JOHANNESBURG - Wat is er aan de hand met de rand? De Zuid-Afrikaanse munt is vorig jaar met bijna 40% in waarde gekelderd ten opzichte van de belangrijkste valuta's: de dollar, het pond en de euro. President Thabo Mbeki moet herhaaldelijk toegeven dat hij het ook niet kan verklaren. "Ik weet het niet", zei hij onlangs drie keer in één zin toen een buitenlandse correspondent hem vroeg waarom de rand zo slecht presteert.

"Hij zegt dat hij het niet weet, want de oorzaak van de vrije val van onze munt ligt grotendeels aan hemzelf", stond onlangs te lezen in één van Zuid-Afrika's invloedrijkste financiële bladen, Financial Mail. Misschien is dat een hard oordeel, maar economen van Zuid-Afrika's belangrijkste banken zijn het erover eens dat de schuld inderdaad voor een deel bij Mbeki's gebrek aan duidelijk beleid moet worden gezocht.

Zijn bizarre mening over het ontstaan van aids, Zuid-Afrika's volksziekte nummer één, zijn weigering om buurman Moegabe van Zimbabwe te bekritiseren en Zuid-Afrika's lakse privatiseringsbeleid hebben er wel degelijk aan meegewerkt de rand te beschadigen. John Kane-Berman, invloedrijk commentator ter linkerzijde, zegt het onomwonden: "Neem aids. Mbeki zegt dat hij het te druk heeft om zich daarmee te bemoeien en laat het beleid over aan zijn vice-president. Dat is hetzelfde als wanneer Churchill zou hebben gezegd: ik heb het te druk met schrijven, daarom laat ik de oorlog over aan mijn minister van Buitenlandse Zaken".

Dat Mbeki de oorzaak van alle ellende zou zijn, wordt ongewild onderstreept door de president van Zuid-Afrika's centrale bank, Tito Mboweni, die er telkens weer op wijst dat het niet aan de economie kan liggen, want die is gezond. Vorig jaar een economische groei van 2,2%, niet spectaculair, maar beter dan al die andere 'emerging economies' in de wereld, een beheerste inflatie van ± 5%, een positieve betalings- en handelsbalans en een buitenlandse schuld die bepaald bescheiden kan worden genoemd. "Dus absoluut geen Argentijnse toestanden", zegt Trevor Manuel, de minister van Financiën, die ook dit jaar weer komt met een kloppende begroting.

President Mbeki zal nimmer toegeven dat zijn aarzelende en vaak onbegrijpelijke binnen- en buitenlandse beleid invloed heeft op de waarde van de rand. Redder in zijn nood was vorige week één van Zuid-Afrika's gezaghebbendste topmannen in het bedrijfsleven, Kevin Wakeford, president van de belangrijkste werkgeversorganisatie. Wakeford zei te beschikken over bewijzen dat bedrijven en vooral banken op grote schaal in de rand hadden gespeculeerd en de munt bewust in waarde hadden gedrukt om er zelf beter van te worden. Genoeg aanleiding voor Mbeki om onmiddellijk een commissie van onderzoek in te stellen die eind april resultaten moet laten zien.

Volgens Zuid-Afrikaanse economen zijn er tal van andere redenen voor de val van de rand. Een aantal grote Zuid-Afrikaanse bedrijven staat genoteerd op de Londense effectenbeurs en dividendbetalingen aan buitenlandse aandeelhouders zorgden vorig jaar voor het 'verdwijnen' van 40 miljoen rand uit Zuid-Afrika. Deze geldstroom voegde zich bij het kapitaal dat door Zuid-Afrikanen op buitenlandse banken wordt gestort, onder meer uit vrees voor geweld in Zimbabwe en een verdere uitholling van de economie door de aids-epidemie. Gebrek aan vertrouwen dus in eigen land. En welke buitenlandse investeerder gaat zijn geld in een dergelijk land steken? Dus ook gebrek aan vertrouwen van het buitenland in Zuid-Afrika. Voeg daarbij de westerse vooroordelen ten opzichte van Afrika en dan is het niet verwonderlijk dat ook de rand, eens Afrika's sterkste munt, het slachtoffer wordt van dit 'afro-pessimisme'.

Intussen heeft de centrale bank de rentevoet met een procent opgeschroefd om de te verwachten inflatoire effecten van de val van de rand tegen te gaan. Deze maatregel plus een miljardenlening van het IMF en de benoeming van Mbeki's onderzoeksteam hebben ervoor gezorgd dat de rand sinds 1 januari weer 5% van zijn waarde heeft ingelopen.

Natuurlijk heeft de vrije val van de rand ook een gunstige keerzijde. De goudmijnen klagen niet meer over de lage goudprijs, die in Amerikaanse dollars staat genoteerd. In het algemeen wordt de export steeds concurrerender, wat al heeft geleid tot Amerikaanse maatregelen om de eigen staalindustrie tegen goedkope import uit (onder meer) Zuid-Afrika te beschermen. Buitenlandse toeristen komen met honderdduizenden tegelijk naar Zuid-Afrika (uit Nederland gemiddeld 5000 per maand) om met hun dure euro's en dollars goedkoop op vakantie te gaan. En Zuid-Afrikanen, voor wie een vakantie in Europa te duur geworden is, geven hun geld nu in eigen land uit. Maar een waardeval van bijna 40% heeft uiteraard wel tot gevolg dat alles duurder wordt, van ruwe olie tot maïs en graan, van tv's tot auto's. Een inflatiegolf staat op het punt Zuid-Afrika vanuit het buitenland te overspoelen.

zoek naar gerelateerde artikelen

do 24 januari 2002