AMSTERDAM - Alfred (Freddy) Henry Heineken is gisteren in zijn woonplaats Noordwijk op 78-jarige leeftijd overleden. Freddy Heineken bouwde de bierbrouwerij Heineken, die hij na de dood van zijn vader dr. Henry Pierre moest terugkopen van aandeelhouders in de directie, uit tot een internationaal bedrijf, met een merknaam die over de gehele wereld klinkt als een klok.

Freddy Heineken construeerde van zichzelf een zorgvuldig beeld van een homo universalis, een erudiete alleskunner, die niet alleen in zakendoen uitblonk maar even gemakkelijk wetenschapper, componist, en origineel denker was.

"Zo, jongen, ben je jarig vandaag. En geef je dan een feestje? Leuk voor je. Je ziet dat wel vaker, bij de gewone mensen, dat ze graag eenmaal per jaar in het centrum van de belangstelling staan."

Freddy Heineken groet kroonprins Willem-Alexander

Vooral dat 'gewone mensen' sprak Freddy Heineken uit met de vanzelfsprekende verwachting dat de verslaggever wel begreep dat HIJ Heineken géén gewoon mens was. In het laatste interview met deze krant, voor de wekelijkse bijlage TV-Weekeinde, dat hij in 1998 gaf, trok de oude vos nog één keer al zijn charme en trucjes uit de kast.

Hij, Alfred Heineken was heel gewoon gebleven, maar kon het ook niet helpen dat hij nu eenmaal ver boven de gewone mens stond. Hij was geestiger dan ieder ander, wat hij bewees door gewoon niet naar de grapjes van een ander te luisteren, hij was slimmer, wat hij bewees door je vragen opnieuw te formuleren, zodanig dat hij er een hem gepast antwoord op kon geven en hij was rijker dan alle anderen, zo liet hij fijntjes weten tijdens de duur van het interview meer te hebben verdiend dan de verslaggever in twee jaar.

Heineken, die voor zijn ontvoering op 9 november 1983, een vaak geziene figuur in het mondaine uitgaansleven was, liet zich vanaf zijn bevrijding, drie weken later - waarvoor 43 miljoen losgeld werd betaald (21 miljoen werd kort na de ontvoering al gevonden in de bossen bij Zeist) -, altijd omgeven door vier tot zes bewakers en trok zich langzaam terug uit het openbare leven. Maar vanuit zijn zwaarbewaakte hoofdkwartier, het 'Pentagon' op het Tweede Weteringplantsoen, behield hij de greep op zijn bedrijf, waar hij in 1989 aftrad als voorzitter van de raad van bestuur van Heineken. Door middel van een getrapte constructie hield hij als grootste aandeelhouder van de Heineken Holding alle macht in handen en er werd zelden een beslissing genomen zonder zijn voorkennis.

Vooral het imago van zijn Heineken bier was voor hem van groot belang. Vanaf de twee jaar stage die hij kort na de oorlog in de VS volgde was hij doordrongen van de noodzaak van adverteren: "Ik verkoop geen bier, ik verkoop een gedachte" was zijn uitgangspunt. Hoogstpersoonlijk zou hij zelfs de e in het Heineken-logo zo hebben geplaatst dat deze de klant toelacht. Verder beweerde hij jarenlang de uitvinder geweest te zijn van de kreet "Heerlijk Helder Heineken" maar toen steeds meer mensen dat in twijfel trokken, gaf hij volmondig toe dat het zijn genialiteit was die wist te ontdekken dat deze slogan zou aanslaan. De Nederlandse markt is niet eens meer de belangrijkste voor Heineken, nu het al jaren het grootste merk import-bier in de VS is. Verder bezit Heineken brouwerijen over de gehele wereld, met merken als Star-bier en Tiger-bier.

Heineken was een man van grote tegenstellingen. Zo liet hij een bierfles ontwerpen die na consumptie van de inhoud, gebruikt kon worden als bouwsteen. Het systeem zou arme mensen voor weinig geld aan eenvoudige huizen helpen. Pas nadat experts hem lieten zien dat zijn flessen als effect hadden dat de bewoners genadeloos geroosterd zouden worden, gaf hij het plan op. Wie hem echter vroeg of hij aan ontwikkelingshulp deed, kon als antwoord terug verwachten dat ontwikkelingshulp geen zin had. "Je helpt één arme man, maar die krijgt dan weer heel veel kinderen die ook weer moeten worden geholpen," zei hij zonder blikken of blozen.

Hij trad graag op als mecenas van intellectuele projecten zoals de dr. H.P. Heineken Prijs die hij in 1964 instelde voor biochemie en biofysica. Later kwamen daar prijzen bij voor kunst, geneeskunde, historische wetenschappen en milieu. Heineken zou Heineken niet zijn als hij daar niet fijntjes bij zou laten weten dat drie van de 14 wetenschappers, die hij onderscheiden had, later een Nobelprijs kregen. Ook begaf hij zich enige tijd als geldschieter in de wereld van de film. Bekend is het verhaal van de film Als twee druppels water, naar het boek van W.F. Hermans De donkere kamer van Damocles. Nadat hoofdrolspeelster Nan Los plotseling in het huwelijk trad met de autocoureur Gerard van Lennep liet Heineken de film op de plank leggen. De film mocht alleen met zijn speciale toestemming worden vertoond. De womanizer Heineken liep niet graag een blauwtje.

