door Jan Colijn en Jolande Westdorp ASSEN - De vier jonge mannen die volgens justitie door SS'er Dirk Hoogendam (80) de dood in zijn gejaagd, blijken allen helden in het verzet tegen de nazi's te zijn geweest. Vandaag beslist de rechtbank in Assen of justitie ondanks het grote tijdsverloop mag doorgaan met het vervolgen van de sinds 1946 in Duitsland ondergedoken SS-beul. Rechtsdeskundigen noemen die kans groot, omdat het gaat om 'misdrijven tegen de menselijkheid' die nooit verjaren.

Een van de door Hoogendam opgepakte verzetslieden is de Gramsberger burgemeester baron Samuel Willem Alexander van Voërst van Lynden (40). Hij blijkt een van de belangrijkste leiders van het Overijsselse verzet te zijn geweest.

Met zijn echtgenote heeft de baron talloze joodse gezinnen, piloten, werkweigeraars, zigeuners en studenten op hun landgoed De Groote Scheere laten onderduiken. Ook Marten Toonder, de geestelijk vader van Olivier B. Bommel, kreeg een schuilplaats op het landgoed. Hij sliep in het rijtuig van Van Voërst van Lynden.

Het Gramsberger gemeentehuis was in de oorlogsjaren volgens de overlevering een knooppunt van illegale lijnen. Met zijn medewerkers hield de baron zich daar onder meer bezig met het op grote schaal vervalsen van persoonsbewijzen en voedseldistributiekaarten.

Begin 1943 werd Van Voërst Van Lynden voor het eerst opgepakt en overgebracht naar het 'Oranjehotel' in Scheveningen. Bij gebrek aan bewijs lieten de nazi's hem kort daarna vrij.

Twee jaar later werd de baron opnieuw verraden en op het gemeentehuis gearresteerd door Nederlandse SS'ers, onder wie Dirk Hoogendam. Bij de arrestatie zou Hoogendam hebben gezegd: "Deze keer kom je niet vrij, daar zal ik hoogstpersoonlijk voor zorgen." Van Voërst Van Lynden werd meegenomen naar het Drentse Hollandscheveld waar Hoogendam tientallen, wellicht honderden gevangenen onder gruwelijke martelingen verhoorde en daarna uitleverde aan de SD. De baron belandde in het beruchte Duitse concentratiekamp Neuengamme waar hij ziek raakte. Tijdens een volgende deportatie, mogelijk naar Rusland, bezweek de baron.

Zijn twee dochtertjes Elisabeth en Margaret waren destijds respectievelijk zes en drie jaar. Zijn vrouw was op het moment van zijn arrestatie hoogzwanger van hun derde dochter Alexandra die haar vader nooit heeft gezien. De baron is na de oorlog diverse malen postuum onderscheiden voor zijn heldendaden. Zijn inmiddels overleden weduwe heeft eveneens talloze onderscheidingen voor haar betoonde moed ontvangen.

Ook de door Hoogendam opgepakte Drentenaren Geert Stukje en de broers Albert en Bernhard Hartemink waren verzetsstrijders. Zij hielden zich onder meer bezig met wapensmokkel.

Nadat zij in handen vielen van Hoogendam heeft alleen de finaal in elkaar geslagen Albert Hartemink, kort voor zijn dood, zijn vrouw en twee kleine kinderen nog even mogen zien. Bij het emotionele weerzien drukte de Drentenaar als afscheid zijn trouwring in de hand van zijn vrouw. De broers Hartemink werden op 8 maart 1945 met 117 andere gevangenen gefusilleerd bij de Woeste Hoeve.

Vandaag bekijkt de Assense rechtbank of deze vier zaken een basis zijn voor een volgende stap in de vervolging van Hoogendam. In 1948 werd de SS'er bij verstek ter dood veroordeeld. Later werd die straf omgezet in levenslang.

Hoogendams advocaat mr. Robert F. Speijdel noemt de verzwaarde aanklacht een wanhoopspoging. "Justitie is er kennelijk uitsluitend op uit de verjaringstermijn op te rekken. Ik zal bezwaar aantekenen tegen de wijziging in de tenlastelegging."

zoek naar gerelateerde artikelen

di 22 januari 2002