Het Interview: Jan Peter Balkenende

Premierschap CDA-leider plots onzeker door nek-aan-nekrace met Wouter Bos

Met nog een paar zenuwslopende campagnedagen voor de boeg maakt Jan Peter Balkenende een ontspannen indruk. De CDA-lijsttrekker grapt en grolt met de verslaggevers, signeert voor hen zijn gisteren verschenen economenboek en vraagt de fotograaf allerlei bijzonderheden over diens camera.
Tussen de tv-debatten door, waarin hij op het scherp van de snede verbaal moet vechten tegen Bos en Zalm, vindt Balkenende af en toe de tijd om te ontspannen. Straks gaat de demissionaire premier nog met een paar partijgenoten een biertje drinken op het Plein.
,,Moet kunnen, lekker tussen de mensen staan", zegt Balkenende na een tropenjaar waarin hij van nieuwbakken CDA-aanvoerder in de zomer premier van ons land werd. Van een kabinet dat slechts 87 dagen regeerde. ,,Geen beste beurt voor de politiek", geeft 'JPB' toe. ,,Maar ik ben supergemotiveerd opnieuw premier te worden."

'PvdA-beleid gebaseerd
op Drijfzand'

door RONALD VEERMAN en ROB SEBES

DEN HAAG - Vertederd praat Jan Peter Balkenende over zijn dochtertje Amelie. Afgelopen zondag werd ze vier jaar en vanuit het hele land kreeg de CDA-lijsttrekker cadeautjes aangeboden. "Het is een klein mensje, ze maakt zeer bewust mee wat ik allemaal beleef." Balkenende, die bij de vorige campagne de kreet 'Een echte vent durft papa te zijn' lanceerde, slaapt niet in zijn Haagse ambtswoning en gaat elke avond naar huis in Capelle aan den IJssel. Hij wil het liefst elke ochtend met vrouw en kind aan de ontbijttafel zitten.

"Wanneer je speelt met je dochter, sta je weer met beide benen op de grond", aldus Balkenende, die van kwart voor zeven tot half acht het werk opzijzet voor het gezin. "Natuurlijk heb ik het vreselijk druk, maar het bijtanken zit hem in dat soort kleine en zeer belangrijke dingen."

Balkenende mag dan soms overkomen als een wetenschapper die stomtoevallig in de politiek is beland, hij hecht zeer veel waarde aan het menselijke contact. Politiek gezien was 2002 een rampjaar, maar toch waren er veel dierbare momenten: "Vooral het contact met de mensen in het land tijdens werkbezoeken. Natuurlijk is het fantastisch om met Mandela, Chirac, Bush of Blair te praten. Maar ik ben nog liever in wijken waar ik van de bewoners hoor hoe ze daar leven."

En wat doet u met de problemen die de mensen u voorschotelen? Belanden die op de grote hoop in Den Haag?

"Nee, ik probeer er concreet mee aan de slag te gaan. Een voorbeeld. Je hoort dat weggebruikers zich enorm storen aan onfatsoenlijk gedrag van automobilisten. Scheuren door wijken, bumperkleven, rechts inhalen op de snelwegen en dat soort ellende. Dan gaan er bij mij bellen rinkelen. Dan vind ik dat je als overheid zo snel mogelijk dat agressieve gedrag in het verkeer moet aanpakken. Dus wil ik dat er een puntenrijbewijs komt. Heb je te veel strafpunten opgelopen, dan krijg je een boete of raak je je rijbewijs kwijt. Zo simpel is dat. Daarom wil ik zo'n puntenrijbewijs snel regelen in een nieuw regeerakkoord. Het gaat hier immers ook om normen en waarden. En dan niet alleen op papier, nee, dan moet je de wetgeving daarvoor snel in gang zetten."

