door Pieter van der Sloot SOEMAROKOVO - Van alle experimenten die het Sovjet-regime destijds voor het heil van de mensheid en de eigen bevolking verzon, is die tot het domesticeren en fokken van elanden wellicht één van de meest bizarre.

De eland is geen kuddedier.

"De eland is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het rendier, eigenlijk helemaal geen kuddebeest", zegt Nikolaj Gratsjov, terwijl hij in een groen jagersuniform blauwbekkend van zijn ene been of het andere gaat staan. "En ziet u de uitdrukking in hun ogen? Het lijken nogal sullige beesten, maar ze kunnen zeer agressief zijn. Met hun hoeven kunnen ze een volwassen mens met één trap doden."

Op deze boerderij in de glinsterend besneeuwde dennenbossen van het gehucht Soemarokovo, op acht uur rijden van Moskou, leeft de geest van de oud-sovjetleider Nikita Chroetsjov nog voort. Want het was Chroetsjov die op zekere dag vanuit zijn werkkamer in het Kremlin opdracht gaf om elanden te gaan houden, zoals varkens of koeien. "Het moest een schier onuitputtelijke bron van volksvlees worden", zegt Gratsjov. "Maar ja, het is anders uitgevallen dan hij had gedacht. Hé, Serjozja! Zeg tegen Natalja dat ze nog wat hout kapt voor de dieren! Ze staat al een half uur te lanterfanten!"

Een gedrongen Rus stapt af op een vrouw, dik tegen de vorst ingepakt, een bijl in haar handen. "Hakken!" roept hij, waarna de Russin gedwee begint te hakken. Het is 26 graden onder nul. Bij iedere beweging ontsnapt een ijl kreetje en een pluim waterdamp uit haar mond. De elanden staan dampend in de sneeuw om haar heen. Zodra de elandverzorgster een boomspaander heeft afgehakt, verslinden de dieren deze met hun grove lippen. Dit werk doet ze zes uur per dag, zes dagen in de week, voor een loon van 40 gulden in de maand.

De koppigheid waarmee Chroetsjov het experiment 40 jaar geleden begon, is des te opmerkelijker als men weet dat hij kort daarvoor een ander project naar het kerkhof van de mislukkingen had moeten dragen: het op grote schaal verbouwen van maïs ('de koningin der velden'), waarvan de Sovjet-leider tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten had opgemerkt dat het overal weelderig groeide. Maar de Russische bodem was de Amerikaanse niet en toen het mislukte om met maïs de veestapel vet te mesten, richtte Chroetsjov zijn blik op de eland.

"Begin jaren zestig begon men met vier elandkwekerijen", zegt Gratsjov. "Alleen die van ons is nog over. De enige in de wereld." Waarom? "Nou, voor de wetenschap. Door te bestuderen hoe het proces van het tam maken van de eland verloopt, kan men conclusies trekken over het domesticeren destijds van het paard en de koe. En natuurlijk vanwege de melk", voegt de elandenchef eraan toe. Die bezit geneeskrachtige, zo niet magische eigenschappen.

Zoals het tussen de maïs en de Russische bodem nooit een succesvol verbond werd, zo is het tussen de eland en de mens ook nooit echt wat geworden. De dieren zijn enorme schrokoppen en behoeven een gevarieerd dieet van wel 350 verschillende planten, paddestoelen en andere gewassen die in de natuur voorkomen. "Bovendien is het vlees niet om te eten", mompelt Sergej, als hij ons met een geweer in zijn handen mee de bossen invoert. "Het is taai en stinkt zelfs een beetje."

De elanden hebben namen, een belletje om hun nek, maar zijn vrij om te gaan en te staan waar ze willen. Iedere ochtend om elf uur neemt Natalja een megafoon ter hand en roept door de vrieslucht de namen van de dieren - "Jakoerg! Anna! Novia!" - waarna de elanden uit de bossen sjokkend te voorschijn komen om te worden bijgevoederd.

Door het verkopen van de wondermelk probeert de boerderij nu het hoofd boven water te houden. Gratsjov: "De melk heeft 15 procent vet, is zeer rijk aan aminozuren en licht verteerbaar. Het is onder andere heilzaam voor de lever en nieren en tegen maagzweren."

Voor 120 roebel (tien gulden) per liter verkoopt de elandenfarm de melk aan een nabijgelegen sanatorium. Voorts is er een nieuwe doelgroep: die der rijke Russen, want het naar hout smakende vocht zou tevens potentieverhogend zijn.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 22 december 2001