Beatrix privé
door Rob Knijff en Frits Huis
Het staatsbezoek aan IJsland was voorbij, de traditionele mediakaravaan
vloog terug naar Nederland, maar buiten het gezichtsveld van verslaggevers
en fotografen speelde zich een journalistiek gezien uiterst begerenswaardig
tafereeltje af: achterop een sneeuwscooter(!), met prins Claus aan het stuur,
zoefde koningin Beatrix vorstelijk door het besneeuwde gletsjerlandschap
aan de westkust van het eiland. Een bijna ondenkbaar tafereel voor miljoenen
Nederlanders: de Koningin samen met prins Claus op een sneeuwscooter!
Onbespied genoten de Nederlandse vorstin en haar echtgenoot op uitnodiging van de charmante IJslandse presidente Vigdis Finnbogadottir in de vroege zomer van juni 1994 van enkele dagen vakantie, die aan het staatsbezoek waren gekoppeld. Een warm gekoesterd intermezzo in een bestaan waarin zo weinig ruimte lijkt voor een privé-leven.
Koning Hoessein van Jordanië noemt haar "mijn zuster" en in haar Toscaanse buitenhuis middenin de streek Chianti Rocca dei Dragoni (een grappige Italiaanse verbastering van Drakensteyn, de naam van het familiekasteeltje bij Lage Vuursche waar het jonge gezin van Beatrix en Claus zulke gelukkige beginjaren doorbracht) vallen regelmatig persoonlijke vrienden binnen, maar bij verreweg de meeste van haar onderdanen is díe kant van koningin Beatrix volstrekt onbekend.
Hare Majesteit na vijven. Hoe is de Koningin na 'kantoortijd' te midden
van haar gezin? Van tijd tot tijd, in het kader van bijzondere gelegenheden,
mag die vraag best eens worden gesteld en dan blijkt dat het moeite kost
een door de feiten geschraagd antwoord te formuleren. Koningin Beatrix doet
namelijk de grootste moeite om werk en privé-leven strikt gescheiden te
houden.
In het uitgebreide televisie-interview dat Hella Haasse ter gelegenheid van haar vijftigste verjaardag met haar had, liet de Vorstin daar al geen twijfel over bestaan. Zij zei toen onder meer: "Wat wij, mijn man en ik, proberen te doen is inderdaad ons privé-leven met ons gezin, ook met de kinderen, heel erg te beschermen. Misschien, sommige mensen zeggen wel eens, een beetje te zeer. Het kan ook misschien in de ogen van buitenstaanders wel eens wat krampachtig overkomen, maar het is een kostbaar goed en wij zijn daar zeer op gesteld en we houden het erg graag voor onszelf."
Een standpunt dat door het gros van haar landgenoten gelukkig wordt gerespecteerd. In het overvolle schema waaraan de Koningin zich met nauwgezette discipline onderwerpt, is toch al zo weinig tijd voor een moment alleen. Daarom houdt zij de donderdag zoveel mogelijk vrij voor eigen bezigheden. 's Middags beeldhouwt de Koningin. Zondags laat zij haar paard in een trailer naar de duinen van de Wassenaarse Slag rijden voor een strandrit. Vroeger ging prins Claus wel met haar mee, de laatste jaren niet meer. Hare Majesteit kerkt met enige regelmaat op het Lange Voorhout (bij ds. C.A. ter Linden), maar veel meer tijd voor ontspanning gunt zij zichzelf niet.
Nederland kent koningin Beatrix vooral als het onvermoeibare staatshoofd, dat een hang naar perfectie koppelt aan een schier onuitputtelijke inzet. Dat beeld wil zij aan de buitenwereld laten zien. De rest houdt ze graag voor zichzelf.
