DEN HAAG - Van de Nieuwe Kerk in Delft tot de meest afgelegen diplomatieke vertegenwoordiging van ons land. Duizenden mensen zijn betrokken bij de staatsuitvaartplechtigheid van prins Claus. De impact van het overlijden van de prins is groot. Groter dan op het eerste gezicht lijkt, want niet alleen in Nederland wordt gerouwd om de dood van de echtgenoot van koningin Beatrix. Ook in vele landen over de hele wereld wordt het overlijden van deze onafhankelijke denker betreurd. En zoals de Britten begin dit jaar met groot historisch besef hun Queen Mum ten grave droegen, zo zal komende dinsdag de uitvaart van prins Claus het wezenskenmerk van Nederland uitdrukken. Aangezet en onderstreept door de duizenden die bij de ceremonie betrokken zijn. Als laatste eerbetoon voor een prins zie bij voorkeur geen aandacht trok.

Overal ter wereld beginnen zondagavond even voor achten de telefoons te rinkelen. Prins Claus is dan nog geen uur overleden en het Plan Willem de Zwijger, zoals het draaiboek heet, is in werking gesteld. Dat betekent dat in Delft de stratenmakers een telefoontje krijgen met de mededeling dat ze vanaf maandag de rouwroute klaar moeten maken. Maar het houdt ook in dat onze diplomatieke vertegenwoordiging in de hoofdstad van Nieuw-Zeeland Wellington zich moet voorbereiden op het inrichten van een plek waar het condoleanceregister getekend kan worden.

Langzaam komt het raderwerk op gang, dat moet leiden tot een indrukwekkend rouwbeklag en een vlekkeloze bijzetting aanstaande dinsdag.

Wanneer een regerend staatshoofd overlijdt, zoals dat in België met koning Boudewijn gebeurde, heeft dit een enorme impact. In zo'n geval zou ook in Nederland een maximale rouw van tien dagen van kracht zijn en zouden naast koninklijke gasten ook presidenten en regeringsleiders worden uitgenodigd. Prins Claus, als echtgenoot van een regerend vorst, hoort bij een tweede groep leden van het Koninklijk Huis voor wie een iets beperkter rouwperiode geldt.

Voor deze groep worden geen presidenten en regeringsleiders, maar wel representanten van vorstenhuizen en de hoofden van alle diplomatieke missies in ons land - de ambassadeurs - gevraagd bij de bijzetting aanwezig te zijn. Autoriteiten, onder wie ministers, het corps diplomatique en eigen landgenoten in de diverse landen, bevestigen door de komst naar de ambassades van Nederland in het buitenland de banden met ons koningshuis. Zo wordt symbolisch ook het respect voor ons land geuit.

In eigen land werd de afgelopen week volop gegist wie voor het bijwonen van deze historische gebeurtenis persoonlijk zou worden gevraagd. Naast de 'ijzeren lijst' van genodigden die er staatsrechtelijk altijd bij behoren te zijn, klopten de harten van menig getrouwe of vriend van het hof sneller. Hoor ik erbij of niet? Aan die onzekerheid kwam pas gisteren een einde, omdat het nauwgezet voorbereiden van de uitnodigingen onverwacht veel tijd vergde. Voorzien van de genummerde zitplaats in de kerk, waar plaats is voor 1800 mensen, vielen de uitnodigingen op de mat. Oud-ministers van Ontwikkelingssamenwerking werden uitgenodigd en vooral ook persoonlijke vrienden van prins Claus en zijn familie.

Bij het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima werden alleen de ambassadeurs van de directe bondgenoten, die van de EU- en NAVO-landen, uitgenodigd. De Surinaamse en Indonesische ambassadeurs, uit landen met een lang gezamenlijk verleden met Nederland, vielen daar toen zelfs buiten. Nu zijn zij allemaal aangeschreven, ook de vertegenwoordigers die hun land vanuit een ambassade buiten Nederland, vaak Brussel of Londen, hier dienen. De ambassadeurs zijn overigens zonder hun dames gevraagd en zullen in bussen naar Delft worden gereden.

