PORTUGAL
Vier juweeltjes van binnensteden

door M. R. ZIEGLER

PORTO - Kinderkopjes, kasseien op z'n Vlaams, roepen niet direct macabere bijgedachten op. We rijden er wat ongerieflijk overheen; wielrenners hebben eraan een broertje dood. De muren en plafonds van de Franciscanerkapel in het Portugese stadje Evora, langs de route Lissabon-Madrid, lijken op het eerste gezicht ermee bekleed; maar het zijn geen basaltkeien doch heuse menselijke schedels! Je wandelt er temidden van wel 5000 gave schedels en botten. Je weet niet wat je ziet, staande oog in oog met de dood. Vier eeuwen geleden zijn ze erin gemetseld om de monniken nog geconcentreerder te laten mediteren over de vergankelijkheid van het aardse leven.

Porto, met zijn door Eifel (ja, die van de Parijse toren) ontworpen stalen bruggen.

Elders, zoals in Italië en bij Faro, zijn in kapelletjes ook soortgelijke menselijke overblijfselen te zien. De Capela dos Ossos in Evora telt evenwel verreweg de meeste knekels en is uniek. In de universiteitstad Evora zijn tal van bezienswaardige zaken als een Romeins tempeldeel, een magnifieke kathedraal en het grootste (in aantal stenen) hunnenbed van Europa te bewonderen.

Er wordt aan gedacht de keien te vervangen door imitaties omdat de zure regen inwerkt. Ook die zeldzame Franciscaner kapel kent een dergelijk probleem en zal de toeloop indammen. Al dat bekijks van levenden zorgt namelijk voor een hoge luchtvochtigheid, waardoor, vrezen archeologen, de schedels en beenderen worden aangetast.

Evora, de levendige stad Porto (dit jaar een van de twee Culturele Hoofdsteden van Europa), het schilderachtige Sintra en Angra do Heroismo op de Azoren zijn de vier Portugese stadscentra die vanwege hun belangrijke cultuur-historisch waarde al wat jaartjes onder de bescherming van de UNESCO staan.

Status

Voor rijke landen is een dergelijke bescherming van minder belang. Zij bewaken hun oude spulletjes aardig goed. Maar steden en lokaties in armere landen zijn gebrand op deze status, hoewel de UNESCO zelf geen restauratiesubsidies rondstrooit. Het schept wel zekere waarborgen tot behoud. Oude gebouwen vertellen historische verhalen; als we ze afbreken of laten vervallen, verdwijnen ook de verhalen, zo wordt binnen deze internationale organisatie gedacht.

Volksstraatje met twee passanten.

In Porto zijn tal van oude, vervallen huizen in sfeervolle straatjes langs de Douro via een strak opgezet schema opgeknapt. Het lijkt op ons proces van stadsvernieuwing, maar het heeft het stadsbestuur handenvol geld gekost omdat alle bebouwing in deze sociale stad gemeentelijk bezit is. Behoudens een bedevaarttocht naar de portwijnkelders, biedt het bedrijvige Porto met zijn door Eifel ontworpen beroemde stalen bruggen over de brede rivier, veel meer.
Bladgaoud

De St. Franciscus-kerk is een van de mooiste, zoniet de mooiste en rijkste van Portugal. Nergens in dit land is bladgoud in zulke grote hoeveelheden (22 kilo goud is berekend) op barokke versieringen, aangebracht. Bovendien is er een 14de-eeuwse muurschildering van de Heilige Madonna. De hoge muren van het St. Bento spoorwegstation bestaan uit indrukwekkende blauwe tegeltableaux. Doch het meest opwindende is de Arabische Zaal in de oude beurs van Porto. De Portugezen zijn daarop zo zuinig dat de van 'top tot teen' uitbundig geornamenteerde zaal spaarzaam wordt gebruikt; alleen voor bijvoorbeeld staatsontvangsten en een enkel concert. Toeristen mogen de fabelachtige zaal niet betreden; door de open ingang er een blik in werpen is 'op het randje'.

