Steven Spielberg spaarde kosten noch moeite
om de beste oorlogsfilm aller tijden te maken

De huiveringwekkende realiteit van D-Day

De klassieker over de Tweede Wereldoorlog is natuurlijk de film De Langste Dag, waarin de invasie van de geallieerden op 6 juni 1944 (D-Day), die het einde van de Tweede Wereldoorlog inluidde, wordt verteld. Maar op 17 september gaat bij ons Saving Private Ryan in première, de nieuwste film van Steven Spielberg, de geniale filmmaker van o.a. E.T., Jurassic Park en Schindler's List. Kosten noch moeite werden gespaard om deze film boven alle andere oorlogsfilms uit te tillen. Want Spielberg wilde vooral de werkelijkheid tonen. Die werkelijkheid was dat de landing op de kust van Normandië chaotisch en bloederig verliep. Weekeinde was bij de opnamen aanwezig.

door David Gritten

Vertaling: Robert van Daesdonk

Fotografie: David James/Paramount

Een Duitse tank ontploft na vol te zijn getroffen door een granaat. De straten van het kleine Normandische dorpje Ramelle zijn het toneel van verbeten man-tegen-man gevechten tussen Amerikaanse en Duitse soldaten. Telefoonpalen hellen vervaarlijk voorover en winkels met opschriften als Boulangerie en Vins et Liqueurs zijn totaal verwoest. Hele muren van huizen zijn weggeslagen, waardoor het interieur zichtbaar is geworden. De kerk is door bombardementen zwaar beschadigd en overal staan uitgebrande tanks.

Het strijdperk kort na de geallieerde invasie op D-Day, 6 juni 1944, herleeft op de set van Saving Private Ryan, de nieuwe film van Hollywoods bekendste regisseur Steven Spielberg. Na zijn kassuccessen als Schindler's List, Jurassic Park en E.T. is dit zijn nieuwe uitdaging.

Geallieerde soldaten rukken op in een platgebombardeerd Frans dorpje. Steven Spielberg toont de verschrikkingen die zij bij de invasie op de Franse kust hebben moeten doorstaan zonder iets te verbergen.

Acteurs en tientallen figuranten vermengen zich op de set. Hun kleding zit onder de modder en op hun huid is nepbloed gesmeerd. Op deze snikhete dag is spelen alsof ze vermoeid zijn niet nodig. "Doordat aan drie kanten van de tank tegelijk wordt gevochten, is deze scène zo levensecht dat het lijkt alsof we tijdens een echte oorlog aan het filmen zijn", zegt Steven Spielberg, wijzend naar één van de schermen.

Hij overdrijft daarmee geenszins, want buiten is ingenieus een door oorlogsgeweld verwoest dorp nagebouwd dat nauwelijks van echt is te onderscheiden. Weliswaar niet in Frankrijk, maar op een uitgestrekt voormalig fabrieksterrein van British Aerospace in Hatfield, aan de noordkant van Londen.

De film, die 130 miljoen gulden kost, begint met de invasie op Omaha Beach in Normandië. Tom Hanks, tweevoudig Oscarwinnaar en één van de bekendste acteurs van de afgelopen jaren, speelt kapitein John Miller. Die is leider van een acht man sterke eenheid met een zeer bijzondere missie. Zij moeten achter de Duitse linies in Frankrijk één Amerikaanse soldaat, James Ryan (gespeeld door Matt Damon), zien op te pikken en veilig terug naar Amerika brengen.

Dat gebeurt omdat alledrie broers van Ryan tijdens de oorlog om het leven zijn gekomen. Het Amerikaanse ministerie van Defensie had in 1943 besloten dat zonen uit één ouderpaar niet met elkaar in dezelfde eenheid mochten dienen. "Toen drie van de vier broers van de familie Ryan binnen 72 uur sneuvelden, één in de strijd met Japan, de andere twee afzonderlijk van elkaar in Europa, werd een eenheid gestuurd om de vierde broer te vinden en hem naar huis te brengen", vertelt Spielberg. "De morele vragen die dit oproept vormen de basis van deze film."