Tanzania, het land waaraan prins Claus zijn hart verpandde, is zo'n land dat vanuit Brussel wordt vertegenwoordigd. Toevallig zit daar juist een nieuwe ambassadeur, de heer S. Mlay, die zijn geloofsbrieven nog niet aan koningin Beatrix heeft kunnen aanbieden. Hij mag daardoor volgens het strikte protocol niet komen. Daardoor is het Afrikaanse land waar prins Claus dierbare jeugdjaren doorbracht niet bij zijn uitvaart vertegenwoordigd. Gevraagd hoe Tanzania, dat mede dankzij prins Claus heel veel ontwikkelingshulp kreeg, op het overlijden van hun voorvechter reageert, zegt een ambassadelid nadrukkelijk dat men hier niet over naar buiten treedt: "Onze regering heeft al een condoleanceboodschap gestuurd." De Tanzaniaanse vertegenwoordiging weet nauwelijks meer iets af van een speciale band van prins Claus met het land van zijn dromen.

Dan reageert ambassadeur L.N. Ngaithe van Kenia, het land waar de hele koninklijke familie in 1997 het diamanten huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard vierde, tegenover deze krant met een directer medeleven. "Het is met diepe droefheid en groot verdriet dat wij van het vroegtijdig heengaan van Zijne Koninklijke Hoogheid prins Claus vernamen. Hij zal in Kenia met dierbare herinneringen worden herdacht. Kenia lag hem na aan het hart en hij steunde er meerdere liefdadigheidsorganisaties, waaronder medische- en basisprojecten. Hij droeg daadwerkelijk bij aan de ontwikkeling van ons land en speelde in diverse functies een onschatbare rol in de versterking van de banden tussen onze beide landen. De prins was een ware vriend van Kenia en Afrika."

De Franse president Chirac kwam vrijwel onmiddellijk nadat hij over het overlijden vernam met een persoonlijke reactie via zijn ambassade in Den Haag, waarin hij de bestaande band onderstreepte. Hij refereerde daarin aan het staatsbezoek dat hij in 2000 aan ons land bracht. "Ik herinner mij zo goed dat prins Claus ondanks zijn ziekte en het feit dat hij daardoor even later moest afhaken, toch ter verwelkoming op het vliegveld persoonlijk aanwezig was."

Vooral ook in de relatie met Duitsland was de prins een stille kracht. Daarvan getuigt de Duitse ambassadeur in ons land, dr. Duckwitz, in een reactie: "In een tijd dat de betrekkingen tussen ons, buren, nog duidelijk zichtbaar en voelbaar werden overschaduwd door de bittere ervaringen van oorlog en bezetting, is hij dankzij zijn wijsheid, zijn warmte, zijn humor en bescheidenheid erin geslaagd het beeld van een andere Duitser uit een veranderend Duitsland over te brengen. Hij heeft Duitsland bij de Nederlanders een nieuw gezicht gegeven. Door zijn persoonlijkheid en zijn veelvuldige discrete inzet heeft hij op essentiële wijze bijgedragen aan de verzoening tussen onze landen. Wij Duitsers zien dit met grote dankbaarheid en respect."

De ambassadeur meent door zijn huwelijk met een Nederlandse de gevoelens in Nederland extra goed te kunnen peilen. "Ik ben zeer onder de indruk van de wijze waarop het overlijden van prins Claus hier in Nederland wordt verwerkt en beleefd. Dit gebeurt met grote waardigheid en tegelijkertijd met een uiting van bijzondere genegenheid die de Nederlanders prins Claus en het hele koningshuis toedragen. In deze dagen wordt duidelijk welk respect, welke waardering en liefde de Nederlanders voor prins Claus voelen. De Nederlanders zeggen hiermee heel duidelijk: 'Hij was één van ons'."

Een van de bijzondere vrienden van de Oranjes die bij bijzondere gelegenheden, wanneer hij maar enigszins kan, komt, is de ongekroonde keizer van Afrika, Nelson Mandela. De banden tussen Mandela en de koninklijke familie zijn zeer hecht. Deze zomer sliep hij nog op Paleis Huis ten Bosch toen hij voor de uitreiking van een onderscheiding in Nederland was. Ook was hij een van de eregasten bij het huwelijk tussen prins Willem-Alexander en prinses Máxima.

De Zuid-Afrikaanse ambassadeur in ons land, Priscilla Jana, verwoordt hun relatie zo: "Onze voormalige president Mandela heeft een enorme hoogachting voor de koninklijke familie en zag en erkende de liefde en toewijding van prins Claus voor Afrika door hem de 'Order of Good Hope', onze hoogste onderscheiding voor een buitenlander, te schenken. Mensen als prins Claus sterven niet echt, omdat hun geest eeuwig voortleeft. Hij zal zeker voor altijd in onze harten blijven."

