Het Interview: Wouter Bos

PvdA-lijstrekker wil straatverbod voor rovers
én een schadevergoeding

De 'pretty face' van de PvdA wordt wel eens verweten dat hij alles opzijzet voor zijn politieke carrière. Wouter Bos (39) stootte regelrecht door naar de top aan het Binnenhof. In nog geen vijf jaar tijd schopte hij het van kersvers Kamerlid tot PvdA-leider. De oude partijrotten hadden het nakijken. Eén ding mocht echter niet wijken voor de politiek: het huwelijk met zijn levensgezellin Barbara. Een ontspannen Bos, zojuist teruggekeerd van een weliswaar ingekorte huwelijksreis naar New York, realiseert zich dat hij op 22 januari als meest begeerde vrijgezel van het Binnenhof mogelijk de stem van een hoop vrouwelijke kiezers misloopt. "En van homo's natuurlijk", zegt hij met een knipoog. Zijn bliksemcarrière als PvdA-voorman zou over drie weken zomaar afgelopen kunnen zijn, als Bos zijn PvdA met een verkiezingsnederlaag opzadelt. Zorgen maakt hij zich daarover niet. "Mijn missie reikt veel verder dan 22 januari."

"Slachtoffers voelen
zich Vernederd"

door Annet de Jong en Ronald Veerman

AMSTERDAM - Met de bekendheid van de nieuwe PvdA-lijsttrekker zit het wel goed. Wouter Bos werd tijdens zijn huwelijksreis in the Big Apple vrijwel dagelijks herkend. "Sta je met je vriendin euhh... vrouw op het Empire State Building, wil er ineens een kiezer met je op de foto! Dat is wel even schrikken, maar het hoort erbij, dus ik doe er niet moeilijk over."

Wat onwennig maar wel trots toont hij zijn nog glimmende trouwring. Bos nam zijn kersverse echtgenote en journaliste Barbara mee naar New York, waar hij samen met haar een witte kerst beleefde.

"We hebben sneeuwballen gegooid in Central Park. Dat was erg romantisch."

"Geen tropische bestemming dus. We waren immers eerst van plan om twee weken naar Zuid-Afrika te gaan, maar vanwege de verkiezingscampagne hebben we dat toch maar beperkt tot een week. De huwelijksdatum van 21 december stond al vast en dat wilde ik hoe dan ook zo laten. Ik had het een slecht begin gevonden als meteen al privé voor het werk had moeten wijken. Als je andere dingen nu al belangrijker vindt, dan kan het tijdens het huwelijk alleen maar minder worden."

Net terug in Nederland wacht echter direct de harde realiteit. De verkiezingscampagne barst los en tijd om de huwelijksfoto's in te plakken is er voorlopig niet bij. De PvdA heeft op 15 mei harde klappen gehad. De campagne wordt dit keer anders en mag niet meer alleen draaien om één man, zoals bij Melkert. Bos wordt op de verkiezingsposters dan ook omringd door massa's collega-PvdA'ers, jong en oud.

Wordt met Bos alles anders? Hardere taal en scherpe standpunten?

"Natuurlijk moeten er dingen anders. We hebben echt iets goed te maken en hebben geleerd van de verkiezingsuitslag van 15 mei. Maar dat betekent nog niet dat het verhaal ineens totaal anders is. We willen de 1 miljoen weggelopen kiezers uiteraard terug, maar de kern van de boodschap is en blijft die van eerlijk delen en solidariteit.

Wat is uw belangrijkste campagneboodschap?

"Als er iets is dat ik zou willen, is het dat de eerlijkheid terugkomt. Voor 15 mei 2002 was de eerlijkheid ver te zoeken, omdat problemen niet werden erkend, zoals de wachtlijsten, de onveiligheid en de bureaucratie. Ook de PvdA heeft daar grote fouten gemaakt. Maar nu is de eerlijkheid zoek, omdat de burgers onvoldoende wordt duidelijk gemaakt dat sommige dingen in deze tijd niet kunnen. Dat je niet, zoals Balkenende zegt, in één generatie de staatsschuld kunt wegwerken en tegelijkertijd kunt investeren in zorg, onderwijs en veiligheid. Dat is onmogelijk. Ik ben het niet vaak met Zalm en de VVD eens, maar op dit punt heeft hij gelijk. Ik neem me heilig voor om geen dingen te beloven die niet kunnen. Je moet jezelf trouw blijven, maar ook alles durven zeggen. Geen taboes. Zowel links als rechts. Dus niet over de integratie en ook niet over de woningmarkt of de aftrek van de hypotheekrente."

