Het Interview: Gerrit Zalm

Zelfverzekerde VVD-lijsttrekker blijft
geloven in meer dan 30 zetels

Gerrit Zalm, de lijsttrekker van de VVD, heeft zichzelf een belangrijke verkiezingsbelofte gedaan die nergens in het liberale programma staat: "Op 23 januari zal ik stoppen met roken!" Zalm was weer begonnen te paffen vlak voor de Algemene Beschouwingen van september. Hij moest toen als fractievoorzitter zelf zijn verhaal schrijven terwijl hij daar als minister van Financiën altijd ambtenaren voor had.

Dat de VVD-voorman nog steeds de ene sigaret na de andere in rook doet opgaan, heeft volgens hem echter niets te maken met de haperende score in de peilingen. "Wij gaan op 22 januari een goed resultaat halen met meer dan 30 zetels. Ik steek lekker in mijn vel! Het verhaal blijft hangen dat ik sluw het kabinet heb laten vallen. Flauwekul, maar het is kennelijk mijn lot. Ik trek me daar niets van aan, dat stadium ben ik voorbij."

"Ik ga voor de volle winst"

door Maarten van Meurs en Rob Sebes

DEN HAAG - Het zijn hectische tijden voor alle lijsttrekkers en dus ook voor VVD-leider Gerrit Zalm. De politieke kopstukken spoeden zich van de ene bijeenkomst naar de andere en komen elkaar regelmatig tegen voor de camera's, zoals afgelopen woensdag weer in Rotterdam. Volgens vriend en vijand bracht Zalm het er een stuk beter van af dan enkele dagen eerder bij RTL4.

Zo kreeg Zalm de lachers op zijn hand door iedereen op te roepen op de VVD te stemmen "want dan krijg je het CDA er gratis bij". Ook Zalm zelf toonde zich tevreden met zijn optreden op de Erasmus Universiteit. Direct na het debat stak hij een rokertje op en analyseerde dat hij het goed had gedaan, "al is het 'not done' om dat over jezelf te zeggen".

Maar de lijsttrekkers schuwen ook het kleine niet. Net voordat de verslaggevers arriveren, wuift Zalm een jeugdploeg van de VPRO-televisie uit. "Toffe vent", noemen de jonge reporters Zalm.

Toch doet de VVD het niet bepaald geweldig in de opiniepeilingen. Uit het recente De Telegraaf-onderzoek blijkt bovendien dat u niet erg sympathiek wordt gevonden. Slechts weinig mensen willen met u op vakantie.

"Ik word wél gezien als deskundig en daadkrachtig. Ik hoef helemaal niet met kiezers op vakantie en ik wil ook bij niemand de plantjes water geven! Als minister van Financiën stond ik op nummer één als het om betrouwbaarheid ging. De peilingen zeggen niets, er zitten veel wintersporters in onze achterban die niet door de opiniepeilers zijn bereikt. Veel kiezers weten het bovendien nog niet. Van die groep zeggen veel mensen dat ze misschien CDA of PvdA gaan stemmen. Maar als wij ze ervan overtuigen om toch op de VVD te stemmen, kunnen we nog veel extra zetels binnenhalen. We moeten nu de weg omhoog inslaan."

U gaat nogal tekeer tegen de SP van Marijnissen. Waarom eigenlijk? Zijn er dan kiezers die twijfelen tussen SP en VVD?

"Marijnissen speculeert op het anti-Haagse gevoel, net als Fortuyn dat deed, terwijl de standpunten van SP en Fortuyn wezenlijk anders zijn. Ik wil dat mensen zich realiseren dat wij meer overeenkomsten met Fortuyn hebben dan de SP. Bijvoorbeeld als het gaat om vreemdelingen, bij meer mensen in een cel, of bij het gebruik van dna bij de bestrijding van criminaliteit. Marijnissen wil alleen preventiemaatregelen tegen de criminaliteit, maar wij willen er hard ingaan. De SP trekt overigens maar weinig geld uit voor preventie, wij hebben wel een flink bedrag."

"De SP staat ver van ons af, maar dreigt wel in de regering te komen. Dat vind ik een afschuwelijk vooruitzicht. En Balkenende sluit niet uit dat hij met de SP in zee gaat. Als de linkse partijen aan de macht komen, dan vliegen de lastenverzwaringen je om de oren. Terwijl voor loonmatiging juist lastenverlichting nodig is, al hebben we geen geld voor een echt grote lastenverlichtingsoperatie. Wij houden het CDA op koers, ga daar maar van uit."

Komt er na 22 januari nog wel een kabinet van CDA en VVD, zoals u zo graag wilt? De PvdA is in de peilingen bezig aan een forse sprint omhoog.

