AMSTERDAM - Iedereen is het er in politiek Den Haag al lang over eens: Jaap de Hoop Scheffer is geen sterke, charismatische leider die in staat is nieuw electoraat aan te boren om de structurele neergang van de partij, mede als gevolg van de ontkerkelijking, te stoppen. Maar hij is wel een integer man, een man ook die, in ieder geval ogenschijnlijk, de fractie weer tot eenheid wist te brengen.

Hij en partijvoorzitter Marnix van Rij hadden de laatste tijd het CDA als partij ook weer nieuw leven ingeblazen. Er was een aardige kans op een regeringsdeelname volgend jaar. Van uit die positie kon het gevecht worden voortgezet om weer electoraal te groeien, en terug te keren naar de dagen dat het CDA echt invloed had.

Een helder scenario dat door de totaal onverwachte actie van inmiddels ex-partijvoorzitter Marnix van Rij volstrekt in duigen gevallen is. Nu de enquêtes niet op winst voor het CDA wezen, kon de oud-voorzitter kennelijk het geduld niet meer opbrengen te wachten.

Hij werd daarbij ongetwijfeld aangejaagd door roddels in het CDA dat het het beste was om De Hoop Scheffer te lozen. Die geluiden werden door deskundigen en eerst ook door Van Rij zelf niet serieus genomen. Een verstandige partij gaat immers maanden voor de verkiezingen niet plotseling van leider verwisselen. Dat wel te doen is suïcidaal, levert de partij niets op, en stort haar alleen maar in de grootst mogelijke ellende.

Op de lange termijn was er voor Van Rij een belangrijke rol binnen het CDA weggelegd. Hij is in de partij vrij populair. De combinatie van yup en dominee die hij uitstraalt ligt bij velen goed. Een ministerschap wacht hem, en zelfs het politiek leiderschap ligt op termijn binnen bereik.

Maar dan gaat hij in de fout. In plaats van de lange termijn in het oog te houden, besluit de ambitieuze amateur-politicus Van Rij twee weken geleden een sprong voorwaarts te wagen. Hij gaat zelf op voor het leiderschap. De messen worden geslepen. Hij werd zenuwachtig dat een slechte uitslag ook hem zou worden aangerekend wat zijn grote ambitie om ooit eens premier van Nederland te worden zou dwarsbomen.

Hij moest en zou op de CDA-lijst om van daaruit het leiderschap te veroveren, op nummer drie om zo een andere kroonprins van De Hoop Scheffer, de Brabander Van Geel, de pas af te snijden. Het was een moord met voorbedachte rade op De Hoop Scheffer door een man die door zijn blinde ambitie zijn eigen beperkingen niet meer zag.

Want lijsttrekker zijn zonder tegelijk een machtsbasis te hebben in het parlement is een bijna onmogelijke taak. Lijsttrekker en straks politiek leider te zijn en eerste onderhandelaar voor de partij zonder enige parlementaire ervaring is een even onmogelijke opgave. Maar bescheidenheid is kennelijk geen eigenschap van Van Rij die problemen met het accountantskantoor waarvoor hij werkt, zou hebben omdat het CDA teveel tijd kost.

De fixatie van Van Rij op de verkiezingsuitslag is onverstandig. In feite doet het er helemaal niet toe hoeveel zetels het CDA straks wint of verliest. Het gaat straks om regeringsdeelname. Die is voor het CDA van levensbelang om een poging te wagen weer bij de top van de Nederlandse politiek te behoren. Maar dan moet de partij wel een stabiele factor zijn.

Maar door zijn optreden zal het CDA straks bij de kabinetsformatie niet die stabiele factor zijn die de partij voor anderen aanvaardbaar maakt. Door de actie van Van Rij is de kans dat het CDA straks buiten de boot valt en vervolgens verder marginaliseert dan ook eerder vergroot dan verkleind.

De wijze waarop Van Rij de hoofdprijs heeft willen binnenhalen deugt van geen kant. Eerst zeggen dat de post niet wordt geambieerd, om die enkele weken later vermomd als plaats drie op de lijst weer wel te willen hebben, om daar enkele dagen geleden weer van af te zien, en om daarna weer in het midden te laten wat hij wil, duidt niet op een standvastige manier van politiek bedrijven. En tegenover De Hoop Scheffer is het menselijk gesproken uiterst onhebbelijk ook.

Het moment van zijn actie, zo vlak voor de verkiezingen, is ook verbazingwekkend, en niet alleen omdat de wereld in brand staat. De lijst van het CDA was twee weken geleden al vastgesteld door het partijbestuur, met instemming dus van Van Rij. Dan kom je daar niet later meer op terug. Onbegrijpelijk is ook dat hij het dagelijks bestuur waarin louter amateurs zitten, achter zich heeft gekregen.

Daarbij komt dat in het optreden de laatste tijd van De Hoop Scheffer geen aanleiding zat hem nu te wippen. Het Kamerdebat over de begroting 2002 vorige week was hij goed doorgekomen. Alle bezwaren die Van Rij nu tegen hem heeft, had hij een maand geleden of twee jaar geleden ook al kunnen hebben. Hij is met al zijn kritiek op De Hoop Scheffer vergeten dat het CDA nauwelijks oppositie kon voeren tegen paars dat zo lang de economische wind mee had.

Wat het CDA nu ook doet, de ellende die Van Rij nu heeft aangericht is nauwelijks meer weg te poetsen. Wie ook lijsttrekker wordt De Hoop Scheffer, Van Rij of een derde als Van Geel deze gaat gebukt onder de gebeurtenissen van nu. Voor de partij kan dat dodelijk zijn. Voor het land is dat slecht. Dat heeft als alternatief voor PvdA en VVD een derde sterke politiek stroming in het midden nodig.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 29 september 2001