Wat zijn de komende jaren de prioriteiten van de PvdA?

"Economie en werk staan voorop. Het spook van de werkloosheid komt weer op ons af. Loonmatiging is noodzakelijk, en daar moet je dus iets tegenover stellen. De arbeidskorting voor werknemers moet met een paar honderd euro omhoog en de loonkostensubsidies voor werkgevers moeten in ere worden hersteld. Je kunt je wel populair maken met het teruggeven van het kwartje van Kok of het afschaffen van de onroerendzaakbelasting (ozb), maar dat doet niets voor de economie. Ik ben zeer verheugd dat we de oude leus 'sterk en sociaal' weer van stal hebben gehaald. Zorg en onderwijs zijn heel belangrijk, maar als de economie slecht draait, kun je minder investeren."

Gaan de lasten omhoog door de slecht draaiende economie?

"Ook wij mikken op een zeer beperkte loonstijging voor meerdere jaren. Ik denk dat we daarmee een groot deel van de tegenvaller die het CPB heeft voorspeld kunnen opvangen. Volgende week komen we met concrete voorstellen. Grote algehele lastenverlichting zit er niet in. Als er al geld is, moeten we gericht investeren en alleen belastingverlaging geven om werk te stimuleren. Daarnaast wil ik zeker ook iets doen aan de grote irritatie bij burgers over de enorme prijsstijgingen na de komst van de euro. Daar is immers wel een mooie pot geld voor van 350 tot 400 miljoen euro aan oude guldenmunten en -biljetten die zoek zijn en niet terugkomen. De overheid dient dat voordeel niet zelf te houden maar terug te geven via een €40 lagere heffingskorting. Voor iedereen die belasting betaalt. Na de 'euro-ergernis' een soort 'Bosbonus' dus. Vooral voor mensen met lage inkomens tikt dat lekker aan. De euro is voor hen duur uitgevallen en daar moet de overheid niet aan willen verdienen"

De kiezer wil vooral ook weten waar de PvdA staat als het gaat om veiligheid en integratie.

"Een sterke economie betekent ook dat je meer geld overhoudt voor zaken als rechters, cellen, slachtofferhulp en stedelijke vernieuwing. Uit diverse Amerikaanse onderzoeken blijkt dat het veiligheidsgevoel toeneemt als het economisch goed gaat en als er minder verloedering is. Er is een heel duidelijk verband tussen overlast en het gevoel van onveiligheid. Mensen voelen zich onveilig op het station omdat daar mensen pissen, schijten en kwijlen en omdat er wordt geschreeuwd. Er moeten meer wettelijke mogelijkheden komen om psychisch gestoorde zwervers die overlast veroorzaken op te pakken."

Bos wijst erop dat het niet de paarse kabinetten zijn geweest die het onderwerp veiligheid verwaarloosd hebben, maar dat dit een erfenis is van de jaren '80. "In die periode is er geen politieagent bijgekomen, laten we dat niet vergeten. We hebben het toen al laten liggen. Onder Paars zijn er 8000 agenten bijgekomen."

Om het veiligheidsgevoel van de burgers te vergroten heeft de voormalig manager bij Shell twee hele concrete voorstellen. Slachtoffers van misdrijven moeten direct een schadevergoeding krijgen van de overheid, en die moet dan maar zorgen dat dit geld wordt verhaald op de dader. "De slachtoffers voelen zich vernederd. Ze voelen zich nu niet serieus genomen." De man die de PvdA uit het slop moet trekken na de historische verkiezingsnederlaag wil verder dat daders van bijvoorbeeld berovingen of diefstal een 'winkelverbod' of een 'openbaar-vervoerverbod' krijgen. "Slachtoffers zien vaak een of twee dagen later de dader alweer vrolijk op straat lopen, of weer gewoon de winkel binnengaan die ze hebben beroofd. Dat kán niet. Notoire winkeldieven en straatrovers moet de toegang tot winkels of stations ontzegd worden. En als ze zich er wel vertonen krijgen ze een extra straf. Vergelijk het maar met het stadionverbod of het straatverbod."

En de integratie?

