AMSTERDAM - Bouwfraude, de zaak Boonstra en de dreigende doodsstrijd van KPN. Wie op het huidige beursjaar terugblikt, ziet veel misère. Maar bovenal was 2001 het jaar van het ruw ontwaken uit de Amerikaanse droom; van recessie, massaontslag, agressieve rentepolitiek en bloedende beurzen. Een ontnuchtering die omsloeg in paniek door de aanslagen van 11 september.

Deze ramp zal zonder twijfel de geschiedenis ingaan als de gebeurtenis van 2001. Naast het enorme menselijk leed hadden de aanslagen ingrijpende financiële gevolgen. Wall Street, het kloppend hart van de financiële wereld, moest de deuren noodgedwongen bijna een week sluiten en onder de slachtoffers in het New Yorkse WTC waren veel beurshandelaren en analisten van gerenommeerde zakenbanken. Indirect was de schade evenmin te overzien. Mondiaal kelderden de aandelenbeurzen, waarbij met name de luchtvaartsector en de verzekeringsbranche het moesten ontgelden. De ouderwetse staatssteun werd nieuw leven ingeblazen om faillissementen te voorkomen.

In eigen land waren KLM en de financiële waarden de gebeten hond. De luchtvaartmaatschappij leed miljoenen verlies maar wist zich in de rug gedekt door een sterk vermogen; het afketsen van de fusies met achtereenvolgens Alitalia en British Airways bleek zo een blessing in disguise. Het Belgische Sabena had minder geluk en ging ten onder, net als haar moederbedrijf Swissair.

Van de financials moest vooral ING met de billen bloot. De bankverzekeraar schatte de financiële gevolgen van de aanslagen aanvankelijk veel te laag in en moest dat met een winstwaarschuwing bekopen. Fortis en ABN Amro volgden, hetgeen vooral voor de laatste pijnlijk was. Topman Rijkman Groenink had eerder dit jaar al de beloofde rendementsdoelstelling moeten afzwakken. Nadien volgde voor de sector ook nog eens het Argentinië-effect.

De koersvallen kregen navolging van een batterij andere, aan de VS blootgestelde, fondsen. Want het hebben van activiteiten in de VS werd van een aanbeveling plotseling een blok aan het been. Toch was de septemberramp niet de oorzaak van al het financiële leed; het verhevigde de al bestaande economische tegenwind. De AEX-index noteerde op de dag voor de aanslagen 483 punten, ruim 25% minder dan de 647 waarmee 2000 werd afgesloten en 4,8% lager dan de slotstand van dit jaar: 506,78 punten. Wel maakten de beurzen in de dagen na de dramatische gebeurtenissen een smak: op het Damrak werd op 21 september een dieptepunt van 378 punten aangetikt.

Ook elders in Europa en in Amerika was het beurssentiment voordien al maanden negatief. Ter illustratie: van de elf renteverlagingen die de Fed dit jaar heeft doorgevoerd, dateren er zeven van voor september. Fed-topman Alan Greenspan en zijn Europese ECB-collega Wim Duisenberg zouden na 11 september in een heus renteoffensief gezamenlijk tegen de acute dreiging van een recessie gaan strijden, maar de vrees voor economische krimp zat al vanaf begin 2001 in de markt. Het was het tijdstip van het verwachte herstel dat telkens wijzigde.

Aan het begin van dit jaar rekenden economen nog op een zwak tweede kwartaal en een herstel in de tweede jaarhelft van 2001. Maar naarmate de tijd verstreek, bleek beterschap niet aanstaande. Het aangekondigde herstel werd achtereenvolgens vooruitgeschoven naar het vierde kwartaal, de eerste helft van 2002, en is nu voorzien in de tweede helft van komend jaar. In dat licht kan 2001 als een verloren beursjaar worden gezien, vol winstwaarschuwingen, reorganisaties en massaontslagen. En dat geldt zeker voor een groot aantal fondsen: de AEX-index telt per saldo niet meer dan twee stijgers.

Voor Buhrmann ging het al vroeg in het jaar mis. De kantoorleverancier, die door de afloop van de kantooroorlog het jaar vol zelfvertrouwen begon, gaf drie weken na een grote emissie (eind maart) een winstwaarschuwing. De beurs vond na een onderzoek geen bewijs dat het handelshuis beleggers bewust niet had geïnformeerd over het naderend onheil, maar het marktoordeel was al geveld. Buhrmann was in één klap beurslieveling af en moest dat bekopen met een koersval van 32%, gevolgd door nieuwe afstraffingen toen het AEX-fonds later in het jaar nog driemaal met een winstwaarschuwing kwam. Onhandig optreden van de top en zorgen om de schuldenlast drongen het aandeel verder in het defensief.

Numico, de grootste stijger van 2000, was een ander fonds dat het licht van de schijnwerpers niet goed kon verdragen. De sprong voorwaarts via de Amerikaanse vitaminemarkt bleek bij nader inzien minder gelukkig en de beurskoers weerspiegelde dat. Bestuursvoorzitter Hans van der Wielen probeerde de koers van het aandeel daarop omhoog te praten door te zinspelen op een beursvertrek. Alleen bij een fors hogere koers kon Numico een volgende slag in de babyvoedingtak betalen. Een next step die gewenst was om het concern qua activiteiten meer in evenwicht te brengen. Dat het offensief weinig vruchten afwierp, bewijst de koersdaling van ruim 50% over dit jaar.