"Een ander voorbeeld. Je hoort dat jonge gezinnen met kinderen vaak hoge kosten hebben. Dan weet je dat je ze een handje moet helpen. Dus zegt het CDA: een inkomensafhankelijke kinderkorting invoeren. Dat is een simpele belastingmaatregel die direct voelbaar is in de portemonnee van ouders. Daarom is de kinderkorting voor het CDA straks een keihard punt in de formatie. Dat moet de VVD beseffen."

Om maar meteen in de hete aardappel te bijten: hoe groot is nog de kans dat CDA en VVD samen de door u en Zalm zo gewenste coalitie kunnen vormen? In de meeste opiniepeilingen is er geen meerderheid voor deze partijen.

"We gaan ervoor knokken tot het allerlaatste moment. En ik geloof erin dat het mogelijk is. De les van de verkiezingen van 15 mei is dat Nederlanders grote behoefte hebben aan eerlijke en daadkrachtige politici die met een duidelijk verhaal komen om verandering teweeg te brengen. Dat kun je bepaald niet van de PvdA zeggen. Wouter Bos gebruikt grote woorden, maar wij hebben blootgelegd dat het financiële beleid van de PvdA is gebaseerd op drijfzand."

"Ik wil mij niet vastpinnen op zetelaantallen die we moeten halen. Het gaat mij om de inhoud. Aan de gezelschapsspelletjes van 'Wie doet het met wie' en 'In welke peiling staat het CDA goed of slecht' doe ik niet mee. De grote vraag is: kun je de problemen in ons land oplossen? Daarvoor is een stabiel kabinet nodig. En dat kabinet zou er moeten komen na een zo kort mogelijke formatieperiode. De burgers hebben geen zin meer in langdurige kabinetsformaties. Nederlanders zijn het zat dat politici eindeloos met elkaar praten. Ze willen gewoon oplossingen hebben."

"Met de VVD kunnen we in deze behoefte voorzien. Natuurlijk zijn er verschillende standpunten tussen CDA en VVD. Ik noemde al de kinderkorting, maar bijvoorbeeld ook de onroerendezaakbelasting of het kwartje van Kok. Maar daar kunnen we naar verhouding snel uitkomen. En dan hoeven we ook niet lang te zoeken naar ministerskandidaten. Het grootste gedeelte van de huidige CDA- en VVD-bewindslieden kan gewoon doorgaan. Of misschien wel de hele ploeg, maar dan toch liever met wat meer vrouwen."

"Met de PvdA gaat het allemaal veel langer duren en daar is ons land niet bij gebaat. Een lange, slopende formatie. Het is zeer zwak van Bos dat hij niet de moed heeft de problemen echt aan te pakken, zoals in de zorg en de wao. Paars heeft 3000 dagen gehad om de problemen in de zorg op te lossen en Bos wil er nog eens 3000 dagen bij hebben. Het is eigenlijk dezelfde PvdA van voor de laatste verkiezingen, alleen met een ander kaftje eromheen. Het is niet financieel solide en zelfs niet sociaal. Ze willen de hypotheekrenteaftrek beperken, waar honderdduizenden gezinnen de dupe van kunnen worden, en gunnen oudere mensen die hun hypotheek hebben afgelost, niet het door dit kabinet beloofde voordeel om het eigenwoningforfait kwijt te schelden. Bos laat liever 100 ouderen in de kou staan omdat er wel eens één miljonair tussen kan zitten."

Dus liever een derde partij erbij in plaats van de PvdA?

,,Omdat ik uitga van een CDA/VVD-kabinet, ga ik niet speculeren over een kleinere partij die er eventueel bij moet komen om ons aan een meerderheid te helpen."

Bent u verrast door de razendsnelle opkomt van Wouter Bos?

