MOSKOU - Belangrijker dan een regeringswisseling. Zo typeerde de liberale politicus Boris Nemtsov het ontslag van Rem Vjachirev als topman van de Russische gasgigant Gazprom. Zijn opvolging door de relatief jonge Kremlin-insider Aleksej Miller betekent het einde van een tijdperk dat werd gekenmerkt door vriendjespolitiek, corruptie, het wegsluizen van miljarden dollars naar het buitenland en inmeninging in de Russische politiek.

Ook voor Nederland is de nieuwe wind niet zonder belang: tussen Gazprom en de Gasunie staat komend najaar de uitvoering van een groot samenwerkingsverband op het programma.

Dat de Jeltsinjaren toen Vjachirev als een soort onderkoning onbeperkte toegang had tot het Kremlin nu voorgoed voorbij zijn merkte deze ex-Sovjet-bureaucraat met een geschat privé-vermogen van een miljard gulden twee maanden geleden. Ineens werden zijn telefoontjes voor een onderhoud op het Kremlin door Poetins stafchef Aleksandr Volosjin afgehouden. Het was de voorbode van wat deze week zou komen. De 39-jarige Miller, tot voor kort een weinig bekende onderminister van Energie maar al jarenlang een naaste medewerker van Poetin, zal nu orde op zaken moeten stellen bij 's werelds grootste gasproducent.

Gazprom staat borg voor 20% van het Russische staatsbudget, bezit een kwart van de wereldgasvoorraad en voorziet de Europese Unie voor 25% van gas. Het Kremlin is met 38% de meerderheidsaandeelhouder en riep in het nabije verleden op tot een grootscheepse reorganisatie van Gazprom. Vjachirev bleef daartegen fel gekant, niet alleen tot grote frustratie van de Russische regering maar ook tot die van de meeste buitenlandse aandeelhouders. De aandelenkoers op de Russische markt schoot vlak na de directiewisseling een paar procent omhoog, maar meerdere analisten in Moskou omschreven de problemen bij Gazprom "even groot als het potentieel".

De korte, corpulente Vjachirev volgde in 1992 Viktor Tsjernomyrdin op toen deze premier van Rusland werd en stond ineens aan het hoofd van Gazprom, dat hij sindsdien bestierde als een privé-koninkrijkje. Hij werd daarbij steeds gesteund door zijn beschermheer Tsjernomyrdin die Gazprom fiscaal boterzacht behandelde en het bedrijf beschermde tegen iedere vorm van concurrentie. In ruil leverde Gazprom niet alleen goedkoop gas aan de staat, maar ook geldelijke (en politieke) steun wanneer dit nodig was. Zo ruimde Gazprom nog onlangs door de overname van het kanaal NTV via het mantelbedrijf Gazprom-Media de laatste Kremlin-oppositie op televisie uit de weg. Maar de dankbaarheid van Vladimir Poetin kent kennelijk grenzen.

Gazprom wordt gezien als "een staat binnen de staat" en oefent vanuit zijn drieëndertig verdiepingen tellende Moskouse hoofdkwartier van staal en glas met ruim 36.000 werknemers ook in voormalige Sovjet-republieken als Oekraïne en Wit-Rusland grote invloed uit. Efficiëntie en transparantie stonden daarbij tot dusver zeker niet op de eerste plaats. Terwijl Vjachirev en Tsjernomyrdin zichzelf en hun naaste familie volgens diverse bronnen met honderden miljoenen dollars verrijkten, liep het aantal schuldenaars op, terwijl Gazprom doodleuk op grote schaal aankopen bleef doen van onder andere buitenhuizen, vliegtuigen, jachten en luxe hotels. In de broodnodige modernisering van de infrastructuur voor gaswinning en exploratie werd intussen nauwelijks geïnvesteerd.

De macht van de oligarch Vjachirev mag nu dan door de 'Poetinist' Miller zijn gekortwiekt, hij blijft voorlopig wel zitting houden in de raad van Bestuur van Gazprom wat een voortvarend onderzoek naar de verdwenen gasmiljarden zal bemoeilijken. Het is evenwel niet denkbeeldig dat Vjachirev binnenkort hetzelfde lot beschoren zal zijn als zijn collega-oligarchen Vladimir Goesinski en Boris Berezovksi die, nadat ze bij het Kremlin in ongenade waren geraakt, strafrechtelijk werden vervolgd. Goesinski en Berezovski bevinden zich nog altijd in onvrijwillige ballingschap in het buitenland.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 2 juni 2001