"Het twistpunt is: welke prijs moet voor vrijheid worden betaald? Wat is de waarde van het redden van James Ryan? Draagt het bij aan het eerder beëindigen van de oorlog, of wordt alleen het vertrouwen van het thuisfront erdoor vergroot? Wat vinden Millers mannen ervan dat ze hun leven op het spel moeten zetten om één man uit de oorlog te halen?" vraagt Steven Spielberg.

Acteur Edward Burns speelt een soldaat uit de eenheid van Miller die tegen de missie is. "Ik ben de cynicus van de groep die zegt dat we Ryan niet kennen. Het is een vreemde voor ons, vergeet hem toch", zegt hij. Matt Damon ziet zijn rol als symbolisch. "Ryan staat voor ieders broer, voor iedereen die de kans kreeg om naar huis te gaan." Het scenario van de film is overigens fictief.

Damon strikken voor de film was een goede zet van Spielberg. Voor het filmen was hij nog gewoon een veelbelovende jonge acteur, kort blond haar, een typerende stompe neus en bijna overdreven beleefd. Inmiddels is zijn naam gevestigd, na rollen in de films The Rainmaker en eerder Good Will Hunting. Voor het medeschrijven van het scenario van die laatste film werd hij onderscheiden met een Oscar.

"Dat Matt is doorgebroken is een mooie bijkomstigheid voor ons. Ik ben trots op de manier waarop hij met het sterrendom omgaat. Hij is een voorbeeld van hoe ook de aardige jongens aan de top kunnen komen", zegt Spielberg. Maar, steracteur of niet, Damon maakt pas halverwege de film zijn opwachting. Want de eerste zorg van de regisseur is de opbouw van het verhaal, niet de bekendheid van de acteurs.

Tientallen films zijn er al over D-Day en de dagen erna gemaakt. De beste verfilming is ongetwijfeld de klassieker The Longest Day uit 1962, met wereldberoemde spelers als John Wayne, Robert Mitchum, Richard Burton, Sean Connery en Henry Fonda. Nu is het de beurt aan Steven Spielberg om deze klassieker te overtreffen. Kosten noch moeite zijn daarvoor gespaard.

Regisseur Spielberg geeft een soldaat enige laatste aanwijzingen.

Spielberg legt de nadruk in de film op de realiteit. Geïnspireerd werd hij door de foto's van Robert Capa, fotograaf van het vermaarde fotopersbureau Magnum. "Ik wil dat de strijd zo echt mogelijk wordt afgebeeld, niet volgens de vooropgezette patronen zoals je die in de meeste films ziet. Door bijna de helft van de film op te nemen met een met de hand vastgehouden camera is het drama bijvoorbeeld beter in beeld te brengen."

De eerste 25 minuten van de film zijn een levensechte impressie van de Amerikaanse invasie op D-Day. "Het is niet mijn bedoeling een vlotte film over de Tweede Wereldoorlog te maken. De landing op Omaha Beach was bloederig en er overheerste chaos. Dat probeer ik dus zo realistisch mogelijk te verfilmen", zegt Spielberg. "Anders dan de films die in de oorlog in Hollywood werden gemaakt om het thuisfront gerust te stellen. Daarin moest duidelijk worden dat geen enkel offer nutteloos was. Ze mochten niet al te realistisch zijn en beelden van de echte oorlog werden gecensureerd."

In Saving Private Ryan moet de werkelijkheid dus zo goed mogelijk worden uitgebeeld. Dat beseffen ook de acteurs. "Het is een hele ervaring voor ons om te spelen alsof we de oorlog in gaan. Ik begrijp nu dat veel soldaten van toen er nog steeds niet over kunnen praten", zegt Tom Hanks. "Kapitein Miller bijvoorbeeld, de rol die ik speel, heeft het over het aantal mannen uit zijn eenheid dat is gesneuveld, maar in gedachten telt hij ook het aantal mensen dat hij zelf heeft gedood, wetend dat veel van hen kinderen waren van rond de achttien jaar."

