AMSTERDAM - Het zouden bizarre Tweede-Kamerverkiezingen worden. Heel de wereld keek toe hoe de Nederlandse kiezers op 15 mei om zouden gaan met het fenomeen Fortuyn. Tot gisteravond even na zessen een moordenaar enkele fatale schoten loste. Even onverwachts als hij vorig jaar op het politieke toneel verscheen, werd hem zijn roeping uit handen genomen. Totaal verbijsterd kijkt Nederland toe. Een politieke moord hier was toch uitgesloten.

Fortuyn voelde zich geroepen. Al jaren ging hij in zijn columns en op de televisie tekeer tegen wat hij fout vond in ons land. De meeste columnisten blijven buiten de politiek. Niet Pim Fortuyn. Hij zag vorig jaar zomer zijn kans: een politiek rechts geluid werd niet meer gehoord terwijl het electoraat morde.

Hij had eerder al een rol willen spelen in de politiek. Jarenlang was hij PvdA-lid. Hij flirtte als marxist eerst nog even met de CPN. Veel later dacht hij aan een plaats bij het CDA of bij de VVD. Maar hij was nergens welkom.

Niet omdat hij intelligentie miste. Die had hij. Maar hij was te veel een solist, te weinig teamspeler. Hij stond overtuigd van het eigen gelijk velen op de tenen. Zijn stijl sloeg niet aan en hem werd de deur gewezen.

Vorig jaar zag hij kans schoon de gevestigde orde op de knieën te krijgen. Een nieuwe partij, Leefbaar Nederland, had dringend een lijsttrekker nodig en hij diende zich aan. Men wist daar welk risico men liep. Hij was moeilijk in de tang te houden en dreigde zijn eigen gang te gaan.

Hij zette de nieuwe partij naar zijn hand. Dat werd de oprichters te veel toen hij zich keerde tegen de afspraken over het asielbeleid. Hij mocht niet zeggen dat Nederland vol was, maar hield dat vol dwars tegen congresuitspraken in. Hij appelleerde aan rechtse ontevreden kiezers vooral oud-VVD'ers, terwijl de oprichters van de nieuwe partij juist de PvdA wilden aanvallen. Hij moest weg.

Fortuyn was gebroken, maar herstelde zich snel. Hij begon voor zich zelf. Hij had een kleine groep van getrouwen om zich heen verzameld die voor hem het werk deden. Hij noemde zijn partij, Lijst Pim Fortuyn, uiterst ongewoon voor een politieke partij.

Hij wilde ook geen gewone politieke partij zijn met leden, congressen en verkiezingsmanifesten. Hij wilde een beweging zijn met hem aan het hoofd, de man om wie alles draaide in het belang van het land en de mensen. Hij schreef het program en hij wilde bepalen wat er moest gebeuren als een Nederlandse Charles de Gaulle. Wie niet voor hem was, was tegen hem.

Opnieuw sloeg het aan. Acht jaar Paars was genoeg. De politiek en de Haagse elite waren niet meer leuk. En er waren ook problemen: de wao, de gezondheidszorg, de criminaliteit, de files, en vooral de vreemdelingen. De successen van Paars werden vergeten. Het falen kwam centraal.

Fortuyn was als mens een bijzonder verschijnsel. Hij genoot er van om de gevestigde orde uit te dagen, inclusief de journalistiek. Hij kleedde zich als een dandy. Als homoseksueel verbloemde hij zijn persoonlijke levensstijl niet.

Hij sprak veel helderder dan menig beroepspoliticus. Hij zei waarop hij vond dat het stond, zonder veel omhaal van woorden. Hij viel anderen in de rede en daagde hen uit. Hij werd de lieveling van de tv en van de infotainmentshows. Dat gaf hem nog meer aandacht.

Op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen liet hij de andere politici afgaan. Ze waren geslagen na zijn succes in Rotterdam waar hij meer dan eenderde van de kiezers achter zich kreeg.

In zijn succesvolle boek, De Puinhopen van Paars, probeerde hij de kiezers enig houvast te geven. Het was niet in alle gevallen erg helder en duidelijk. Hij maakte een karikatuur van acht jaar Paars en zijn antwoorden waren niet altijd even overtuigend.

Hij was, zo bleek uit dat boek, een man met een hang naar het verleden, naar de ordening van de jaren vijftig toen Nederland een keurig aangeharkt land was en waar de alles overziende vader en moeder en de rector op school het voor het zeggen hadden. Die rector wilde hij voor Nederland zijn.

Zijn politiek tegenstanders wisten niet hoe met het fenomeen om te gaan. Ze probeerden hem te ontkennen, totdat dat niet langer kon. Ze lieten hem hun minachting zien, om vervolgens toch met hem in debat te gaan. Ze konden hem niet stoppen. Dat heeft nu een moordenaarshand gedaan.

Fortuyns dood is in de eerste plaats een persoonlijke tragedie, maar ook een politieke. Niets voor niets riep Wim Kok op tot kalmte. Een ongekende politieke moord verscheurt een land. De achterban van Fortuyn is begrijpelijk woedend. Sommigen willen wraak.

Zijn groepering moet nu bepalen hoe verder te gaan. Het is niet goed denkbaar hoe die moet werken zonder hun boegbeeld. Dat maakt gewoon doorgaan ook zo onwezenlijk. Een Lijst Pim Fortuyn is zonder hem geen LPF.

Ook de gevestigde orde staat voor een moeilijke afweging. Moeten de verkiezingen worden uitgesteld? Er is veel voor doorgaan te zeggen. Verkiezingen zijn het hoogtepunt van de democratie. Dat mag een moordenaar niet doorkruisen. Dat is toegeven aan terreur.

Maar voor uitstel is minstens evenveel te zeggen. Een normale uitslag is onder deze omstandigheden niet te verwachten. De emoties die rationele keuzes gemakkelijk in de weg kunnen staan, zijn hoog opgelopen en zullen dat blijven. Dat vraagt om enige rust en bezinning nu.

zoek naar gerelateerde artikelen

di 7 mei 2002