HARKSTEDE - "Ik ben helemaal genezen", sprak Willem van E. twee jaar terug opgelucht tegen Peter R. de Vries, doelend op zijn tbs-behandeling na de moord op Cora Mantel en Aaltje van der Plaat. Wat de doorgaans goedingelichte misdaadverslaggever op dat moment niet wist, was dat deze zelfde Willem van E. toen alweer twee moorden had gepleegd, op Groningse prostituees. Dat bekende het 'Beest van Harkstede' pas gisteren, nadat hij de dag ervoor had toegegeven dit jaar Sasja Binja Schenker te hebben vermoord. Nederland kent wederom een seriemoordenaar.

"Nu zie ik dat een vrouw mooi kan zijn", zei Willem van E. toen, 22 februari 1999. "Vroeger was ik heel agressief. Sprak een vrouw me tegen, dan wilde ik haar verminken. Ik wilde de baas over haar spelen, als het moest met geweld. Vroeger wilde ik een vrouw begeren, haar hebben, en haar dan vernietigen."

Maar dat zou dus helemaal over zijn, sinds Willem van E. in 1990 vrij abrupt genezen werd verklaard en uit de Van Mesdagkliniek werd ontslagen. De rapporten waren niet overtuigend. Willem van E., die meer dan 15 jaar cel achter de rug had, in de Groningse tbs-kliniek op de zwaarstbewaakte afdeling zat en als uitermate gevaarlijk te boek stond, had zijn vrijlating met name te danken aan zijn correspondentievriendin en latere vrouw Adrie. Als zij maar bij hem blijft, meenden de rapporteurs, dan komt alles wel goed... "Ondanks zijn mooie woorden bleef hij op mij een ongure indruk maken", vertelt Peter R. de Vries, die na de moord op Marianne Vaatstra de Groningse recherche nog tipte over de opmerkelijke overeenkomsten tussen haar dood en die van Cora Mantel, slachtoffer van Willem van E. "Ik heb ook de rapporten ingezien en ik was niet verbaasd dat hij in herhaling zou vallen."

Dat waren ook niet inwoners van Ter Aar, waar Willem van E. vroeger woonde. Ook zij hebben de afgelopen tijd de Groningse politie getipt over de gruwelijke overeenkomsten tussen de moorden op de Groningse prostituees en die van de twee vrouwen bij hen in de buurt. Verbaasd ook dat hun oude buurtgenoot pas zo laat door de politie op de korrel werd genomen. "Hij was volstrekt onbetrouwbaar. Willem zat bij ons op de motorclub en was ook bijrijder op een zijspan, een bakkenist. Het werd een eretitel, want als hij er niet was, dan zat hij meestal in de bak... Een kraai hè, hij stal veel glimmende dingetjes. Had hij van Cora ook haar armbandje niet meegenomen?"

En opnieuw wordt de vraag actueel wat het nut van een tbs-behandeling is: kunnen dit soort moordenaars genezen?

Zoals wij gisteren berichtten sprak de officier van justitie in de rechtszaak tegen Willem van E. in 1975 al dat "agressie tegen vrouwen een deel van zijn natuur is". Niet te genezen dus, hoogstens te onderdrukken. De vermaarde prof. A. van Leeuwen, hoogleraar forensische psychiatrie, stelde in de zomer van 1999 dat pedoseksuele lustmoordenaars levenslang moet worden opgelegd. "Deze mensen zijn zo ongeremd dat het bijna geen zin heeft ze te behandelen." De voormalig directeur van het Pieter Baan Centrum, H. van Marle, nu tbs-adviseur van het ministerie van Justitie, toonde zich voorstander van een nieuwe inrichting waarin levensgevaarlijke criminelen levenslang geïsoleerd kunnen worden, ook al zijn ze volgens de instelling uitbehandeld. Nederland telt 20 tbs-patiënten die eigenlijk niet te genezen zijn en daarom nooit meer vrij zouden moeten komen. Door schade en schande wijs geworden, lijkt het, want de lijst met genezen verklaarde tbs'ers die na hun vrijlating in herhaling vielen is te lang. Willem van E. lijkt nu voorop te gaan.

"Toch geloof ik niet dat het goed zou zijn tbs'ers nooit meer vrij te laten", denkt de Amsterdamse strafpleiter dr. Geert Jan Knoops, zelf gepromoveerd onder Van Leeuwen op 'psychische overmacht in de rechtspraak', "omdat ze dan onhanteerbaar worden. Elke gevangenisdirecteur zal zeggen dat je gedetineerden een psychologische ontsnappingsmogelijkheid moet bieden. Anders zijn ze niet gemotiveerd een behandeling te ondergaan, waardoor ze ziek of gevaarlijk blijven."

Knoops is echter niet te spreken over de tbs-behandeling, zo leert zijn ervaring. "Rapporten bij de rechtbank op basis waarvan een rechter tot beëindiging van de tbs kan overgaan, zijn veel te standaard. Ik maak mee dat ze jaren achtereen hetzelfde van tekst blijven, waarbij ik de conclusie trek dat waarschijnlijk ook de behandelingen veel te standaard zijn. Ik ken gevallen waar zelfs niets gebeurt. Er zouden dus middelen moeten komen, richtlijnen."

Maar het meest opmerkelijk vindt Knoops nog dat tbs'ers abrupt op straat kunnen komen te staan. Zoals in geval van Willem van E. "Er wordt een resocialisatieplan opgesteld, dat wordt al dan niet geaccordeerd, er komen proefverloven, dat alles onder begeleiding, en dan is de dag van vrijlating daar, en dan staat iemand in veel gevallen alleen op straat. De reclassering, de RIAGG, ze hebben het allemaal te druk. Terwijl je zou denken dat juist die mensen geholpen worden bij het vinden van huisvesting en werk. Mijn ervaring is dat bij tbs'ers waarbij dit wel gebeurde, welke gruwelijke misdaad ze ook gepleegd hadden, ze wel degelijk aan een nieuw leven begonnen. Ze wel degelijk veranderd waren. Er zou dus, net als in Amerika, een instelling moeten komen die deze randvoorwaarden legt. Wettelijke regels ook die zo'n instelling mogelijk kan maken. Ik vind dat er nu sprake is van een zeer ernstige tekortkoming."

"We gaan toch niet met een kanon op een mug schieten", roept Wim Anker, advocaat te Leeuwarden die samen met zijn broer de meeste en meest bekende tbs'ers als cliënt heeft. "Je mag niet schrijven dat Willem van E. tbs failliet laat gaan. Ik lees nooit in de krant dat het reuze gaat met een ex-tbs'er en dat zijn de meesten. Nooit dat iemand zich na een proefverlof weer meldt en dat zijn er 10.000 per jaar. Hoe schokkend het verhaal over Van E. ook is, het gaat om een incident dat, ook nu weer, onder een vergrootglas wordt gelegd. En wat is het alternatief? Opsluiten en de sleutel weggooien? Ook mensen die levenslang worden opgesloten, zullen na verloop van tijd gratie krijgen en weer naar huis keren."

zoek naar gerelateerde artikelen

do 15 november 2001