De renaissance stad Angra do Heroismo op het Azoreneiland Terceira veroverde een plaats op de UNESCO-lijst vanwege haar wonderlijk symmetrisch stratenpatroon waarlangs statige pastelkleurige herenhuizen staan. De subtropische Azoren, bestaande uit zes eilanden, zijn niet echt in tel bij toeristen. Het weer, depressies ontstaan er immers, is niet dagelijks stralend. Bovendien zijn er nauwelijks zandstranden. Door de regenval is het er groener dan groen. Vooral in de lente bloeien de meest feeërieke bloemen.

De bewoners leven van veeteelt (de koeien blijven het gehele jaar buiten) en melkproduktie; het is de vleesschuur van Portugal. Wekelijks varen schepen vol koeien naar het vaste land. Granen en groenten worden door spreeuwen en (vroeger geïmporteerde) konijnen, die geen natuurlijke vijanden kennen, opgevreten. De Portugezen zouden zichzelf niet meer zijn, wanneer ze niet op bescheiden schaal aan wijnbouw doen.

Zo'n eiland als Terceira midden in de wijde Atlantische Oceaan is welvarend; de laatste modellen auto's rijden er rond, straten, huizen, gebouwen en kerken (15de eeuw) zijn verzorgd en schoon; het levenstempo staat niet in de hoogste versnelling en van bruisend uitgaansleven is nauwelijks sprake.
Smokkelnest

Het eilandenrijk was eeuwenlang een belangrijke schakel in de scheepvaartroute tussen Europa en Amerika en... smokkelnest. Het is door de eeuwen heen internationaal georiënteerd. Sterker nog, de eerste (rond 1450) door de Portugezen aangestelde gezagvoerder van Terceira was de Vlaming Jácome de Bruges. In de laatste wereldoorlog diende het als uitvalsbasis voor de gevreesde Duitse onderzeeboten, die zich verscholen tussen twee uit zee rijzende rotsen. De Amerikanen bezitten er een militaire basis. Veel Portugese meisjes trouwen met Yankies.

Aangezien het op die eilanden nog weldadig rustig is, zijn ze ideaal voor die vakantiegangers, die wat anders zoeken en oog hebben voor de natuur, zeewater en historie. Vanzelfsprekend kunnen watersporters aardig 'uit de voeten' en treffen golfspelers hun links aan.

Diervriendelijk

De traditionele plaatselijke sport is evenwel het stierengevecht, althans een diervriendelijke variant ervan. Uitgedaagd door lenige, snelle jongeren en een menigte toeschouwers moet de stier een rondje door het dorp achter die jongelui aanrennen.

Druivenpluksters aan het werk aan de rand van de stad.

De gevaarvolle kunst voor de jongens is om op het laatste moment, wanneer het beest hen te grazen dreigt te nemen, op een verhoging of over de omheining te springen. Daarbij halen ze halsbrekende toeren uit, aangemoedigd door het enthousiaste publiek. Wanneer de stier het evenwel te driest maakt, te snel is, wordt hij door een lang touw om zijn nek, 'bediend' door potige mannen, afgeremd. Na afloop van het spektakel wordt het beest, zonder een schrammetje, weer naar zijn weiland gereden. Dat kunnen de 'uitdagers' niet altijd beweren. Een enkele waaghals kan zelfs zijn nek niet meer voor een tweede maal breken. Jaarlijks vallen er doden. (Ook mijn Engelse collega, mee op reis, was iets te onvoorzichtig en niet snel genoeg. Hij raakte licht gewond en scheurde zijn kostuum.)

Hotels zijn er dun gezaaid. Toch een tip: Quinta do Martelo op Terceira dat enkele verbouwde rustieke boerderijen met 'antieke' kamers en modern comfort omvat. Tevens is het een 'actief' museum van oude handambachten die er nog iedere dag worden beoefend. De keuken zet originele gerechten van de Azoren voor. Stevige kost, veel vlees. De overnachtingsprijs is vaak inclusief autohuur, zodat het totaalpakket voordeliger uitvalt.

• Voor inlichtingen: Portugees Verkeersbureau, Den Haag, telefoon 070-3262525.

EIGEN FOTO'S