"Daar is gefaald. Ook de PvdA heeft fouten gemaakt. Maar eigenlijk hebben we met zijn allen een collectieve verantwoordelijkheid voor het falen van de integratie. Vergeet niet dat de VVD van de afgelopen 25 jaar er 19 in de regering heeft gezeten, het CDA 17 en de PvdA 13. Dat mag ook wel eens gezegd worden. We hebben allemaal in die tijd te weinig met minderheden zelf gepraat en te veel met de witte vertegenwoordigers van de zwarte mensen. Het was niet politiek correct om te zeggen dat er veel allochtone jongeren in de criminaliteit belandden. Maar als je het de Marokkanen zelf vraagt, zeggen ze, 'doe alsjeblieft iets aan dat probleem in Amsterdam-West, want ik word erop aangekeken'. De rotte appels moeten we hard aanpakken, maar we moeten de Marokkaanse criminelen niet harder aanpakken dan de autochtone criminelen.

Veel allochtonen spreken nog steeds niet of nauwelijks Nederlands...

"Dat is natuurlijk niet goed. Vergeet echter niet dat het hier voor een groot deel om mensen gaat die hier al tientallen jaren zijn en die we nooit hebben gestimuleerd om Nederlands te leren. Die verantwoordelijkheid ligt voor een deel bij de overheid en niet alleen bij de eerste generatie allochtonen zelf. Pvda-wethouder Rob Oudkerk vertelde me dat in Amsterdam 50.000 van de 170.000 oudkomers niet of niet goed Nederlands spreken, maar dat de helft daarvan dolgraag onze taal wil leren. Daar moet je dan natuurlijk goed op inspringen. Maar het belangrijkst blijft dat jongeren en nieuwkomers meteen goed integreren."

Wil de PvdA na de grote klap direct weer regeren ?

"Ja. Ons belangrijkste doel is dat CDA en VVD in ieder geval geen meerderheid halen. Wij kiezen dus voor een progressief kabinet met het CDA. Een linkse meerderheid is niet haalbaar en de VVD staat te ver van ons af", aldus Bos, die het echter ook op een groot aantal punten met het CDA oneens is. Vooral de wijze waarop Balkenende een nieuw zorgstelsel wil opzetten, is voor Bos een gruwel. "Het nieuwe zorgstelsel dreigt volledig aan de markt te worden overgelaten. Wij zijn daar fel tegen en vinden bovendien dat de plannen moeten worden uitgesteld. Als we nu aan de slag gaan, kan een nieuw stelsel over acht jaar een feit zijn."

Wellicht dat Joop Wijn nog wat zendingswerk bij Balkenende kan doen. De CDA-staatssecretaris van Economische Zaken en zijn partner waren ceremoniemeester op Bos' huwelijk "De vriendschap tussen Joop en mij is een van de best bewaarde geheimen van het Binnenhof", lacht hij.

De opmars van de SP gaat de plannen mogelijk dwarsbomen. Waarom moeten de kiezers met een links hart op de PvdA stemmen en niet op de SP?

"De SP is in zekere zin wel een bondgenoot, maar er zijn hele grote verschillen. De PvdA hecht zeer aan de verworvenheden van de afgelopen decennia, waarin er ruimte is voor keuzevrijheid, eigen initiatief en eigen verantwoordelijkheid. De SP heeft wat dat betreft een heel ouderwets programma, met een overheid die alles controleert en alles regelt. Dat leidt allemaal tot onnodige bureaucratie, dat is niet de manier waarop wij solidariteit vorm willen geven."

Vooralsnog staat de PvdA op een zetel of vijf winst in de peilingen, maar zolang de PvdA onder de 30 zetels blijft steken, ligt het niet voor de hand dat Bos een belangrijke rol gaat spelen in de formatie. CDA en VVD hebben samen nog een nipte meerderheid in de meeste peilingen. Aan een scenario waarbij de SP van Jan Marijnissen, die een ongekende groei doormaakt, de PvdA voorbijstreeft of dat er zetels worden verloren, wil Wouter Bos absoluut nog niet denken.

"Dat is echt een doemscenario. Over opstappen heb ik eerlijk gezegd nog niet nagedacht. Ik ben net begonnen. Mijn missie is om een miljoen kiezers terug te winnen. Daar zal ik nog wel een paar jaar voor nodig hebben, los van de verkiezingsuitslag op 22 januari.

Maar ook een bliksemcarrière kan bij een slechte uitslag zomaar ineens eindigen.

"Natuurlijk besef ik dat. Kijk naar mensen als De Hoop Scheffer, Melkert, Dijkstal en al die anderen. Die moesten ook het veld ruimen. Politiek is een hard vak en het kan zomaar afgelopen zijn. Als je zekerheid wilt, moet je niet de politiek in gaan. Dat weet iedereen."

Gepubliceerd op 4 januari 2003