De voorbereidingen voor de opnamen waren tijdrovend. Zo duurde het even voordat een geschikt terrein was gevonden om Ramelle op te bouwen. Producent Ian Bryce zocht aanvankelijk naar locaties in Frankrijk, maar kwam uiteindelijk terecht in Hatfield. Voor het naspelen van de invasie werd uitgeweken naar een stuk strand in het Ierse Wexford. Het weer ter plekke was één van de doorslaggevende factoren voor deze keuze, omdat tijdens de opnamen op deze plek wolken werden voorspeld, hetzelfde weer als op D-Day. Het Ierse leger stelde bovendien 750 soldaten beschikbaar als figurant.

Het onder dak brengen van de grote groep spelers was geen gemakkelijke opgave. Zelfs zonder de figuranten bestaat de spelersgroep nog altijd uit vijfhonderd man. "Het duurt wel enkele uren voordat die allemaal klaar zijn voor de film", glimlacht Bryce.

Omdat de nadruk van de film op realiteit ligt, moet alles tot in de kleinste details kloppen. Vijfhonderd originele wapens, van kleine pistolen tot zware machinegeweren, werden gekocht. "De meeste oorlogsfilms zijn zestig procent correct, wij negentig. Niet slecht als je bedenkt dat het materieel vijftig tot zestig jaar oud is", zegt Simon Atherton, die verantwoordelijk is voor de wapens in de film. "Dit is bijvoorbeeld één van de weinige films waarin de echte M1-geweren worden gebruikt. Toch is niet alles juist. Zo zijn twee Tiger-tanks eigenlijk omgebouwde Tsjechische tanks. We konden de echte nergens krijgen."

De kostuumafdeling moest driekwart van de 3500 benodigde uniformen zelf namaken toen bleek dat, anders dan aanvankelijk werd gedacht, bijna geen originele meer waren te vinden. In Amerika werd het bedrijf gevonden dat destijds het leger van laarzen voorzag. De mallen bleken nog te bestaan en in twee maanden tijd werd 2000 paar gemaakt.

Het dorp Ramelle werd ontworpen door Tom Sanders. "Eerst heb ik een tijdje door Frankrijk getrokken om inspiratie op te doen. Toen heb ik een schaalmodel van het dorp gemaakt met alle gebouwen intact en dat vervolgens 'gebombardeerd' door er met messen op in te hakken." Hij wilde daarbij dat het interieur van de huizen zoveel mogelijk in beeld zou komen. "Het moest een dwarsdoorsnede van de Franse samenleving worden. Amerikanen zijn af en toe zo naief over de oorlog. Door de huisraad in de gebombardeerde huizen te laten zien, hoop ik ze duidelijk te maken hoe verschrikkelijk het was."

Om er zeker van te zijn dat de acteurs zo levensecht mogelijk een goed getraind leger konden uitbeelden riep Spielberg de hulp in van Dale Dye, veteraan uit het Amerikaanse leger die drie keer diende in Vietnam en nu acteurs opleidt voor oorlogsfilms. De eenheid van kapitein John Miller werd door hem onderworpen aan een zware, zesdaagse militaire training.

Een methode om versperringen op te blazen was een granaat in een lange pijp waar een lont doorliep. Die pijp stak je onder de versperring, lont aansteken en... dekken!

Of het Steven Spielberg lukt om een film als 'The Longest Day' te overtreffen blijft de vraag. "Het is een oorlogsfilm. En hoe we het ook aanpakken, de meeste mensen kennen de oorlog alleen van de film", zegt Tom Hanks. "Het wordt in ieder geval de grootste oorlogsfilm die ooit is gemaakt."

'Saving Private Ryan' gaat in ons land op donderdag 17 september in première.

Publicatie 15 augustus 1998