4 januari 1997
IJlst: de vergeten Elfstedenstad
Van onze speciale verslaggevers - IJLST, zaterdag
Het ijs in het schilderachtige stadje IJlst lag er gisteren schitterend bij, maar het is de enige Elfstedenstad, die nauwelijks in beeld komt. Na de spectaculaire passage over de smalle Sneker grachten stuiven de wedstrijdrijders in de duisternis enkele minuten later al op volle snelheid door IJlst richting Slotermeer. Het is per traditie de vergeten Elfstedenstad.
Maar in de gezellige stadsherberg Het Wapen van IJlst was men er vanmorgen vroeg al helemaal klaar voor. Buiten de herberg stond gisteren al een groot bord met daarop: "Morgenochtend om zes uur live televisie. Er is ook snert." Dus ook in IJlst wordt het vandaag een groot feest. "Daar heeft onze mooie stad ook recht op", zegt oud-burgemeester Bendiks Cazemier (65), die van 1964 tot 1970 eerste burger van IJlst was en daarna tot 1984 burgemeester was van Wymbritseradeel, waarin IJlst werd opgenomen. Tijdens het interview met de vriendelijke Fries, roept hij plotseling alsof de koningin binnenkomt: "Daar komt ze!" Het blijkt zijn echtgenote Riek, die in haar schaatspak nog even snel de koffie bij schenkt om zich vervolgens in ijltempo naar Leeuwarden te begeven om in te schrijven voor de toertocht.
De kwieke schaatsenrijdster is al 64 jaar oud, maar volgens haar man in topvorm. "Riek schaatste de tocht in 1956 uit en kwam in '63 tot Bolsward", zegt Cazemier trots over zijn echtgenote. "En in 1986 haalde ze nog een kruisje. Ik denk dat ze vandaag zo'n beetje de oudste vrouwelijke deelnemer is." "Een echte Friezin dus?", werpen wij op. "Welnee", zegt Riek. "Ik ben een echte keientrekster uit Amersfoort. Maar ik ben de loop der tijd wel wat verfriest. Ik hou van de bossen bij Amersfoort, maar ook van de ruimte die we hier in IJlst hebben. Friesland is een heerlijk land om te leven."
Heer Cazemier glundert, terwijl buiten schaatsenrijders, getooid met Friese mutsen en gekleed als maanmannen, over het ijs trekken. Hij zegt: "IJlst is een unieke stad in Nederland. We hebben hier altijd iets gehad met zacht en hard water en we zitten midden in het boerenland. Dat komt doordat IJlst tot de jaren zestig sterk geïsoleerd was. Het was alleen te bereiken over de smalle Hemdijk, een zeewering, die door het land slingerde. Het vervoer ging nog grotendeels over water. Kinderen gingen per boot naar Sneek om naar school te gaan en mensen, die wilden winkelen in Sneek gingen ook over het water."
Maar IJlst kreeg vooral nationale bekendheid door de de talloze schaatsfabriekjes, die eind vorige eeuw en begin deze eeuw in de stad waren gevestigd. De beroemdste was zonder enige twijfel Nooitgedagt, fabrikant van de houten doorlopers waarop hele generaties leerden schaatsen. Het merk had zo'n grote faam, dat in het Duitse Remscheid door een fabrikant op grote schaal doorlopers werden vervalst. Deze firma maakte maar één foutje. Men sloeg de naam "Nooitgedacht" met "ch" in plaats van een "g" in de schaatsijzers, zodat iedereen de falsificaties makkelijk kon herkennen. "In die periode werkte bijna tachtig procent van de beroepsbevolking in de eigen IJlster industrietjes", zegt Cazemier. "Ook de botenbouw nam een enorme vlucht. Zo werd het geïsoleerde IJlst in verhouding de meest geïndustrialiseerde stad van Nederland."
Er woonden toen zo'n 1600 mensen. Nu is dat aantal gestegen tot 3000, maar de schaatsfabrikanten en de botenbouwers zijn bijna allemaal verdwenen. De oorzaak daarvan was de ontsluiting van de stad, die onder burgemeester Cazemier ter hand werd genomen. "Toen werd IJlst ineens aantrekkelijk voor forenzen en mensen, die van de watersport houden, maar gelukkig heeft de stad zijn typische karakter behouden", zegt Cazemier.
Dwars door IJlst slingert zich het riviertje de Ee met aan weerskanten de bleekveldjes, waarop vroeger de was te drogen werd gelegd. De houtzaagmolen De Rat bepaalt de skyline van het stadje. In 1802 werd de markante molen van Zaandam naar IJlst verkocht door Cornelis Couwenhoven Psz. De Friese vlag wapperde fier op de kap van de Rat, ter verwelkoming van de duizenden Elfstedenrijders. En van hen is Riek Cazemier, die vanmorgen ongetwijfeld door honderden plaatsgenoten toegejuicht zal worden als zij in het donker door haar eigen woonplaats schaatst. Wij wensen haar een behouden tocht naar de "Bonkefeart".