Maar buiten de maatschappelijke schijnwerper die haar voortdurend in haar
officiële functioneren volgt, is koningin Beatrix letterlijk en figuurlijk
een ander mens. Wie haar winkelend tegenkomt in Sambuca, het Italiaanse
dorpje waar haar vakantieverblijf - een authentieke Toscaanse boerenhofstede
- verscholen ligt in de heuvels, zal haar niet gemakkelijk herkennen. Met
het haar los, vaak in lange broek en met een bril op, ziet zij er volkomen
'anders' uit. Zoals alleen haar gezin en naaste vrienden haar kennen. Bijna
onopvallend, met een minimum aan decorum. Net zoals wanneer ze op wintersportvakantie
is in Lech. Daar laat het Nederlandse staatshoofd zich gewoon door een 'boevenwagen',
een Volkswagenbusje van de Oostenrijkse politie, naar de piste brengen.
Een limousine hoeft voor haar helemaal niet.
In haar Toscaanse buitenverblijf Rocca dei Dragoni tuiniert de Koningin graag zelf. Bij het plaatselijke tuincentrum koopt zij geraniums, oleanders en andere typisch mediterrane planten en aardewerk potten voor de tuin.
De vrienden die in Rocca dei Dragoni nabij Tavarnelle komen logeren, worden vaak door haar op sleeptouw genomen naar Florence. Als een professionele gids leidt zij haar gasten rond door dit kunsthistorische paradijs. De Koningin voert haar gasten via de wereldberoemde Dom en fresco's van Giotto over de Piazza della Signoria, langs de Uffizi en de beroemde fontein van Michelangelo, voor een vergezicht over de rivier de Arno met zijn onweerstaanbare Ponte Vecchio. En elke bezienswaardigheid voorziet zij van deskundig commentaar.
Toscane is een dierbare plek voor koningin Beatrix en prins Claus, die er vaak zomaar voor een weekeindje heenvliegen. Ze drinken er nog gewoon koffie op een terrasje en hebben er vele gelukkige jaren doorgebracht. De Koningin koopt in de leerstad Florence haar schoenen en fraaie leren fotolijsten, die zij met een handgeschreven opdracht cadeau doet aan jubilerende of afscheidnemende medewerkers of aan haar bezoekende buitenlandse gasten.
Prins Claus herinnert zich met plezier hoe hij in wat jongere jaren zijn BMW 'de sporen gaf' in het Toscaanse heuvelland, daarbij regelmatig zijn beveiligers het nakijken gevend, die hem naar zijn zin iets te weinig 'vrijheid' verleenden.
Het is een minder bekende kant van haar karakter, dat achter die zo zelfverzekerd overkomende vorstin ook een bescheiden en soms zelfs verlegen vrouw schuilgaat. Een vrouw die hoge eisen stelt aan zichzelf en wellicht daardoor niet graag iets aan het toeval overlaat.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit de wijze waarop haar kersttoespraken tot stand komen. Deze worden elk jaar thuis op paleis Huis ten Bosch geregistreerd. De Koningin ziet hiervoor het liefst ieder jaar dezelfde technici. Gezichten met wie zij zich vertrouwd weet. Als zij zich verspreekt of ook maar één klemtoon verkeerd legt, wordt er opnieuw begonnen. Het is één van de redenen waarom de kersttoespraak, in tegenstelling tot die van de Engelse koningin, niet op de televisie wordt uitgezonden. "Het gaat om de boodschap, niet om het gezicht", zegt koningin Beatrix daar zelf over, maar ingewijden schrijven haar televisieschroom toe aan niets minder dan... verlegenheid!
Ook wanneer zij tijdens staatsbezoeken een kort woordje spreekt tot de leden
van Nederlandse gemeenschap in het bezochte land, maakt zij - bijna verlegen
haar woorden kiezend - een haast kwetsbare indruk. Het voorlezen van de
jaarlijkse troonrede voor de televisie blijkt één ding, binnenskamers geïmproviseerd
een klein gezelschap wildvreemde landgenoten toespreken, iets heel anders.
Prins Claus is zowel binnen het gezin als bij haar werk van grote betekenis voor zijn echtgenote. Ook voor hem geldt dat hij in werkelijkheid heel anders is dan het beeld dat in de openbaarheid van hem bestaat. Televisiecamera's en prins Claus, schreef hoogleraar Harry van Wijnen ooit, zijn niet voor elkaar gemaakt. Zij conditioneren hem tot onnatuurlijk gedrag. De èchte prins Claus is verre van stijf of saai. Integendeel. Buiten de schijnwerpers is hij een scherpzinnig en geestig causeur, die zijn gehoor regelmatig verrast met 'sweeping statements', scherpe en rake observaties, waarbij hij zichzelf niet spaart. Zo pleegt hij schamper over zichzelf te zeggen: I am the non-smiling member of the Family (Ik ben het niet-lachende familielid), wetend dat hij onder meer door medicijngebruik vaak ernstiger overkomt dan hij zelf zou willen.