"Het is helemaal niet gegarandeerd dat wij in de regering komen. Als het CDA met de PvdA een meerderheid haalt en niet met de VVD, dan komt er een centrumlinks kabinet. Balkenende zegt alleen dat hij met twee partijen wil regeren. Ik hoor ook van sommige CDA'ers dat wij wat groter moeten worden, omdat dat beter is voor de stabiliteit van een coalitie. Wij zijn nu met 24 zetels de tweede grootste partij en we willen de grootste worden, waarbij ik kandidaat ben voor het premierschap. Dertig zetels zijn daarvoor niet genoeg. We moeten 30-plus scoren om de grootste te worden. Er is geen enkele objectieve reden om die ambitie los te laten. Als we een redelijke uitslag halen en we zijn niet de grootste, dan wil ik fractievoorzitter blijven. Tenminste, als de fractie mij dan wil. De fractie heeft het laatste woord."

En als de VVD verliest? Hoe groot moet de nederlaag zijn voordat u het bijltje erbij neergooit?

"Ik heb al aangegeven dat ik mijn functie als partijleider ter beschikking stel wanneer we verliezen. Daar laat ik het bij. Ik ga dat niet nader specificeren, want ik ga voor de volle winst."

Geen spoortje twijfel over de winstkansen?

"Als ik zou twijfelen, zou ik er onmiddellijk mee ophouden!"

U heeft als fractievoorzitter de afgelopen maanden een paar plaagstoten uitgedeeld naar de premier. Hoe is uw relatie met Balkenende?

"Met onze relatie is niks mis. Je moet geen hekel aan elkaar hebben, maar je hoeft ook geen dikke vrienden te zijn. Oké, ik heb Balkenende een paar keer geplaagd, bijvoorbeeld door te zeggen dat de regeringsverklaring nogal veel 'tegeltjeswijsheden' bevatte. Maar dat ging niet zozeer over de inhoud, meer over de stijl. Een premier moet ertegen kunnen dat hij af ten toe wordt geplaagd, ook als dat door een coalitiepartner wordt gedaan. Het is niks persoonlijks."

En is de deur naar de PvdA definitief op slot?

Zalm veert op. "Kijk alleen maar naar het plan van de PvdA om de hypotheekrenteaftrek voor de hoogste inkomens te beperken, dan weten jullie genoeg... De VVD zal nooit, maar dan ook nooit in een kabinet stappen dat wil morrelen aan de hypotheekrenteaftrek. Het CDA zegt ook niet aan deze aftrek te willen komen. Maar alle linkse partijen willen dat wél. Dus wanneer het CDA met links gaat regeren, zullen er wellicht ook op dit uiterst gevoelige terrein compromissen moeten worden gesloten. En het CDA vindt kennelijk een levensloopregeling belangrijker dan de hypotheekrenteaftrek. Dus komt de volledige hypotheekrenteaftrek in gevaar wanneer het CDA met links in zee gaat. Balkenende heeft eergisteren weliswaar zijn voorkeur voor de VVD uitgesproken, maar sluit nog steeds links niet uit."

"PvdA-leider Bos geeft trouwens een verkeerde voorstelling van zaken als hij zegt dat zijn plan slechts gevolgen heeft voor vijf procent van de huiseigenaren. Het gaat volgens berekeningen van de ministeries van Financiën en Volkshuisvesting om ten minste 475.000 huiseigenaren, ofwel zo'n vijftien procent van alle mensen die hypotheekrenteaftrek hebben. Dat is heel andere koek. Het zou verstandig zijn als Bos zich nog eens bezint op zijn onzalige voornemen."

U hamert nogal op integratie van minderheden. U zei zelfs volmondig 'ja' op de vraag 'Is Nederland vol?'. Riekt dat niet naar discriminatie?

"Het idee achter 'Nederland is vol' is dat we de immigratie moeten beperken en de integratie sterk moeten verbeteren. Steeds weer nieuwe stromen immigranten - er zijn nog steeds veel gearrangeerde huwelijken waar we van af moeten - maken de integratie in ons land onbeheersbaar. 'Nederland is vol' is niet hetzelfde als 'Eigen volk eerst', dat suggereert discriminatie. En voor echte politieke vluchtelingen is altijd plaats."

"Maar de economie staat voor ons bovenaan, want als het met de economie slechter gaat, dan zijn de nieuwe toetreders op de arbeidsmarkt, en dat zijn veel allochtonen maar ook schoolverlaters, als eersten de dupe. De werkloosheid dreigt weer een groot probleem te worden. Als de economie niet goed draait, dan komen we in grote ellende terecht. Daarom moeten we tijdig bijsturen. Per saldo moet er geen lastenverzwaring komen, want dat is slecht voor het bedrijfsleven."

Afgelopen najaar mislukte een meerjarig centraal akkoord tussen kabinet, werkgevers en werknemers over loonmatiging. Komt het er na 22 januari wel van? De vakbeweging loopt nu al moeilijk te doen.