Heineken trouwde in 1948 met de Amerikaanse Lucille Cummins, dochter uit een geslacht van bourbonstokers. Heineken heeft één dochter, Charlene, zijn schoonzoon, Michel de Carvalho, is sinds 1996 lid van de raad van commissarissen van Heineken N.V. Omdat deze oorspronkelijk merchant banker is, vreest men bij het bedrijf wel eens dat onder zijn leiding Heineken zijn lang gekoesterde zelfstandigheid wel eens zou kunnen verliezen.

In tegenstelling tot zijn zorgvuldig geconstrueerde mythe, kwam Heineken niet in een noodlijdend, provinciaal bedrijf terecht. Bestuursleden als Dirk Uipko Stikker (later minister van Buitenlandse zaken en secretaris generaal van de Navo) en jhr. Pieter Rutger Feith hadden Heineken al voor de oorlog op de wereldkaart gezet, onder andere met de aankoop van een brouwerij in Singapore. Zij begonnen met een krachtig exportbeleid, daarbij geholpen door de even legendarische figuur Leo van Munching die jarenlang het alleenrecht van verkoop in de VS bezat en daar schatrijk van werd. Zeker in het begin van zijn bemoeienissen in het bedrijf, zette dit kwaad bloed bij Heineken, die overigens tot opluchting van het toenmalige bestuur op de advertentie afdeling werd geparkeerd: "want wat moeten we anders met dat joch..."

Heinekens vader had in zijn laatste jaren vrij veel van zijn aandelen ver onder werkelijke waarden aan leden van het bestuur verkocht. Heineken zag dit als verraad en richtte zich in een brief tot "Oom Dirk" Stikker voor advies. Kort daarna huurde hij een Rolls Royce, liet zich voorrijden bij de bank met de mededeling: "Hallo, ik ben Freddy Heineken. Ik heb even wat geld nodig." Met de nodige bluf en de aandelen van zijn zuster in zijn volle beheer (in ruil voor een levenslange verzorging) wist hij weer een meerderheidsbelang in het familiebedrijf te krijgen.

Onder Heineken maar al voorbereid door Feith, kwam in 1948 het Heineken-bier niet alleen in de café maar ook in de supermarkt. Mee liftend op het feit dat in Nederland toen vrijwel iedereen een ijskast had, adverteerde hij dat een goede huisvrouw natuurlijk een paar flesjes Heineken in huis had, voor het geval er eens bezoek over de vloer kwam.

Lang heeft het geduurd, voordat het onvermijdelijk gebeurde, het samengaan met Bierbrouwerij Amstel. Deze overname kwam tot stand nadat Allied Breweries De Drie Hoefijzers in Breda kocht. Heineken voelde zich op zijn eigen markt bedreigd en zat een half uur na het bekend worden van het nieuws al op het hoofdkantoor van Amstel. De overname ging van Amstelzijde niet van harte, ook al liet Heineken zich fotograferen met een glas Heineken en een fles Amstel in zijn hand. Later zou hij op een evenement gesponsord door Amstel, hardop vragen waarom er eigenlijk geen behoorlijk bier werd geschonken.

Weer een van de vreemde invallen van de schatrijke Heineken die uit principe geen rondjes betaalde, want anders kon hij wel aan de gang blijven. Fooi gaf hij wel, precies tien procent.

Freddy Heineken had overigens een gloeiende hekel aan aandeelhouders, die hij met een sneer aandeelhebberds noemde.

In het interview met TV Weekeinde zei hij: "Als het in Nederland drie dagen regent, keldert het aandeel Heineken al, terwijl het toch in de rest van de wereld mooi weer is. Dat komt doordat dat soort mensen luistert naar adviseurs die zelf hooguit een ton per jaar verdienen. Dom hoor."

Over de expansie van Heineken maakte hij zich in het geheel geen zorgen: "Chinezen zat!" Succesvolle bedrijfsvoering kon alleen als de werknemers meer peinzen, hoewel menig werknemer de opmerking "maar ik dacht..." direct moest bezuren met een antwoord als: "Dat moet je maar aan mij overlaten."

Een van zijn laatste vaak herhaalde grappen was dat er op het praalgraf dat hij in Noordwijk kocht, de tekst "He Brew" zou komen te staan. "Leuk, hé, het is een woordspeling," hoor je dan de eigenaar van een van de tien grootste brouwerijen ter wereld tegen je zeggen.

Even later schept hij op over zijn AKK, het Afkoel Kannetje omdat hij niet van hete thee houdt, of hij geeft op over zijn kwaliteiten als architect en componist. Het sluitstuk van zo'n bezoek was steevast zijn opmerking: "Ik ben een schorpioen, daar komt het door dat niemand precies weet wat ik denk."

zoek naar gerelateerde artikelen

vr 4 januari 2002