Willem van Hanegem, met rechts Dolf Roks, over zijn tijd als Sparta-trainer: "Ik geloof niet in het schokeffect, of je moet ineens Paul de Leeuw voor de groep zetten."

ALKMAAR/ROTTERDAM - Miljoenen aan afkoopsommen hebben clubs de laatste jaren uitgegeven aan ontslagen trainers. Voorzitters, sponsors en andere publiciteitsgevoelige personen dachten hiermee een schokeffect te creëren. Zij kwamen bedrogen uit. Het schokeffect bestaat niet. Desondanks moesten vorig seizoen maar liefst tien van de achttien eredivisietrainers voortijdig hun biezen pakken. Door schade en schande wijs geworden houden de bvo's inmiddels meer dan ooit de hand op de knip.

Tegenvallende resultaten, klagende sponsors en morrende supporters zijn voor een bestuur vaak redenen om de positie van de trainer ter discussie te stellen. Naar de oorzaken wordt veelal niet voldoende gekeken. Wellicht is de kwaliteit van de spelersgroep niet toereikend of houden de verwachtingen geen gelijke tred met de mogelijkheden. Maar een club in nood moet toch iets doen om de achterban tevreden te houden. En dus ging de trainer in het verleden met een riante afkoopsom naar huis.

Hij was vaak de lachende derde. Uitgebreid onderzoek van de economen Allard Bruinshoofd en Bas ter Weel van de Universiteit van Maastricht wijst uit dat trainersontslag op lange termijn niet leidt tot betere prestaties. En het schokeffect bestaat al helemaal niet, beweert het duo. "Wij hebben de resultaten van de oude trainer en de nieuwe trainer over de afgelopen tien jaar onderzocht. Wij gaan uit van gemiddelden. En dan blijkt dat een nieuwe trainer in de eerste wedstrijd relatief wel meer punten pakt dan zijn voorganger, maar dat het gemiddelde op de lange termijn niet hoger is", weet Ter Weel.

Sportpsycholoog Peter Blitz onderschrijft die visie. "Geloven in een schokeffect is geloven in wonderen. Vaak kampen de spelers individueel en collectief met een chronisch gebrek aan zelfvertrouwen. Dat is een ingewikkeld proces, dat niet op korte termijn omkeerbaar is. Wat was er gebeurd als Feyenoord Bert van Marwijk had ontslagen na al die nederlagen? Dat was in de waan van de dag die heerst in de voetballerij niet eens zo gek geweest. Daarna ging Feyenoord weer winnen en de spelers vlogen Van Marwijk in de armen. Er was nu een omgekeerd schokeffect: de trainer mocht aanblijven. Dus bestaat er in dit geval misschien wel een positief schokeffect. Als Van Marwijk wel was ontslagen en Feyenoord was weer gaan winnen, dan hadden ze gezegd: 'Het schokeffect werkt.' Onzin. Zo'n maatregel is er vaak één van God zegen de greep en hopen op resultaat."

Kees van Wonderen, aanvoerder van Feyenoord, onderschrijft die stelling: "Beleidsbepalers moeten eerst de oorzaken analyseren. Bij ons lagen die niet binnen de verantwoordelijkheden van de trainer. Blessures, daardoor veel mutaties en pech waren de oorzaken. Je weet dat als je twee keer verliest de trainer bij Feyenoord al ter discussie staat. Je kan Van Marwijk wel ontslaan maar als de spelers nog achter hem staan, dan getuigt dat van weinig visie."

Anno 2002 komt een trainer komt een trainer niet meer zo snel aan een afkoopsom. Vorig jaar introduceerden Fortuna Sittard en Sparta zelfs een nieuw begrip in de voetballerij: schijnheilige zuinigheid. Henk Duut en Dolf Roks waren ongeschikt als hoofdtrainer maar konden fluiten naar een schadeloosstelling. Duut werd weggepromoveerd tot hoofd opleidingen en bij Sparta kreeg Dolf Roks een mooi baantje als interim-technisch directeur.

Dolf Roks werd toen tijdelijk vervangen door Willem van Hanegem, die Sparta alsnog voor degradatie wist te behoeden. De huidige assistent-bondscoach: "Het is geen kunstje dat ik flik. Als Sparta de pannen van het dak had gespeeld dan was ik allang multimiljonair geweest. Maar ik geloof niet in het schokeffect, of je moet ineens Paul de Leeuw voor de groep zetten."

Ter Weel: "De voetbalwereld is een opportunistische. Mensen refereren nog steeds aan de eerste twee duels onder Van Hanegem, maar ze vergeten dat Sparta daarna ook met 9-0 van Ajax verloor. Alleen scoorde Van Hanegem qua puntengemiddelde inderdaad hoger dan Roks."

De 39-jarige Henk van Stee was eerder ad-interimtrainer bij Sparta en Feyenoord en nam vorig jaar de positie van de vertrokken Gerard van der Lem over bij AZ. Het bestuur zocht naar een tegenpool van Gerard van der Lem en dat werd Henk van Stee. Hij scherpte de discipline aan en liet AZ meer trainen. "Ik ben een soort hulpverlener. Ik ben er om de spelers te helpen. Zij moeten weer geloven in zichzelf en het plezier terugkrijgen. Bij Feyenoord nam ik in 2000 tijdelijk de functie van Leo Beenhakker over. De chemie tussen de spelers en Leo was voorbij. Dat is de enige situatie waarin een trainerswisseling kan slagen. Destijds werkte het schokeffect wel. Wij haalden elf punten uit vijf duels."

Henk van Stee is overtuigd van de progressie die hij bij Feyenoord en AZ heeft geboekt. "Vergeet niet in welke neerwaartse spiraal AZ zat toen ik kwam. Wellicht heb ik destijds bij Feyenoord en nu bij AZ geluk gehad, maar er is wel twee keer voor een opleving gezorgd. De buitenwereld moet dan maar uitmaken of dat een schokeffect is of niet."

zoek naar gerelateerde artikelen

za 30 maart 2002