Aangrijpend testament van D-Day

'Saving Private Ryan'

door Eric Koch

Drie zoons heeft weduwe Ryan op een fatale dag tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren. Een van hem kwam om op een ver strand in Azië, beide anderen sneuvelden tezelfdertijd in Italië. Een vierde zoon is als parachutist gedropt achter de Duitse linies aan de kust van Normandië. Die jongen moet veilig bij zijn moeder terugkeren, beslist een Amerikaanse generaal. Een groep soldaten krijgt de opdracht om hem te zoeken en in veiligheid te brengen. Hun tocht door de hel van Normandië wordt door Steven Spielberg onvergetelijk in beeld gebracht in 'Saving Private Ryan'.

Angstwekkend realistisch is voordien de invasie op Omaha Beach. We zijn er bij, varen mee door de branding, op weg naar de kogelregens van de Duitse troepen in hun onneembare vesting op de duinen. Met de trillende, wit weggetrokken, naamloze jonge Amerikanen spring we in de golven. Om ons heen verdwijnen getroffen soldaten onder het bloedrode wateroppervlak, linies tegelijk. Oorverdovend zijn de explosies, misselijkmakend is het onophoudelijke gieren van de kogelregens. Met de meedogenloos registrerende camera's van Spielberg duiken we onder water, waar geluid van de inslagen van het metaal vervormd als in een nachtmerrie even spookachtig veraf klinkt.

We zien de slachting vanaf de andere kant, van achter de brakende machinegeweren van de Duitsers, bijna bovenop op de menselijke vloedgolf. Dat er iemand overeind bleef is een wonder en al helemaal dat een aantal geallieerde soldaten er daadwerkelijk in slaagde om een bres te slaan in het beton van de nazi-linies. Tom Hanks is de aanvoerder van dat groepje en hij zal later de opdracht krijgen om soldaat Ryan op te sporen en in veiligheid te brengen.

Tastbaar is de dreiging van de nabije vijand, als Hanks' pelotonnetje door het Franse platteland trekt. Soms komen ze andere groepjes Amerikaanse soldaten tegen, bij wie vergeefs wordt geïnformeerd naar de jonge Ryan. Momenten van rust last Spielberg bij zulke gelegenheden in, ook om zijn personages menselijker dimensies te geven.

Hoe noodzakelijk ook, die gedeelten vormen de zwakste elementen van Spielbergs epos. Niemand zal de ervaring van oorlogvoeren indringender in beeld kunnen brengen dan Hollywoods meest begaafde visuele stilist, maar als het op volwassen menselijke emoties aankomst, blijft hij een groot kind. Weinig tegenwicht krijgt Spielberg van zijn briljante hofcomponist John Williams, die de sentimenten muzikaal nog eens aanzet.

Aan het hoofd van zijn pelotonnetje trekt Tom Hanks door vijandelijk gebied in 'Saving Private Ryan'.

De oorlog laat (in dit geval gelukkig) echter weinig ruimte voor emotionele overwegingen. Voort gaat het weer, op weg naar een explosieve finale, waarin Hanks en zijn uitgedunde groep, aangevuld met de opgespoorde Ryan (Matt Damon) en een aantal andere overlevenden, een strategische brug bij een in puin geschoten dorpje moet zien te verdedigen tegen een naderend Duits peloton. Ook hier zet Spielberg ons persoonlijk in een schuttersputje om het aanrollen van de Duitse tanks (het geluid van hun nadering roept herinneringen op aan de angstwekkende voetstappen van de Tyranossaurus Rex in 'Jurassic Park') te ervaren, om dood en verderf aan den lijve te ondervinden.

Bijna gruwelijker nog in dat slagveld zijn de momenten van man tegenover man gevechten. "Maak het jezelf gemakkelijker", horen we een Duitse soldaat bijna meevoelend zeggen tegen een Amerikaanse soldaat, die vergeeft probeert om het mes tegen te houden dat zijn lijf binnendringt. Hoe cynisch bijna het lot beschikt over dood en leven blijkt even later als dezelfde Duitse militair op de trap een van angst verlamde Amerikaan in de ogen kijkt en ongemoeid laat. Dergelijke gebeurtenissen dragen bij tot de caleidoscoop van oorlogservaringen, die 'Saving Private Ryan' is. Spielberg schiet in zijn definitieve portret van de invasie de holle heroïek van het oorlogsgenre aan flarden om te tonen hoe het wérkelijk was. Een film derhalve om af en toe in afschuw de handen bij voor de ogen te slaan, maar een ervaring om nooit te vergeten.