"Nee hoor, ik heb al in december voorzien en gezegd dat we ervoor moesten knokken. Dat zei ik ook toen het CDA in de peilingen zeer hoog en de PvdA een stuk lager stond. Ik maak me echt niet druk om Bos of wie dan ook. Ik blijf mezelf. Dat is ook wat de mensen in het land tegen me zeggen: 'Blijf gewoon jezelf en ga gewoon door met je eigen verhaal'. Ik proef bij iedereen een grote betrokkenheid bij de politiek. Wel is de spannende verkiezingsstrijd natuurlijk een extra prikkel om je verhaal scherp neer te zetten."

Bij de lijsttrekkersdebatten kwam u aanvankelijk niet helemaal uit de verf, zo leek het.

"Ten eerste moest ik nog een beetje op gang komen. Je bent nog volop aan het werk als premier en ineens ben je dan lijsttrekker. Ook - en dat geef ik ronduit toe - ben ik sterker in debatten met z'n tweeën dan in debatten met vier of zes lijsttrekkers. Maar ik heb niet de indruk dat ik het slecht heb gedaan."

Deze campagne wordt vooral via de tv uitgevochten. U en andere lijsttrekkers verschijnen in de meest uiteenlopende programma's. Is niets u te dol?

"Als ik door het land reis, hoor ik steeds meer mensen die genoeg hebben van al die debatten. Die haken af. We doen dat soort tv-debatten in Nederland extreem vaak. In de Verenigde Staten waren er maar drie tussen Bush en Gore, in Duitsland slechts twee. Nogmaals, ik ben liever tussen de mensen in het land, maar je komt er niet onderuit. Toch doe ik niet aan alles mee. Ik ben bijvoorbeeld vanavond niet bij de Election Party van BNN, waar veel andere lijsttrekkers wel zijn."

Heeft u ooit getwijfeld of u wel door wilt gaan als premier? Uw kabinet viel in een recordtijd van 87 dagen na een enorme bak ellende met de LPF.

"Geen seconde. Ik denk altijd goed na voordat ik aan iets begin en ik loop niet weg voor mijn verantwoordelijkheden. Geloof me, ik had - ondanks alle problemen - geen dag willen missen. En ik wil ermee doorgaan, het liefst nog twee periodes. Omdat ik wil knokken voor de samenleving. Omdat ik me aantrek wat de mensen bezighoudt. Ik zou het mezelf heel wat makkelijker maken als ik een andere baan kies. Een hoger inkomen en meer vrije tijd. Maar dat trekt me niet. Bovendien: ik doe het ook omdat ik trots ben op Nederland. Dat mag ook wel eens worden gezegd. Verder heb ik binnen het CDA en ook op straat niemand horen zeggen dat ik ermee moet stoppen."

Balkenende kijkt trots om zich heen in zijn werkkamer in het Torentje. Ondanks de sobere inrichting is hij al snel gehecht geraakt aan die unieke werkplek.

In demissionaire status heeft het kabinet nog een aantal belangrijke wetten op de rails gezet, wat op veel kritiek van de oppositie stuitte. De overgebleven LPF-bewindslieden werken daar volop aan mee en ruzie is er niet meer. Het lijkt wel of deze coalitie ook straks kan doorgaan…

"Dat is moeilijk uit te leggen aan de kiezers, denk ik. Wat wel speelt is dat de economische vooruitzichten na de val van het kabinet in oktober almaar somberder zijn geworden. Dus kun je als demissionair kabinet niet achterover leunen. Stilstand in het beleid is gewoon slecht voor het land. Daarom zijn we doorgegaan met belangrijke wetgeving. En het veiligheidsplan van de ministers Remkes en Donner was ook broodnodig. De LPF-bewindslieden hebben loyaal meegewerkt. Maar straks breekt er een andere periode aan."

Heeft u nog wel eens gesproken met de ex-ministers Heinsbroek en Bomhoff van de LPF? Bomhoff sloeg wild om zich heen en was bepaald niet lovend over u.

