Elke krant in een koffiehuis is tussen twee latjes geklemd
door HARRY MULLER
WENEN - Wenen is een bijzondere stad in Europa. Je kunt er al vaak geweest
zijn en toch steeds iets nieuws en verrassends ontdekken. Veel componisten
die later beroemd werden, woonden er voor een korte of langere tijd. Op
hun huizen werd een bordje geschroefd. Hier woonde Mozart, hier speelde
Johann Strauss zijn eerste composities, hier schreef Schubert zijn liederen
en ga zo maar door.
Wandelend door de Weense binnenstad leer je zo veel over de geschiedenis. Je ziet die bordjes voor de toeristen ook vaak bij de koffiehuizen. Mozart kwam bijvoorbeeld bij het café Frauenhuber en Beethoven ook. Al enkele honderden jaren lang zijn de Weense koffiehuizen een soort tweede huiskamer voor velen. Vaak zijn ze nog net als vroeger ingericht en kun je achter een bakkie troost even wegdromen in de tijd van de stoomtram en de diligence.
Wie de drempel van een Weens koffiehuis passeert, stapt eigenlijk even de vorige eeuw binnen. Tot het vaste interieur behoren de marmeren tafels, zwarte stoelen met soms een beetje gevlochten riet en banken met rode pluche. Aan het plafond hangen een aantal kristallen kroonluchters, al zijn de kaarsen van vroeger meestal vervangen door een imitatie, die alleen maar op elektriciteit begint te gloeien.
Heel belangrijk zijn de kranten. Heel vroeger lagen ze ook al in de koffiehuizen. Dat was in een tijd, dat de kranten erg duur waren en ze vooral in het café werden gelezen. De oudste krant was de 'Wiener Diarium Zeitung', die voor het eerst in 1703 verscheen.
De krant is erg belangrijk in een koffiehuis. Aan de muur Johann Strauss,
die hier eens zou hebben gespeeld.
Elke krant in een koffiehuis is tussen twee latjes geklemd. Per ongeluk zo'n krant meenemen is er dus niet bij. Behalve de meeste Oostenrijkse, kun je hier ook meestal enkele buitenlandse kranten lezen. Een beetje behoorlijk koffiehuis koopt dagelijks voor meer dan honderd gulden aan kranten. De obers zien er steeds deftig uit in het zwart met een vlinderstrik en worden door de vaste klanten met hun voornaam aangesproken. De bar is vaak wat ouderwets en moderne koffiemachines zie je nauwelijks. Die zijn kennelijk ergens achter de coulissen verstopt.
Café Dommayer in het stadsdeel Hietzing, niet ver verwijderd van het overbekende slot Schönbrunn, voldoet helemaal aan deze beschrijving. Het oorspronkelijke etablissement werd al in 1787 gesticht en was een paar honderd meter verderop. Het huidige Dommayer werd weliswaar in de oude stijl opgebouwd, maar pas in 1924 geopend. En toch hangt er buiten een bordje aan de muur, dat Johann Strauss op 15 oktober 1844 hier met een eigen kapel debuteerde. Hij schreef hier ook de 'Dommayer Polka'. Dat was natuurlijk in het oorspronkelijke pand, maar een kniesoor die daar op let. In alle Japanse reisgidsen staat het verhaal van Strauss en Dommayer ook en wanneer de mensen uit het land van de rijzende zon in Wenen zijn, slaan ze dit koffiehuis beslist niet over. Er wordt regelmatig gevraagd, waar de beroemde Johann eens zat en elke ober wijst dan een hoekje in het café, waar nu een geschilderd portret van Strauss hangt.
Café Dommayer is vooral bij de Japanse toeristen geliefd.
