AMSTERDAM - Pim Fortuyn kwam, zag en leek ook te overwinnen, tot in het afgelopen weekeinde het politieke fenomeen als een zeepbel uit elkaar plofte, en nog wel door zijn eigen schuld. Hijzelf reikte zijn politieke tegenstanders buiten zijn partij, maar ook de twijfelaars in de partij, een stok om hem te slaan. Dat deden ze ook, met graagte.

Aan zijn intelligentie lag het niet. Hij is geen domme man. Aan de vele problemen die hij, maar ook anderen, aan de orde stelde, lag het evenmin. Hij stipte ze aan, van de wachtlijsten in de volksgezondheid, de wao, de grootschaligheid tot de toegenomen criminaliteit en het migratievraagstuk, onderwerpen die de kiezers bezighouden.

Wel was het meestal in negatieve zin. Veel opbouwende kritiek had hij niet. Ze deugen niet in Den Haag, was zijn leidraad. En als hij wel met alternatieven kwam dan waren die, om het vriendelijk te zeggen, niet altijd even doordacht. Maar ze lagen door hun eenvoud bij veel kiezers wel goed in het gehoor.

Uiteindelijk is hij aan zijn eigen karakter, waarmee de nieuwe partij van het begin af aan een groot risico liep, ten onder gegaan. Ze dachten bij Leefbaar Nederland hem nog wel te kunnen intomen. Dat bleek een misvatting. Hij trok zich niets van de partij aan.

Hij is geen teamspeler, geen man die zich door bestuursleden of congressen de wet laat voorschrijven. Hij mist ook respect voor andermans opvattingen. Hij houdt er juist van anderen te jennen, te pesten en te choqueren, om grenzen te verkennen en te verleggen. Hij is een ruziezoeker en zwelgt in kritiekloze lof.

Zelf kan hij nauwelijks tegen kritiek. Vandaar zijn slechte relatie met de pers. Wie niet voor hem was, was tegen hem, vond hij. Wie hem onwelgevallige feiten meldt, wordt van een hetze beschuldigd, van complotvorming tegen hem. De man die dankzij de media populair werd, viel die aan omdat dat goed ligt bij veel kiezers.

Door zijn persoonlijkheidstructuur wilden in het verleden de andere partijen waar hij aanklopte, van CPN tot PvdA en VVD, hem ook niet. Dat heeft hem altijd gestoord. Zijn succes als lijsttrekker van Leefbaar Nederland was zijn wraak op de miskenning die hem eerder in zijn ogen ten deel was gevallen.

Als hij door zijn optreden steeds meer een rechts imago krijgt opgeplakt, komen ook bij Leefbaar Nederland de twijfels op. Voor een deel is de achterban van die partij afkomstig uit linkse partijen. Die voelen zich steeds ongemakkelijker als hij praat over asielzoekers en de islam. Anderen binnen LN zijn ongelukkig als blijkt dat hij niet de linkse partijen aanvreet, maar juist de VVD. Dat was niet hun bedoeling.

Als hij dan, zoals het afgelopen weekeinde, het partijprogramma aan zijn laars lapt en aan het fundament van de Nederlandse rechtsstaat tornt door aan het symbool bij uitstek daarvan, artikel één van de Grondwet, te willen sleutelen, knapt er iets bij de top van LN. Voorzitter Nagel kiest de kant van bestuursleden die anders dreigen weg te lopen.

Toegeven met Fortuyn zou de partij zich helemaal hebben uitgeleverd aan de man die die partij toch al in belangrijke mate naar zijn hand zette. Daarvoor was het avontuur niet begonnen. Het was leuk om uit het niets een succesrijke partij te bouwen, het was leuk voor reuring in politiek Den Haag te zorgen, maar het was niet leuk om daarbij een uiterst rechts imago opgeplakt te krijgen.

De partij moet nu op zoek naar een nieuwe lijsttrekker en een nieuw en minder ultrarechts imago. Of die de boze kiezers, de weggelopen VVD'ers of de jongeren evenzeer kunnen aantrekken, valt te bezien. De gladde presentatie van Fortuyn is moeilijk te evenaren.

Hijzelf hoopt nog op een bemiddeling of op verdeeldheid binnen de partij om een weg terug mogelijk te maken. De kans daarop lijkt klein. Dat bevordert ook niemands geloofwaardigheid. Bovendien wil de partij juist in meerderheid enige compassie met de asielzoekers en niet het letterlijk en figuurlijk sluiten van de grenzen zoals Fortuyn.

Dan wil hij voor zichzelf beginnen. IJdel als hij is, meent hij geroepen te zijn voor het premierschap. Maar dan moet hij wel vlak voor de verkiezingen een organisatie uit de grond stampen, geldschieters vinden en kandidaten werven. Op het gratis platform dat hij bij radio en tv kreeg, behoeft hij niet meer te rekenen. Die deuren blijven daar in ieder geval voorlopig voor hem gesloten. Hij is te veel een paria.

Inmiddels doen de gevestigde partijen er verstandig aan het waarom van de populariteit van LN goed te onderzoeken en met een antwoord te komen. De opkomst van dit soort partijen is een Europees gegeven. Ze wijzen op een boosheid onder kiezers die gewone ontevredenheid te boven gaat. Daaraan kan niet worden voorbijgegaan.

Vooral de VVD moet zich dat aantrekken. Die dreigde tot zaterdag een kwart van haar aanhang aan LN kwijt te raken. De liberalen zullen alle zeilen moeten bijzetten om die kiezers terug te winnen, zelfs als Fortuyn definitief vertrokken is.

zoek naar gerelateerde artikelen

ma 11 februari 2002