KPN moest vechten voor haar voortbestaan. Het volksaandeel van weleer raakte, net als enkele Europese branchegenoten, door de torenhoge schuldenlast in levensbedreigende problemen. Toenmalig topman Paul Smits treuzelde in juni met een duidelijk antwoord toen geruchten over een claimemissie de kop opstaken. De al ingezakte beurskoers (in 2000 verloor KPN 75% van haar beurswaarde) kreeg daardoor een nieuwe, zeer gevoelige tik. Uiteindelijk waren het de banken die KPN de helpende hand toestaken, op voorwaarde dat Smits het veld zou ruimen. Echt vertrekken hoefde hij evenwel niet. Smits bleef in de raad van bestuur, die vanaf 1 november officieel wordt aangevoerd door Ad Scheepbouwer.

Deze van TPG gehaalde topman riep op zijn beurt gemengde gevoelens op. Scheepbouwer peuterde bij de banken een krediet los en plaatste met succes een cruciale emissie. Daar staat tegenover dat hij als oud-commissaris zelf met de onstuimige expansie had ingestemd en in ruil voor zijn aantreden als topman een ongekende optieregeling bedong. Vooral dit laatste viel niet in goede aarde, temeer daar tegelijkertijd 2800 KPN'ers werden ontslagen en het loon van het voltallige personeel werd bevroren.

Een ander AEX-fonds, KPNQwest, voelde het leed van de Nederlandse grootaandeelhouder. KPN verkocht 10% van haar minderheidsbelang (44,3%) om extra geld binnen te halen. Het negatieve tech-sentiment had verder desastreuze gevolgen voor de jonge hoofdfondsen UPC en Versatel. Na de gouden bergen restte nu de mestvaalt. Beide "gokfondsen" noteerden dit jaar onder de €1, waarbij UPC door een negatief eigen vermogen ook nog eens op het strafbankje werd geplaatst.

De tech-blues werd ook in het zuiden van ons land gespeeld. Chipmachinefabrikant ASML zag de markt inzakken en stuitte tot overmaat van ramp op grote Amerikaanse bezwaren bij de eind 2000 aangekondigde overname van branchegenoot SVG. Philips moest eind maart een winstwaarschuwing afgeven, gevolgd door een tweede in juni. Het betekende een valse start voor de nieuwe topman Gerard Kleisterlee, die de voorzittershamer overnam van Cor Boonstra. Diens afscheid werd bovendien overschaduwd door de vermeende handel met voorkennis in aandelen Endemol. De Stichting Toezicht Effectenverkeer (STE) deed aangifte tegen Boonstra. Het Openbaar Ministerie heeft de zaak thans in onderzoek.

De zaak Boonstra was de meest spraakmakende affaire van 2001, maar er waren er meer.

Zo zakte de Clickfonds-zaak - ooit voorgespiegeld als de grootste beursfraude in de Nederlandse historie - als een pudding in, en diende zich de bouwfraude aan. De betrokken bouwfondsen hadden daaronder evenwel weinig te lijden. De koersen waren eerder dit jaar opgedreven door de baggeroorlog, een strijd die door de rechter in het voordeel van de beoogd fusiepartners HBG en Ballast Nedam werd beslecht.

Het betekende een gevoelig verlies voor de grootaandeelhouders, die tevergeefs hadden aangestuurd op een deal van HBG met Boskalis en Heijmans.

Twee andere gevechten, de tasjesoorlog en de belegering van Heineken Holding, werden eveneens gestaakt. Gucci en belager LVMH begroeven de strijdbijl met de afspraak dat laatstgenoemde zijn belang alsnog aan Gucci's witte ridder PPR zou verkopen. De groep beleggers die Heineken Holding op de hielen zat, haakte af nadat het Hof een enquêteverzoek had afgewezen.

Louter verliezers waren er bij Laurus, het supermarktconcern dat door een mislukt Konmar-avontuur en ruziënde bestuurders aan de rand van de afgrond kwam te staan. Wat dat betreft liet Ahold de kleine concurrent het goede voorbeeld zien; ook in slechte marktomstandigheden wist de grootgrutter goed te presteren en zelfs met succes een emissie te plaatsen.

Nieuwkomer in de Midkap, ASMI, gooide hoge ogen, al was het fonds door eerdere afstraffingen eind 2000 het jaar op een zeer laag koersniveau begonnen. Onenigheid was er bij het kwakkelende Corus, dat opnieuw een vooraanstaande Nederlandse bestuurder zag vertrekken. Nedlloyd verloor ook zijn topman, Leo Berndsen, die na het afketsen van de ombouw van het fonds naar een containerrederij vertrok. Onder de andere topmannen die al dan niet vrijwillig hun zetel opgaven waren Van Luijk (Getronics), Schneider (UPC), De Hond (Newconomy) en Zwarts (Randstad). Het rijtje fondsen dat het Damrak vaarwel zei bestond uit 21 namen, waaronder Ahrend, Kempen & Co, Van Melle en GTI. Het instellen van een nieuw handelssysteem, met animateurs voor kleine fondsen, versnelde de exodus van de kleine fondsen. Als laatste kondigde Free Record Shop onlangs aan het Damrak de rug toe te keren.

Tegen de uittocht stonden slechts twee beursgangen: van het Portugese BCP en 'het moetje' van UPC-dochter Priority Telecom. Ook de beurs zelf ging naar de beurs, zij het in Parijs. Volgens Euronext-directielid George Möller is dat een gevolg van de noodzakelijke internationalisering. "Dat er geen puur Nederlandse beurs meer is, kun je dan wel jammer vinden, maar de gulden verdwijnt ook", sprak hij een halfjaar geleden. Grote vraag is of het beursklimaat in 2002 een nieuwe instroom van geld en fondsen op het Damrak wel aantrekkelijk maakt. Het jaarverlies van de AEX van 22% over 2001, het tweede achtereenvolgende beursjaar waarin de index rood kleurt, zal door menig belegger niet als aanbeveling worden gezien.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 29 december 2001