RODE PLEIN:
een overweldigend sprookje

door Pieter van der Sloot

MOSKOU - Vooral de wat oudere Moskou-debutant toont zich vaak teleurgesteld over de omvang van het Rode Plein, want de decennia lange Sovjet-propaganda heeft zowel in oost als west zijn uitwerking niet gemist. Op socialistische hoogtijdagen moest een bataljon tv-camera's via een speciale opstelling het schouwspel van voorbijrollende tanks, kernraketten, marcherende soldaten en ook de grootte van het plein nóg imponerender maken dan het al was.

Vroeger was het ten strengste verboden te drinken en te roken. Nu kijkt men niet meer zo nauw.

Voorbij zijn deze grootse mei- en novemberparades, waarbij de communistische elite vanaf Lenins mausoleum, met hoeden op en in jassen uit het jaar nul, de superspeeltjes van het Rode Leger feestelijk aan zich voorbij liet trekken. Voorbij het gewapper van rode vaandels en vlaggen; voorbij de kreten van: "Ja, ik begroet de wereldrevolutie!" En: "Moskou steunt de onderdrukte Afrikanen!"

Voorbij ook de mengeling van bijna religieuze ernst en angst waarmee veel vroegere Sovjetburgers de kinderhoofdjes van het Rode Plein betraden. Want het roken van een sigaret, of het gedachteloos fluiten van een deuntje kon al snel een half jaar cel opleveren.

Bruidje op het Rode Plein, waar pas-getrouwden traditiegetrouw een bezoekje aan brengen.

Het is er eerlijk is eerlijk onder de presidenten Boris Jeltsin en Vladimir Poetin een stuk relaxter geworden. Maar een écht gezellige plek is het uit de vijftiende eeuw daterende 'Krasjnaja Plosjad' nog steeds niet. De vlakte van 400 bij 150 meter, ingesloten door de Vasilius-kathedraal, het warenhuis Goem, het Historisch Museum en de terracotta-kleurige Kremlinmuren, is veeleer groots te noemen. Overweldigend. 's Nachts, bij volle maan, is er vrijwel geen sprookjesachtiger aanblik denkbaar dan die op de kantelen van het Kremlin, waar de robijnrode sterren op de torens nog steeds concurreren met die van het universum.

Napoleon

Niet alleen Stalin genoot hier de vruchten van zijn terreur; in de eeuwen daarvoor fileerden tsaren als Ivan de Verschrikkelijke en Peter de Grote op het plein vaak eigenhandig hun vijanden. Napoleon snoof er schroeilucht op van de stad, nadat hij die in 1812 in de brand had gestoken. Hier strompelden de krijgsgevangen genomen Duitse soldaten, nadat ze de uitputtingsslag tegen Rusland hadden verloren. En ook Harry Mulisch heeft er rondgelopen, ongetwijfeld heimelijk mijmerend over zijn onvoltooide manuscript De ontdekking van Moskou.

"Ik heb voor deze reis tien jaar gespaard", zegt Ivan Pavlovitsj, een man met een fietsenrekgebit, terwijl hij verzaligd tegen de zon inkijkt. De zestigjarige Rus is zojuist met de trein aangekomen uit de Siberische stad Irkoetsk, na bijna een week van hobbelen in een ovenhete coupé. "Ik ben nog steeds communist", bekent hij, een tikje gevend op een Marxspeldje op zijn voddige jasje. "Twintig jaar geleden was ik hier voor het laatst. Wat is de stad veranderd! Het lijkt hier onderhand wel New York!"

Hij is één van de vele miljoenen Russen die naar de hoofdstad komen, want dat Rusland Moskou niet is (en andersom) wil men het liefst met eigen ogen zien. Ook Oezbeken, Georgiërs, Armenen en andere inwoners van de voormalige Sovjet-republieken die nu onafhankelijk zijn geworden, drommen nog dagelijks op het Rode Plein samen. Velen van hen beschouwen Moskou nog steeds als hun hoofdstad.

Een stoet bruiloftsgasten keert luidruchtig terug van het nabijgelegen Graf van de Onbekende Soldaat, waar ze bloemen hebben gelegd. Volgens de Russische traditie moet een nieuw leven beginnen door het verleden te eren en oorlogsgraven en die van schrijvers en componisten doen het goed. Ze worden begeleid door een accordeonist en een man met een trommel. Even later klinkt er in een zijstraat naast de Goem het geknal van champagneflessen. Dan begeven de jacquetten zich met hun dames naar Hotel Rossia, met vijfduizend bedden één van 's werelds grootste hotels waar volgens een chroniqueur van Gorbatsjovs perestrojkajaren destijds "evenveel kakkerlakken waren als prostituees".

Een straathandelaar probeert, ondanks de dertig graden Celsius, een bontmuts te verkopen aan een Duitser die onverschrokken afbeent op het borstbeeld van Stalin, wiens lichaam in de Kremlinmuur is bijgezet. "Het is hier zo weids en boomloos", zegt een meisje van twintig die bij de Vasiliuskathedraal met een e-mailvriendje heeft afgesproken. "Ik kom hier eigenlijk nooit."

Mummie

Het is waar: op het Rode Plein is men nergens beschut; 's winters waan je je er tijdens een sneeuwstorm simpelweg op de steppe. "De stad zou hier een paar mooie terrassen moeten maken", meent Ivan, een van de beroepsfotografen voor de tombe van Lenin wiens gebalsemde mummie nog steeds gratis te bewonderen is. "Ik was vorig jaar op vakantie in Europa; daar is het op bijna elk plein gewoon een feest. Maar voor het Kremlin is het plein gewoon een soort heiligdom."

Het mausoleum van Lenin wordt nu nog slechts bewaakt door twee agenten. In de Sovjet-tijd was er een speciaal opgeleid team.

Afgelopen winter was er voor het eerst een kunstijsbaan, er is een voorzichtig begin gemaakt met openluchtconcerten, maar het bruisende Moskou begint pas aan de randen van het Rode Plein, zodra men de replica van Opstandingspoort (die Stalin in de jaren dertig liet slopen) door is en een kolkend panorama van verkeer, winkels, bedelaars, dagjesmensen, sjacheraars en straatmuzikanten zich openbaart. Er zijn maar weinig wereldsteden waar zoveel nachtclubs, restaurants en poenige luxe opeengehoopt zijn als in hartje Moskou, dat rap op weg is zowel de cult- als cultuurstad te worden van Oost-Europa.

De bezoeker van de Russisch hoofdstad kan er niet omheen, maar het Rode Plein is veeleer de aftrap voor de ontdekking van Moskou dan het einddoel. Dat is een wijsheid die Harry Mulisch inmiddels met tientallen miljoenen andere stervelingen deelt.

Foto's: Oleg Klimov e.a.