Volksheld of terrorist? Neil Jordan portretteert IRA-stamvader 'Michael Collins' door Eric Koch Gouden Leeuwen voor de Beste film en de Beste acteur waren op het festival van Venetië ook een beloning voor Geduld en Vasthoudendheid. Dertien jaar moesten de Ierse regisseur Neil Jordan en hoofdrolspeler Liam Neeson wachten op het groene licht voor hun portrettering van de man die hun vaderland losmaakte van de Britse overheersers. 'Michael Collins' (deze week in ons land in première) laat zien hoe de stamvader van de IRA de Engelsen met bloedige guerrilla-aanslagen op de knieën dwong, vervolgens vrede sloot, maar daarna werd vermoord door landgenoten die zijn verdrag veroordeelden. "Hij was een complexe figuur", aldus Neil Jordan, bezitter van een universitair diploma in Ierse historie. "Collins was een revolutionair en een pacifist tegelijkertijd. Hij werd als een terrorist gebrandmerkt omdat hij niet streed in legeruniform. Maar zijn doelwitten bleven dienaren van de Engelse kroon. Hij vermoordde geen burgers. Zijn persoonlijke dilemma illustreert het Ierland van nu, dat in zijn huidige vorm zíjn stempel draagt. Collins' verhaal maakt het heden duidelijker." De strijd van de charismatige Michael Collins, een inspiratiebron voor het ANC en voor Itzak Shamir, die zelfs de codenaam Micael gebruikte, sprak Hollywood al decennia tot de verbeelding. Maar het geweld in het verscheurde Ierland bleef een struikelblok vormen. Na zijn regiedebuut 'Angel' schreef romancier Neil Jordan in '83 een eerste scenario voor een film over de man die tijdens zijn leven reeds een legende was. Toen al vroeg Jordan Liam Neeson als hoofdrolspeler. "Ik had hem als betrekkelijk onbekende acteur in het theater gezien en was diep onder de indruk van zijn uitstraling op de planken", kijkt Jordan terug. "Jaren lang hielden we contact over de stand van zaken, terwijl ik bleef proberen om het project van de grond te krijgen." Beiden waren echter in Hollywood te onbekend om voldoende steun te vinden. In diezelfde periode hielden ook Kevin Costner en Michael Cimino (The Deerhunter) zich een tijdlang met het verhaal bezig. Geld kwam pas los toen Liam Neeson een Oscarnominatie kreeg voor 'Schindlers List' en Neil Jordan een hit had gescoord met 'Interview with the vampire'. Na die vampierenfilm rond Cruise kijkt Jordan ook in 'Michael Collins' niet op een bloeddruppel. "Ik toon de werkelijkheid", zegt Jordan. "En die was nu eenmaal niet zachtzinnig. Collins kon uiterst charmant zijn, maar ook meedogenloos. Hij bestreed de Engelsen met eigen middelen. Zij stuurden de Black en Tans, een speciale militaire eenheid, die de opstandige Ieren mores moesten leren. Dat deden ze door martelingen en executies zonder vorm van proces. Tijdens een footballmatch richtten ze een slachting aan onder de Ierse toeschouwers. Collins beantwoordde dat door in een nacht alle leden van de Britse geheime dienst in Ierland te laten vermoorden. Maar hij zag ook in wanneer geweld zijn doel bereikt had en gevolgd moest worden door onderhandelingen." Het resultaat daarvan beviel niet iedereen in Ierland. Het merendeel van de bevolking stemde ermee in, maar Eamon de Valera (gespeeld door Alan Rickman), Collins vroegere mentor, accepteerde de tweedeling van Ierland in Noord en Zuid niet en vormde een eigen partij, samen met Collins grote vriend en rivaal in de liefde Harry Boland (Aidan Quinn) Hun strijd om de gunst van de mooie en onafhankelijke Kitty (gestalte gegeven door Pretty Woman Julia Roberts) lijkt bedacht om het wat jongensachtig avontuurlijk in beeld gebrachte verhaal de nodige romantiek te verschaffen, maar Jordan claimt ook hier historische accuratesse. "Tijdens Bolands bezoek aan Amerika, waar hij samen met De Valera steun voor de Ierse zaak zocht, werden Kitty en Michael verliefd op elkaar. Een maand voor hun trouwen werd hij omgebracht. Sommigen zeggen op bevel van De Valera. Ook in dit geval weer fascinerend om te zien hoe persoonlijke rivaliteit en jaloezie de historie van een land kunnen bepalen", zegt Jordan. De keuze van Julia Roberts was niet in de eerste plaats om commerciële redenen, verzekert hij. "Ik kan haar al sinds de tijd dat ze een romance had met Liam. Ze heeft me zelf gebeld voor die rol en zong me tijdens ons gesprek zo ontroerend een Iers liedje voor, dat ik 'r ter plekke heb gecontracteerd. Net als de andere acteurs werkte ze voor een fractie van haar normale gage en wist ze uiteindelijk meer van haar personage dan ik." Jordan lacht. "Dat leverde tijdens de opnamen nog wel eens een botsing op. Dat staat hier nou wel, zei dan een van de acteurs, maar ik heb met verwanten van mijn personage gesproken en die vertelden iets heel anders." Net zo betrokken was de Ierse bevolking in de plaatsen waar Jordan en zijn ploeg kwamen filmen. "Als we een massa-scène hadden, kwamen van heinde en verre mensen in kleding uit de tijd van Michael Collins om te figureren. Die naam leeft nog enorm daar. Een toespraak van Alan Rickman als De Valera stond de volgende dag gerecenseerd in de krant." De Leeuwen in Venetië vormen voor Jordan een gouden slotakkoord voor wat hij als het moeilijkste project uit zijn carrière ziet. "Ik moest historische juistheid zien te combineren met een boeiend menselijk verhaal. 'Michael Collins' is de belangrijkste film die ik ooit zal maken. Om veranderingen aan te brengen, om geweld een halt toe te roepen moet je weten wat er aan vooraf is gegaan. Toen ik de laatste hand aan de film legde, had de IRA met een bomaanslag in Londen een eind aan de wapenstilstand gemaakt. Daar was ik kapot van. Maar ik realiseerde me tegelijkertijd dat 'Michael Collins' eens te meer gezien moest worden. Zijn dood was een tragedie voor Ierland. Ik ben ervan overtuigd dat als hij nog geleefd had die bommen in Londen nooit ontploft waren." Première 20 maart 1997