Dat het niet alleen Afrika was dat de overleden prins omarmde, laat de Indiase ambassadeur in ons land, mevrouw Shyamala B. Cowsik, graag weten. "Prins Claus zei eens dat, afgezien van Nederland, er geen plaats ter wereld is waar hij werkelijk wilde zijn, dan de Indiase staat Rajasthan. Het is dan ook geen wonder dat de gehele koninklijke familie verkoos hier de millenniumwisseling te vieren. Voor ons was hij niet zomaar een vip, maar een zeer geliefde vriend van de familie, die begreep dat wij bezig waren te ontwikkelen met behoud van de kracht van onze zeer oude cultuur." In 'zijn' India liet prins Claus tijdens die viering Máxima deel van de familiekring worden.

Het hof, onder leiding van grootmeester mr. Pim Waldeck, ging van meet af aan uit van een grote publieke belangstelling. In het draaiboek, onder leiding van zijn directe voorganger drs. Bert Veenendaal, die afgelopen 12 september afscheid nam, was daarin voorzien. Daarom werd voor de bevolking van donderdagochtend tot en met zondagavond ruimte voor een laatste eerbewijs ingeruimd.

Volgens een betrokken functionaris was dit gewaagd, omdat niemand precies wist hoe de bevolking zou gaan reageren. Hij stelt: "Er werden elders niet-bedoelde verwachtingen gewekt door vergelijkingen met de emotionele begrafenissen van Pim Fortuyn en prinses Diana. Maar daarbij was sprake van een schokkende gebeurtenis rond personen die zelf het grote publiek zochten en daardoor heftige reacties opriepen. Prins Claus had bewust een leven op de achtergrond. Wij stellen vast dat iedereen zijn eigen emoties oproept. De prins was ingetogen. De reacties zijn nu ook ingetogen. Net als voor voetbal is de belangstelling van mensen voor het koningshuis schijnbaar onuitputtelijk. Dat was een van de overwegingen om met grote aantallen rouwenden rekeningen te houden."

Het diplomatieke draaiboek voorzag erin dat per eerste gelegenheid alle landen waar wij goede betrekkingen mee hebben, dat zijn vrijwel alle landen ter wereld, via hun minister van Buitenlandse Zaken door onze ambassadeurs werden geïnformeerd. Vaak ging dit ook vergezeld van een brief naar het staatshoofd. Aan zeer bevriende relaties stuurde de koninklijke familie ook een persoonlijke kennisgeving.

De afgelopen week beseften velen dat prins Claus stilletjes aan veel voor Nederland was gaan betekenen. "Er is een kleine, maar zeer trouwe groep mensen die de prins heel goed kende en die zich als zijn vriend mocht beschouwen. Dat betekende een grote mate van sympathie en groot respect. Maar niemand praat daarover. Daar loop je niet mee te koop. Dat deed hij zelf ook niet. Degenen in wie hij vertrouwen stelde, selecteerden zichzelf door eenzelfde instelling. Hij hield veel meer van een lang en goed gesprek in kleine kring dan van grote obligate ontvangsten. "Klein maar fijn, was zijn stijl", aldus een getrouwe.

De bijzetting van prins Claus blijft bovenal toch in de eerste plaats een persoonlijke aangelegenheid, waar leden van regerende vorstenhuizen de prominente plaatsen innemen. Het zeer bevriende Spaanse koninklijke echtpaar, naast de Belgische buren en Luxemburgse verwanten, vormen met de protestantse Scandinavische vorsten de belangrijke kern van de aanwezigen. De relatie met de Japanse keizerlijke familie wordt ook nadrukkelijk gekoesterd.

De ex-koning van Griekenland Constantijn, peetvader van onze prins Constantijn en verwant met diverse Europese koninklijke families, is ook bijna vanzelfsprekend van een plaats verzekerd. De voormalige echtgenoot van prinses Irene, de Spaanse prins Carl Hugo, heeft ook een gepaste plaats in het koninklijke midden behouden.

De uitvaartplechtigheden zullen na de kerkdienst in Delft weer in paleis Noordeinde eindigen. Dat zal niet, zoals bij gewone Nederlandse stervelingen, met koffie en een plakje cake gebeuren. De vorstelijke personen en de privé-genodigden krijgen daar gelegenheid voor hun persoonlijke condoleance aan de koninklijke familie. Daarop volgt een gezamenlijk déjeuner tot besluit.

zoek naar gerelateerde artikelen

za 12 oktober 2002