UTRECHT - Voor het eerst in acht jaar stijgt de werkloosheid weer. Het lijkt de voorbode van meer slecht nieuws, want volgens een steekproef van adviesbureau Berenschot wordt Nederland het komend half jaar overspoeld door een ware ontslaggolf. De economische tegenwind blijkt voor veel ondernemingen desastreuzer dan verwacht. De helft van alle ondernemingen in ons land met meer dan honderd werknemers zal daarom minimaal 10% van zijn arbeidsplaatsen schrappen. Het gaat daarbij om vele tienduizenden banen.

Bedrijven die gedurende lange tijd hoopten dat hun omzetproblemen, druk op de marges en achterblijvende resultaten tijdelijk zouden zijn, moeten nu alsnog hard ingrijpen om te overleven. Naast de al getroffen ict- en telecomsector, zijn nu ook de metaal, automotive, toeleveranciers en een groot deel van de industrie aan de beurt, zo denkt Berenschot.

De voedingsmiddelenindustrie, grote delen van de dienstensector en producenten van consumentengoederen (zoals wit- en bruingoed) hebben nog geen last van de economische groeistagnatie. Seniorconsultant Kees Rippen van Berenschot denkt dat deze nog zeker een jaar voortduurt. "Het is misschien geen klassiek diep dal, maar de vallei is lang, langer dan het bedrijfsleven verwachtte."

Het is de eerste reactie vanuit de markt op alarmerende berichten eerder deze week van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat voor het eerst in acht jaar tijd de werkloosheid weer oploopt. Nederland telt momenteel 163.000 werklozen (gecorrigeerd voor seizoensinvloeden).

Dat cijfer had eigenlijk gezien de economische realiteit al veel hoger moeten liggen, stelt Rippen. "Werkgevers reageren over het algemeen te traag op slecht nieuws, dat is een wetmatigheid. Ze zien een longontsteking aan voor een verkoudheid." Werkgeversorganisatie VNO-NCW is niet verbaasd over de onheilstijding van Berenschot. "Dat zat er langer aan te komen. De werkloosheid loopt de komende tijd flink op. Onze economie zit duidelijk op een keerpunt. De personeelskrapte maakt dat ondernemers hun kennis vasthouden en er het beste van hopen", aldus een woordvoerder.

Rippen gaat nog een stapje verder. "Ondernemers wentelen hun problemen liever af op hun toeleveranciers of door minder flexkrachten in te huren. Ook lichte bezuinigingen via de kaasschaaf-methode zijn populair maar halen feitelijk niets uit. De directie wil medewerkers niet ontmoedigen en liever niet te koop lopen met het eigen falen. Ondertussen lopen de kosten per eenheid product onverantwoord hoog op."

Het is een geluid dat deze week ook was te horen uit de mond van Nout Wellink, president van De Nederlandsche Bank (DNB). Zijn boodschap was dat de BV Nederland zich uit de markt prijst. De loonstijgingen zijn te hoog (4,1% in 2001), terwijl de arbeidsproductiviteit (de productie per gewerkt uur) afneemt (1,8%). Gezien de krappe arbeidsmarkt aarzelen veel werkgevers met het ontslaan van werknemers, ook al wisten zij minder goederen en diensten te verkopen, zo stelt ook Wellink. De lagere productiviteit en hoge loonkosten blijken een fatale combinatie. De loonkosten per eenheid product namen in 2001 toe met maar liefst 5,8%.

Het gemiddelde in de landen in de eurozone bleef steken op 2,3%. Ook de inflatie (5,1% in 2001) in ons land is substantieel hoger dan in de ons omringende landen.

Die boodschap komt op microniveau meestal te laat aan, stelt Rippen op grond van zijn jarenlange ervaring met reorganisaties. "Het lijkt dat het vasthouden van personeel in moeilijke tijden sociaal is, maar het tegendeel is waar. Actie wordt uitgesteld waardoor de situatie alleen maar verergert. Dat is wat zich de afgelopen maanden heeft voltrokken. Van half twaalf werd het kwart voor twaalf en al snel vijf voor twaalf en dan is het al te laat. Commissarissen of bankiers grijpen in en eisen forse reorganisaties. En dat proces is nu flink aan de gang, maar wordt nog heviger."

Rippen schetst een deel van zijn adviesscenario. "Het begint ermee dat je bij bedrijven die de afgelopen jaren niet kritisch naar hun organisatie hebben gekeken, zonder de boeken te kennen zo 20% van alle indirecte functies kan schrappen. Het gaat daarbij niet alleen om ondersteunde diensten, maar ook om staf- en managementfuncties." Maar dit is vergeleken met de huidige economische stand van zaken nog een zonnige boodschap. Meestal wordt de hulp van deskundigen te laat ingeroepen, waardoor de aanpak van overhead, stoppen met verliesgevende activiteiten, nadruk op de betere klanten, procesver-eenvoudiging, een investeringsstop en een gelijkmatige afvloeiing van personeel met goede individuele regelingen geen opties meer zijn.

"De psychologische drempel voor ondernemers om problemen te onderkennen en op tijd in te grijpen, blijkt meestal te hoog", vult adviseur Tom van der Maas zijn Berenschot-collega aan. Het trieste gevolg van de drempel: harde saneringen, ontslag voor het gros van het management, voortzetting van alleen gezonde bedrijfsonderdelen en ontslagen met een zuinig sociaal plan. "Erkenning van problemen door directie als start van de aanpak maakt nu juist dat je je niet hoeft te schamen, de hele markt heeft er tenslotte last van. Betere interne communicatie zou ook veel ellende voorkomen", aldus Van der Maas. Rippen vult aan: "Het wordt wel moeilijker als de top van een bedrijf zichzelf forse loonsverhogingen heeft gegeven. Dat speelde bijvoorbeeld bij KPN."

Hij benadrukt verder dat directies de rol van een ondernemingsraad (or) bij reorganisaties vaak onderschatten. "Een or is vaak veel beter van problemen op de hoogte dan de leiding denkt. Ik ga wel eens eerst met de or praten en dan pas met de directie. Bewonderenswaardig vind ik het, dat ook als or-leden door mijn plannen zelf ontslagen worden, ze meestal toch constructief blijven meedenken en oplossingen aandragen."

zoek naar gerelateerde artikelen

za 25 mei 2002