"Nee, dat niet. Er is geen evaluatie geweest van wat er nu precies fout is gegaan. Bomhoff begon al snel interviews te geven. Ook ontbrak de tijd eenvoudigweg. Ik heb ook geen behoefte aan een gesprek. Met Heinsbroek ligt het trouwens wel een tikje anders dan met Bomhoff. Heinsbroek heeft zich altijd positief over mij uitgelaten. We hebben veel plezier met elkaar gemaakt. Je kon met hem uitstekend over auto's praten, zoals u begrijpt…"

Tegen Bomhoff, die in zijn onlangs verschenen boek uit de ministerraad klapte, lopen onderzoeken naar een mogelijke straf- en civiele rechtszaak. Hoe staat het daarmee?

Balkenende, die tot nu toe op zijn praatstoel zat, klapt dicht. "Daar zeg ik niks op. Het strafonderzoek is in handen van de officier van justitie en de civiele zaak berust bij de landsadvocaat. Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te melden."

U heeft gezegd: 'Als ik geen premier kan worden, omdat het CDA kleiner uit de stembus komt dan de PvdA, word ik fractieleider.' Waarom geen ministerspost?

"Ten eerste ga ik ervan uit dat we de grootste worden en dat ik dus premier word. Ook het ik steeds gezegd dat er voor een CDA-leider slechts twee plekken zijn: Of premier, of fractievoorzitter in de Tweede Kamer."

En wat doet u als het CDA zetels verliest?

"Alles is relatief. Daar ga ik geen gevolgen aan verbinden in de zin van opstappen of zo. Zie de voorgeschiedenis. Anderhalf jaar geleden was er een crisis binnen het CDA. Vervolgens werd ik partijleider, terwijl ik niet echt bekend was op dat moment. Toen kwamen de verkiezingen eraan. 'We gaan voor goud', zei ik. We werden vervolgens met 43 zetels de grootste, een aantal dat niemand voor mogelijk had gehouden. We kwamen van ver. Dus is het niet relevant nu te zeggen dat ik opstap als we zetels zouden verliezen."

Waar legt u, wanneer u weer premier wordt, de accenten?

"Ik heb de gezinnen al genoemd. Natuurlijk ook de veiligheid. Laatst was ik bij de voetbalwedstrijd Feyenoord-Newcastle. Dan praat ik echt niet alleen met bestuurders. Ik ontmoet suppoosten, agenten en hulpverleners. Van hen hoor ik wat er speelt. Bijvoorbeeld een agent die vertelt dat het zou helpen als de bestanden van de politie en scholen aan elkaar zouden worden gekoppeld. Dan zijn jeugdvandalen veel beter aan te pakken en te begeleiden. Met zo'n idee kom ik dan terug in Den Haag."

"Ook de vraag 'Hoe ga je met elkaar om' houdt mij zeer bezig. Zo kun je het debat over normen en waarden concrete inhoud geven. Daarvoor hebben we politici nodig die de 'guts' hebben veranderingen teweeg te brengen, die verder kijken dan een periode van vier jaar."

Dus u gaat zonder aarzelen weer een uitputtingsslag aan?

"Van de week vloog ik na een bezoek aan de Vliegbasis Leeuwarden per helikopter terug naar vliegveld Valkenburg bij Den Haag. Onderweg zagen we mensen op het strand lopen, midden op de dag. Het was mooi weer. Dan denk je: daar zou ik ook wel weer eens willen slenteren. Maar je weet dat het zelden kan.

Gelukkig kan ik toe met weinig slaap. Aan sport kom ik niet toe, maar mentaal en fysiek zit ik goed in mijn vel. En ik put moed uit wat de mensen mij aanreiken. Een vrouw haalde laatst uit een plastic zak een door haarzelf gemaakt icoon met een schitterende religieuze voorstelling. Ze had er drie dagen aan gewerkt. Speciaal voor mij gemaakt. Het kwam recht uit haar hart. Daar geniet ik ongelooflijk van."

Gepubliceerd op 18 januari 2003