BERLIJN - De stadsdeelstaat Berlijn dreigt failliet te gaan. De financiële positie van de Duitse hoofdstad bevindt zich in acuut gevaar door een vooralsnog 'onverklaarbaar' miljardengat bij een aan de deelstaat gelieerde bank.

Duitsland telt twaalf bankinstituten, zogeheten 'Landes Banken', waarvan een meerderheid van de aandelen in handen is van deelstaten.

Berlin Gesellschaft Bank voor 56,6% eigendom van Berlijn. (Foto: REUTERS)

De in financiële moeilijkheden verkerende 'Bankgesellschaft Berlin' (BGB) is op grond van deze bijzondere constructie voor 56,6% eigendom van de stadsdeelstaat Berlijn, die zelf al gebukt gaat onder een tekort van maar liefst 70 miljard mark.

Over de juiste omvang van de schuldenlast van de BGB lopen de schattingen nog uiteen, maar burgemeester Eberhard Diepgen (CDU) van Berlijn zal met het bedrag van 9,6 miljard mark dat hij het afgelopen weekeinde noemde, niet ver bezijden de waarheid zitten.

Tweede grootaandeelhouder van de BGB is met rond 20% de 'Nord LandesBank' (NordLB), waarin de financieel al evenmin sterke deelstaten Nedersachsen, Mecklenburg-Vorpommern en Sachsen-Anhalt een stevige vinger in de pap hebben.

Het fenomeen van 'Landes Banken', geldinstituten die nauw gelieerd zijn aan deelstaten, is een typisch Duits verschijnsel en komt voort uit het federale regeringssysteem. Behalve dat deze banken veelal dienst doen als girocentrale voor overheidsdiensten, hebben ze ook de taak investeringen in de eigen deelstaat te bevorderen, ten einde de economie te stimuleren.

Dat het in Berlijn even anders is gelopen en dat het niet goed gaat met de BGB, was al geruime tijd bekend, maar dat de schuldenlast, die voor dit jaar op 3,62 miljard mark was begroot, zou oplopen tot 9,6 miljard, is een tegenvaller die de deelstaat bijna letterlijk op zijn fundamenten doet schudden. In de pers wordt openlijk gespeculeerd over een faillissement van Berlijn, dat dan net zoals de stadsdeelstaat Bremen en het armlastige Saarland onder financiële curatele van de rijksoverheid moet worden geplaatst. Een situatie die enigszins vergelijkbaar is met een Nederlandse gemeente onder artikel-12 status.

Om het eigen financiële instituut draaiende te houden moet de toch al zwaar in het rood staande Berlijnse stadsdeelstaat op korte termijn een gat van zes miljard mark zien te dichten. Bij de BGB werken in totaal 16.000 mensen, van wie zich nu zeker 10 tot 20% (3200 mensen) terecht zorgen moet maken over het voortbestaan van de eigen baan. Een grote afslankoperatie bij de 'Bankgesellschaft Berlin' is onvermijdelijk.

Met een bijna dagelijkse stroom aan nieuwe tegenvallers is het 'zwartepieten' met betrekking tot de schuldvraag in volle omvang begonnen. Het enorme deficit wordt toegeschreven aan verkeerd ingeschatte transacties met onroerend goed. Ondertussen is het openbaar ministerie in de Duitse hoofdstad een onderzoek wegens mismanagement begonnen. De al bestaande geruchtenstroom over malversaties bij de BGB is hierdoor versterkt, zonder dat er echter al harde bewijzen op tafel liggen dat er fraude in het spel is.

Het feit dat burgemeester Eberhard Diepgen als chef van de 'BV Berlijn' zich net zo verrast toont als ieder ander over de steeds maar oplopende schuldenlast bij de BGB, heeft de kritiek op zijn persoon fors doen toenemen. Ook wordt de roep sterker dat Diepgen onverwijld de portefeuille van Justitie neerlegt, nu hijzelf niet alleen onderzoeker, maar ook verdachte zou kunnen zijn.

Niet alleen Diepgen, maar ook zijn partij, de CDU, vangt fors wat wind. Klaus Landowsky, fractievoorzitter van de christen-democraten in Berlijn, moest onlangs terugtreden omdat hij in opspraak was gekomen wegens het aannemen van geld voor de CDU. Een Helmut Kohl-affaire in het klein.

De druk van buiten werd zo groot dat de man zijn maatschappelijke positie als bestuursvoorzitter van de Berlin-Hyp moest opgeven. Juist bij dit onderdeel van de BGB werden forse verliezen geleden op transacties met onroerend goed. Een onderzoekscommissie onderzoekt of Landowsky de sponsors van zijn partij zakelijk heeft bevoordeeld, ten koste van bank en gemeenschap.

De eis van de oppositiepartijen FDP, Groenen en PDS om nieuwe verkiezingen uit te roepen, heeft Diepgen afgewezen. "We moeten de zaak niet dramatiseren", luidde afgelopen weekeinde zijn onderkoelde reactie. "Berlijn ontwikkelt zich goed, alleen met de begroting gaat het slecht", aldus de burgemeester.

Het is niet de eerste keer dat een 'Landes Bank' voor negatieve koppen in de krant zorgt. De WestLB in Noordrijn-Westfalen kwam vorig jaar in opspraak door de zogeheten 'vliegaffaire'.

Vooraanstaande politici van de in deze deelstaat al vele jaren aan de macht zijnde socialistische SPD zouden zich niet alleen zakelijk, maar ook privé door de 'eigen' Landes Bank hebben laten vliegen. Een onderzoekscommissie kon niets hard maken, hoewel een zekere verdenking rond de betrokken politici is blijven hangen.

Kritiek op het instituut 'Landes Banken' komt ook vanuit Brussel. De Europese commissaris voor Mededinging, de Italiaan Mario Monti, spreekt al tijden van een concurrentievervalsend verschijnsel ten opzichte van de commerciële banken. Hij liet het echter bij deze constatering.

Het financiële fiasco van Berlijn zou hem wel eens tot daden kunnen aanzetten.

zoek naar gerelateerde artikelen

di 29 mei 2001