"Loonmatiging is niet bedoeld om de overheid een plezier te doen, maar om jongeren weer een kans op de arbeidsmarkt te geven en banen te behouden. Er zijn al signalen dat het voor jongeren moeilijk is om een baan te vinden, terwijl dat een tijdje geleden nog geen enkel probleem was. De werkgelegenheid zou toch voor de vakbeweging voorop moeten staan. Daarom is langdurige loonmatiging dringend nodig. Wat ons betreft stijgen de salarissen de komende vier jaar met niet meer dan de inflatie. En een harde ingreep in de wao is onontkoombaar. We zijn niet bang met harde boodschappen de gunst van de kiezers te verliezen. Als we niet tijdig corrigeren, zakken we terug naar het niveau van het begin van de jaren tachtig."

"Maar we kunnen pas na de verkiezingen goed onderhandelen over een centraal akkoord, als het duidelijk is wat voor kabinet er komt. Afgelopen najaar wilde de vakbeweging geen meerjarig akkoord, omdat men hoopte dat er misschien een centrumlinks kabinet zou komen."

De VVD wil fors bezuinigen. Hoe passen hierin de VVD-plannen om de onroerendezaakbelasting af te schaffen en het kwartje van Kok terug te geven aan de automobilisten?

"Om de economie te stimuleren moeten we zeker geen lastenverzwaringen hebben. Een verantwoorde lastenverlichting werkt wel goed. De afschaffing van de ozb en de teruggave van het kwartje van Kok zijn ook nodig om onder meer de invoering van een nieuwe zorgpremie voor de burgers te compenseren. Een lastenverzwaring frustreert de loonmatiging. En daarmee slacht je ook de kip met de gouden eieren, het bedrijfsleven."

U wilt ook minder regels voor het bedrijfsleven. Maar daar is Paars toch allang mee begonnen?

"Dat klopt, maar daar zat geen systeem in. Ondernemers hebben nog steeds last van te veel regels, want veel instanties werken langs elkaar heen. Horecaondernemers kunnen je verhalen vertellen waarvan je tranen in de ogen krijgt. De brandweer zegt tegen een restauranteigenaar dat hij in de keuken een brandblusser moet ophangen. Als hij dat doet, zegt de arbeidsinspectie dat het ding ergens anders moet hangen, en daarna komt de Keuringsdienst van Waren en die zegt dat een brandblusser onhygiënisch is en dat het ding weer elders moet."

"Ik wil dat er een plafond komt bij de kosten van overheidsregels, net zoals er een uitgavenplafond is bij de overheidsbegroting, daar heeft het goed gewerkt. Regels worden nooit spontaan geschrapt. Het moet zo zijn dat als de overheid een nieuwe regel bedenkt, er elders andere regels geschrapt worden."

"We kunnen de kosten voor het bedrijfsleven verlagen zonder dat het de overheid geld kost. De minister van Economische Zaken krijgt het recht om daarop toe te zien en dat wordt dan weer een leuke baan, in zwaarte vergelijkbaar met de minister van Financiën. Economische Zaken moet nu steeds tegen de stroom oproeien."

En wie zou er dan op Economische Zaken moeten komen? Uw partijgenoot en ex-staatssecretaris Robin Linschoten bijvoorbeeld, die nu aan het hoofd staat van Actal, de instantie die de kosten van regels in de gaten houdt?

"Dat zou een hele goede zijn."

U heeft Hans Wiegel bij de campagne gehaald. Dat is toch het paard van Troje binnenhalen? Wil Wiegel niet liever zelf premier worden?

"Wiegel steunde mij al tijdens de vorige verkiezingscampagne. Hij is voorzitter van mijn fanclub. Ik heb een hele goede verhouding met Wiegel en ik ken hem al heel lang. Wiegel is een fenomeen en spreekt mensen aan op een hele andere manier dan ik. Er is geen onduidelijkheid over de politieke koers en we moeten hem vrijheid gunnen. Ik ga de speeches van Wiegel niet censureren. De VVD is heel helder: als we de grootste worden, is Zalm de kandidaat-premier. Wiegel zou het wel heel leuk vinden om formateur te worden, dat is hij nog nooit geweest."

En lopen de ministerkandidaten zich al warm bij de VVD?

"De persoonlijke invulling van het nieuwe kabinet moet meer aandacht krijgen dan bij de vorige kabinetsformatie en moet ook in een vroeger stadium tussen de onderhandelaars worden besproken. We zijn nu al aan het nadenken over kandidaten en daar zitten dit keer meer vrouwen bij. Mannen weigeren minder gauw dan vrouwen, heb ik de vorige keer gemerkt. Het zal toen hebben meegespeeld dat men vreesde voor de stabiliteit van de nieuwe coalitie. Als CDA en VVD een redelijke meerderheid halen, zal die angst dit keer minder zijn."

"Een dag na de verkiezingen, op 23 januari, stop ik met roken, net als Femke Halsema van GroenLinks en mijn zoon trouwens. Het is onhandig om nu te stoppen, want pas op 23 januari mag ik weer chagrijnig zijn. En bij formatieonderhandelingen is het helemaal geen nadeel om chagrijnig te zijn."