niemand om heeft gevraagd. En met verbazing en afschuw moet aanzien dat op de basisschool zelfs de tafels tot en met tien niet meer in het hoofd worden gestampt, omdat kindlief erover mag nadenken. Dan hebben we het niet eens over de trouwhartige leraar van 45 die tijdens zijn werkbare leven alleen maar werd geconfronteerd met vernieuwingen en ook nog verrot wordt gescholden door zijn leerlingen en hun ouders.

Natuurlijk moeten we ook het gevoel van onveiligheid noemen. Meer dan 55% van de bevolking is bang om 's avonds de deur open te doen. De deur die vroeger bij wijze van spreken dag en nacht open stond. Welke onderzoeker stelt trouwens de simpele vraag: Mag uw dochter van zestien als het donker is alleen nog over straat fietsen? Of: Vindt u het normaal dat zogeheten supporters van FC Utrecht onbestraft het drukste treinstation van Nederland kunnen ontregelen?

Maar er is meer onvrede dan een sterveling meteen, op het eerste gezicht, in een oogwenk kan zien. Zo is het onmiskenbaar dat de Nederlandse kiezer zich mateloos verveelt. Ook de hoogleraar F.R. Ankersmit (theoretische en intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen) signaleert dat. In NRC-Handelsblad schrijft hij dat het Nederlandse volk uit baldadigheid overweegt de gevestigde partijen de rug toe te keren. Politici zoals Dijkstal (VVD), Melkert (PvdA) en De Graaf (D66) zijn door hun wollige taal de exponenten van de saaiheid geworden. In dat opzicht is Pim Fortuyn onmiskenbaar een geweldig alternatief, al was het alleen maar bij wijze van proteststem.

Als Fortuyn medio mei al meer dan tien zetels haalt, is al sprake van een politieke aardverschuiving. Nooit eerder heeft een nieuwe partij in een land waar volgens de Duitse dichter Heinrich Heine alles vijftig jaar later gebeurt, zoveel zetels gehaald. Toch is de huidige vrijage van het Nederlandse volk met Fortuyn (de verkiezingen moeten nog plaatsvinden) ogenschijnlijk vreemd. In 1998 was slechts 15% van het volk (zeer) ontevreden over het regeringsbeleid. De aftakeling van Paars is kennelijk snel gegaan. Aan de andere kant: vijftien procent is wel goed voor bijna 25 zetels.

In de hooglerarenstrijd over Paars die in de media wordt uitgevochten, heeft Godfried Engbersen een opvallend verrassende opvatting. Hij is hoogleraar Algemene Sociologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Volgens Engbersen is het onmiskenbaar dat grote groepen Nederlanders de afgelopen acht jaar een forse stijging van de welvaart hebben meegemaakt. "Aan de andere kant zijn we nu in een fase aangekomen waarin we onze welvaart willen behouden. Dat geldt zowel voor de allochtoon als voor autochtoon. Nederlanders willen hun auto blijven rijden, hun hypotheek kunnen blijven aflossen en dure producten kunnen blijven kopen. De grenzen van de economische voorspoed lijken echter in zicht te komen en daardoor groeit de angst. De nieuwe toestroom van asielzoekers en arbeidsmigranten vormt een bedreiging: Nederlanders zijn bang dat ze minder welvaart met meer mensen moeten delen. Een stem op Pim Fortuyn is in dit opzicht niet verbazingwekkend. Hij is een acceptabel alternatief. Een ogenschijnlijk verstandig mens, geen Janmaat, geen uitgesproken racist, maar wel iemand die duidelijk maakt dat ons land leefbaar moet blijven."

Volgens Engbersen is de Nederlander na acht jaar Paars gewend geraakt aan het relatief luxe leventje. "In plaats van dankbaar te zijn, stellen de mensen gewoon hogere eisen aan het leven. De aanschaf van luxeproducten is vanzelfsprekend geworden, want die heeft toch bijna iedereen. En als je het goed hebt, klaag je ook eerder over de misdaad en het onfatsoen. Dan vind je het vanzelfsprekend dat de huisarts en de medische specialist onmiddellijk voor jou klaarstaan. Dan zeg je dat het onderwijs verloedert omdat je niet meer begrijpt waarmee je kinderen bezig zijn. De burger heeft voor een deel gelijk: er is veel op onze samenleving aan te merken. De toename van de private rijkdom loopt niet gelijk op met de stijging van de particuliere rijkdom. Aan de andere kant leven we in een tijd van de eisende, overvragende en verwende burger."

Wat is uw frustratie? Voelt u zich bedreigd? Welke belangrijke zaken heeft Paars laten lopen? Waar ergert u zich aan, of bent u juist wel tevreden? Schrijf naar De Telegraaf, ter attentie van Emile Bode, Postbus 376, 1000 EB Amsterdam. U kunt ook faxen (020-5852568) of bij voorkeur e-mailen naar ebode@telegraaf.nl.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 6 april 2002