In werkelijkheid is de 71-jarige Prins een warme familieman, die zijn zoons en neefjes uit Apeldoorn bij begroeting een kusje op de wang geeft, een ware intellectueel met naar wordt gezegd een fabelachtige muziekkennis, zoals je die eigenlijk alleen tegenkomt bij professionele musici.
Koningin Beatrix hecht, net als prins Willem-Alexander en zijn broers ("Allen nog ongetrouwd," merkte hun vader onlangs tot grote hilariteit van koningin Beatrix op, tijdens zijn toespraak bij de uitreiking van de 'Prins Claus-Prijzen') bijzonder veel waarde aan het oordeel van prins Claus. "Je moet het samen doen," zei ze in 1988 tegen Hella Haasse en in dat opzicht is sindsdien niets veranderd.
Koningin Beatrix begrijpt heel goed dat prins Willem-Alexander ooit een eigen invulling zal gaan geven aan zijn toekomstig koningschap. Dat begrip komt grotendeels voort uit haar eigen ervaringen als kroonprinses. Zij wilde destijds evenmin klakkeloos in de voetsporen van haar moeder treden. Als meisje koesterde zij zelfs opstandige gevoelens over het ambt, dat zij echter met volle bereidheid en met alle consequenties vandien zou aanvaarden.
Prins Willem-Alexander heeft groot respect voor zijn moeder, maar verklaarde
onlangs tot veler verrassing dat hij als koning Willem IV het liefst op
zijn grootmoeder Juliana wil lijken. De Prins van Oranje heeft een open
relatie met zijn moeder, gekoppeld aan een goed gevoel voor humor. Toen
hem tijdens een ontspannen moment door deze krant werd gevraagd waarom hij
niet meeging op staatsbezoek naar Israël, antwoordde hij ad rem: "Dat moet
u maar vragen aan 'Het Opperhoofd in de Grote Wigwam'", doelend op zijn
moeder.
Koningin Beatrix is iemand die niet de gemakkelijkste weg kiest. Dat heeft ze nooit gedaan. Niet voor niets meldden de media toen prinses Beatrix een kleuter was, teruggrijpend op de door koningin Juliana geuite wens om van een tweeling te bevallen, dat de kleine troonopvolgster voor twee gold. Zij ontpopte zich, bijna volgens traditie, als een Oranje met een sterke eigen wil.
Toen in ons land de discussie over het oorlogsverleden van keizer Hirohito van Japan op z'n hoogtepunt was, liet de toenmalige prinses Beatrix haar persoonlijke gastvrijheid niet beïnvloeden door dat debat. Kroonprins Akihito was in 1979 (een jaar voor haar troonsbestijging) dan ook van harte welkom voor een, tot op de dag van vandaag streng geheim gehouden, privé-bezoek aan Nederland.
Beatrix, toen nog 'kroonprinses', en prins Claus reden hun Japanse vriend in een sprookjesdecor per koets over de Kroondomeinen rond Apeldoorn en boden hun Japanse gast enige dagen gastvrijheid aan in Wilhelmina's jachtslot 't Oude Loo. Ver uit het zicht van de buitenwereld. Iets dat haar door de Nederlandse bevolking in die dagen niet in dank zou zijn afgenomen, maar dat tezelfdertijd haar onconventionele karakter toonde.
Koningin Beatrix vertelde onlangs zelf dat zij haar zestigste verjaardag niet onopgemerkt voorbij wil laten gaan. "Veertig worden vond ik vreselijk, vijftig ging wel en nu ik zestig word dacht ik: "Ik ben de laatste jaren op zoveel feestjes geweest, ik moet nu maar eens iets terugdoen".
Lees ook:
Een passie voor kunst