Wetten zijn er om te negeren

door Frank van Vliet

Aan de grens met Servië moeten we de auto even aan de kant zetten van de douanier. Hij wijst keurig de plek aan. Even later beent een boze politieman op ons af. Het bonnenboekje al in de hand. Dat een andere beambte ons die plek aanwees doet er niet toe. De douanier voelt zich echter in zijn eer aangetast en gaat een discussie aan. Hij wint, er komt geen boete.

In het licht van NAVO-aanvallen, doodseskaders en wanhopige vluchtelingen in Kosovo is dit natuurlijk een belachelijk geschil. Desondanks maakt het iets fundamenteels duidelijk: in Servië, de grootste republiek van de Federale Joegoslavische Republiek, ontbreekt zelfs op elementair niveau het recht. Degene met de grootste mond wint.

De man die het hier al tien jaar lang voor het zeggen heeft, president Slobodan Milosevic, kent de regels van dit spel als geen ander. Met de knoet in de hand heerst hij. Dreigt er oppositie dan zaait hij verdeeldheid om door te kunnen regeren. Wetten zijn er om te negeren.

Toen na twee perioden als Servisch president volgens de grondwet geen derde ambtstermijn kon volgen, liet Milosevic zich op hoogst onduidelijke gronden tot president van de Joegoslavische Federatie (Servië en het veel kleinere Montenegro) kronen. De tot dat moment weinig voorstellende functie werd de nieuwe bakermat van zijn dictatuur.

Dat Milosevic een dictator is staat wel vast. Wie na de oorlogen in Slovenië, Kroatië en Bosnië nog steeds geloofde in zijn democratische vernisje, moet na de NAVO-aanvallen wel erg hard wakker zijn geschrokken.

Wat velen vreesden is gebeurd. Na de buitenlandse aanvallen is de druk op de interne vijanden van Milosevic nog meer opgevoerd. Intellectuelen verdwijnen in het gevang, het vrije woord wordt gekneveld en in Kosovo houden doodseskaders huis. Het zijn de Servische milities die ook al in Bosnië actief waren. Gemaskerd doen ze hun macabere werk.

In Servië is het niet zo zeer het leger dat de macht heeft, maar speciale politie-eenheden. Zij zijn goed bewapend en worden in het straatarme Servië goed betaald. Het is typerend voor Milosevic dat hij zelfs deze aanhangers niet vertrouwt. Regelmatig ontslaat hij topfunctionarissen. Hetzelfde geldt voor politici. Niemand is lang zijn vertrouweling. Wie te lang bij Milosevic in de buurt heeft verkeerd weet te veel en wordt daarmee een gevaar.

Slechts zijn vrouw Mirjana Markovic heeft invloed op de 58-jarige Milosevic. Zij geldt als even hardnekkig als "Slobo", zoals zijn aanhang Milosevic noemt.

Het is opvallend dat na tien jaar het overgrote deel van de bevolking nauwelijks iets afweet van de beweegredenen van Milosevic. Hij richt zich bijna nooit rechtstreeks tot de kiezers en houdt zich in tegenstelling tot zijn zoon Marko, een liefhebber van snelle auto's en vrouwen, bijna nooit in het openbaar op.

De geslotenheid van Milosevic wordt vaak verklaard uit de zelfmoord van beide ouders. Dat feit wordt ook gebruikt om uit te leggen waarom de leider niets om zijn volk geeft.

Milosevic schreeuwt weliswaar verontwaardigd dat de NAVO-bombardementen misdadig zijn en de burgerbevolking raken, maar bij eerdere conflicten heeft hij nooit geschroomd hun belangen te verkwanselen. Vraag het de Krajina-Serviërs die, nadat ze uit Kroatië waren verstoten, nauwelijks op enige sympathie konden rekenen.

Behalve dat hij van whisky en pokeren houdt, zijn er geen passies van Milosevic bekend. Dat maakt hem tot frustratie van het westen nauwelijks beïnvloedbaar. Zelfs de enige tot deze week geldende theorie dat Milosevic altijd buigt bij voldoende (militaire) druk gaat niet meer op.

De voormalige rechtenstudent en bankdirecteur neemt het lijden van zijn bevolking op de koop toe. Dat was overigens voorspelbaar. Milosevic heeft zich ook nooit iets aangetrokken van de financiële perikelen van zijn volk. Onder zijn bewind daalde het inkomen van de gemiddelde inwoner van bijna 1500 gulden per maand tot rond de honderd gulden.

Dat hij desondanks nog aanhang heeft, komt doordat hij telkens weer inspeelt op chauvinistische en sentimentele sentimenten. Via de staatsmedia hebben de meeste Serviërs zo vaak gehoord dat er een westers complot tegen hen wordt gesmeed, dat ze het zijn gaan geloven. De Serviërs, de aanstichters van de oorlog in ex-Joegoslavië, als onschuldige slachtoffers.

Nu de bommen uit de lucht vallen, voelen ook de Serviërs zich kwetsbaar. Vooralsnog uit het zich in Kosovo in het botvieren van de frustraties op etnische Albanezen. De NAVO wordt niet geheel ten onrechte gezien als de luchtmacht van de rebellerende strijders van het Kosovo Bevrijdingsleger (UCK).

Het westen had gehoopt dat Milosevic na een paar luchtaanvallen wel zou inbinden. Daar duidt nog niets op. De kat in het nauw maakt rare sprongen. Daarbij is geen oog voor public-relations. Met het wegsturen van buitenlandse journalisten verspeelde Milosevic een mogelijkheid om sympathie te kweken.

Beelden van burgerslachtoffers missen vaak hun uitwerking op de publieke opinie niet. Het beeld van het kleine land dat zonder VN-besluit door de almachtige NAVO wordt bestraft, kan door het vertrek van de internationale pers niet meer worden verkocht.

De NAVO-acties hebben duidelijk gemaakt dat het geduld van het westen met Milosevic op is. De man die tijdens het Dayton-vredesakkoord nog als een stabiele factor in de regio gold met wie zaken kon worden gedaan, heeft helemaal afgedaan. Men is hem liever kwijt dan rijk. Onder Milosevic zal het nooit tot ook maar de geringste aanzet tot democratie komen.