AMSTERDAM - Zelden is een fractie in de senaat zo door de knieën gegaan als gisteren de VVD-afvaardiging. Die aanvaardde eerst tegen haar zin in de door haar verafschuwde wetsvoorstellen tot wijziging van de benoeming van de burgemeester en invoering van een correctief wetgevingsreferendum.

Vervolgens slikte ze onder grote politieke druk de annexatie door Den Haag van enkele stukjes grond van omringende gemeenten. Flinke mannen die VVD-senatoren! Op zo'n moment worden principiële Kamerleden als Hans Wiegel node gemist.

De VVD maakte eerst veel misbaar over de kans dat een gemeenteraad in de toekomst mogelijk maar één kandidaat-burgemeester aan de minister van Binnenlandse Zaken voorstelt. Dan wordt het benoemingsrecht van de Kroon uitgehold, zo jammerde de VVD.

Het kostte minister De Vries, die met veel anderen het wetsvoorstel eigenlijk onzin vindt, weinig moeite de VVD te beloven om bij een eerste komende wijziging van de Gemeentewet een voorstel te doen die de gemeenteraad verplicht met twee kandidaten te komen, tenzij dat onmogelijk is. De VVD was door die "toezegging" plots overtuigd, alsof de Tweede Kamer daaraan is gebonden. De VVD had sterker gestaan als ze de beraadslagingen over de wet had gestopt in afwachting van die wijziging.

Maar wat dan nog. Het benoemingsrecht van de Kroon wordt door de geest van de wet feitelijk uitgehold, ook al blijft dat recht op papier bij haar en zijn er twee kandidaten. Er kan immers door de Kroon slechts in zeer bijzondere omstandigheden van een voorstel van de gemeenteraad aan "Den Haag" om iemand tot burgemeester te benoemen, worden afgeweken.

Het accent bij benoemingen ligt straks bij de gemeenteraad. Daar kan iemand voor zijn. De VVD was dat niet, en is dat niet, maar aanvaardt dat nu wel. Bovendien accepteert ze zelfs dat er in een gemeente een raadplegend referendum over de aan te wijzen burgemeesterskandidaat kan worden gehouden. Waar dat gebeurt, moet de gemeenteraad de betrokkene wel voordragen en moet de Kroon die wel benoemen. Anders wordt de volkswil op een brute wijze geschoffeerd wat burgers tegen de politiek opzet.

Kortom, de VVD aanvaardt een wetsvoorstel waarin is gepoogd bij de burgemeestersbenoemingen drie onverzoenbare invalshoeken te verzoenen, een keuze door de burgers, een keuze door de raad en een keuze door de Kroon. Dat alles tegelijk gaat niet.

Daarom was de buiging van de VVD voor de "concessie" van de minister zo verbazingwekkend. Die had dan ook maar één reden. De VVD moest vóór stemmen omdat het wetsvoorstel een uitvloeisel is van het regeerakkoord en het "lijnmakkoord", gesloten na de Nacht van Wiegel en de val van het kabinet twee jaar geleden.

De liberalen in de senaat voelen zich formeel aan die akkoorden gebonden. De Tweede Kamer geeft bij hooglopende politieke kwesties voorrang. Maar dan moet de senaatsfractie niet eerst zo'n misbaar maken over een nietszeggend detail als ze uiteindelijk akkoord gaat. Ze is uit eigen vrijwillige keuze stemvee geworden in plaats van op haar eigen recht te staan.

Ze deed dat ook bij het voorstel tot invoering van een correctief wetgevingsreferendum. Het is precies hetzelfde wetsvoorstel dat twee jaar geleden door de senaat werd verworpen dankzij Wiegels tegenstem. Toen en nu had de VVD in de senaat daar grote bezwaren tegen. Maar ook hier gold de coalitiedwang. Voor een eigen afweging was opnieuw geen plaats.

D66 slaat zich nu op de borst. Er is een begin gemaakt met de invoering van haar "kroonjuwelen". Dat de burgemeestersbenoemingen nu een rommeltje worden is haar zaak kennelijk niet. Het gaat om de stap op weg naar een echt gekozen burgemeester. Dat het referendum waarschijnlijk vanwege de hoge drempels nooit uitgevoerd wordt, is haar zaak evenmin. Het gaat om het beginsel. Dat het landsbelang met beide halfhartige voorstellen niet gediend is, lapt ze aan haar laars.

Alsof dat alles nog niet genoeg was sleepte een tevreden minister De Vries ook nog de annexatie er doorheen van stukjes land van omliggende gemeenten door Den Haag. In totaal gaat het om 300 hectare bedrijfsgrond en de ruimte voor 1500 woningen, heel wat minder dan oorspronkelijk de bedoeling was. Met dit zeer beperkte voorstel komt een einde aan jaren getouwtrek over de grenzen van Den Haag.

Bij de VVD waren grote bezwaren tegen die annexatie, vier leden hadden eigenlijk zelfs onoverkomelijke bezwaren. Groot was de verbazing toen die bij de uiteindelijke stemming toch voor stemden. Ze waren door onder meer de voorzitter van de partij, maar ook de VVD-commissaris van de Koningin en liberale ministers als Jorritsma onder enorme politieke druk gezet in te binden. Ook minister De Vries wilde een einde aan het jarenlang getouwtrek over de grenzen van Den Haag en beriep zich op de coalitietrouw en eerdere VVD-toezeggingen.

De onverwachte steun van alle VVD-senatoren voor het wetsvoorstel zal bij de vele VVD-kiezers in de Haagse randgemeenten niet goed vallen. Of die bij de VVD blijven is nu de vraag. In ieder geval zal het CDA dat tot woede van de Haagse CDA-burgemeester Deetman zowel in de Tweede als in de Eerste Kamer tegen stemde, die kiezers proberen te winnen.

De VVD is altijd voor de senaat geweest. Blijft de vraag over wat die Kamer voor zin heeft als op cruciale momenten niet meer naar eigen oordeel en geweten wordt gestemd. Dat haalt haar bestaansrecht onderuit.

zoek naar gerelateerde artikelen

wo 11 juli 2001