Het was een zekere Dimetrius Domasy die in de 16e eeuw vanuit de Balkan naar Wenen kwam en daar het eerste koffiehuis opende. Inmiddels zijn er enkele honderden in de Oostenrijkse hoofdstad en de meeste zijn eigenlijk een verlengstuk van de huiskamer thuis. Ook studenten lezen hier hun krantje en willen af en toe ook wel eens in hun boeken snuffelen. Ben je eenmaal zo'n vaste klant, dan vraagt de ober niet meer welke soort koffie je wilt drinken. De 'Grosser Brauner' komt nog het meest overeen met ons hollands kopje koffie, maar je moet er wel meer dan vijf gulden voor betalen. Biedemeierkaffee kost bij Dommayer bijna twaalf gulden, maar je krijgt dan in een glas eerst twee scheuten abrikozenlikeur, daarop komt sterke koffie met slagroom en dan nog eens wat likeur. Het is niet onze manier van koffie drinken. Misschien is het beter bij een kop gewone koffie maar een flink stuk taart te bestellen. Je bent dan ongeveer net zoveel geld kwijt. Taartjes vind je op de menukaart onder 'Mehlspeisen'.
Vaak wordt er muziek gemaakt tijdens het koffie drinken, zoals hier door de 'Wiener Walzermädchen'.
Elke derde zaterdag treedt bij Dommayer een orkest op met alleen maar dames, die strooien hoedjes dragen. Ze noemen zich de 'Wiener Walzermädchen'. Als het mooi weer is, spelen ze in de tuin. Concerten worden ook gegeven in het café Schwartzenberg aan de Kärnter Ring. Al in 1861 gingen de deuren hier open en dat was in een tijd, dat de paardentram voorbij kwam. Dit koffiehuis in het centrum van de stad is erg geliefd bij de zakenmensen. Maar ook toeristen komen er regelmatig een kopje koffie drinken. Wie geluk heeft, kan de koffie uit z'n eigen land drinken. Voor HOLLAND staat op de kaart: Koffie Advocaat. Er wordt warme advocaat in een glas geschonken, daarop komt hete koffie en als versiering komt daarop veel slagroom met een beetje cacaopoeder. De mensen in Wenen schijnen het lekker te vinden, want deze 'specialiteit' wordt vaak besteld. Jammer alleen, dat deze bijzondere koffie in ons land nauwelijks gedronken wordt.
Het café Schwartzenberg is in het centrum. Hier kun je koffie uit heel wat
verschillende landen drinken.
Achterin de zaak staat een grote vleugel, want tijdens de weekeinden wordt er 's avonds altijd een pianoconcert gegeven. Het zijn meestal studenten van het conservatorium, die hier een kans krijgen hun kunsten te vertonen. Maar ook jonge beeldende kunstenaars mogen hun werken bij Schwarzenberg aan de muur hangen.
In dit café hoor ik, waarom men steeds een glaasje water bij de koffie serveert. Koffie trekt namelijk water uit het lichaam weg en zo'n glas water brengt het vochtgehalte weer wat op peil. Wie vijf koppen koffie achter elkaar drinkt, schijnt behoorlijk wat dorst te krijgen. In Wenen krijg je er kennelijk ook honger van, want daar wordt gemiddeld bij elke derde kop koffie een flink stuk taart besteld....
Wie in de bekende Kärnter Strasse aan het winkelen is, moet beslist eens letten op het zijstraatje de Himmelpfortstrasse letten. Daar is het koffiehuis Frauenhuber met alweer van die bordjes aan de muur geschroefd. Daarop lezen wij dat een zekere Franz Jahn (de kok van keizerin Maria Theresia) dit café in 1788 opende. Een van zijn eerste klanten was de componist Mozart, die op nog geen honderd meter afstand een huis had. Hij speelde regelmatig piano in koffiehuizen en wat later (in 1797) componeerde Beethoven onder het genot van een kop koffie hier een 'quintet voor vier blazers en piano'. Op een steenworp afstand van de drukste winkelstraat van Wenen vind je in dit koffiehuis een oase van rust.
De huidige eigenaar is er maar wat trots op dat sinds de opening ruim tweehonderd jaar geleden aan het interieur niets veranderd is. Het zijn vooral de ambtenaren van het Ministerie van Financiën, die hier koffie komen drinken. Zij hebben hun bureau in het voormalige winterpaleis van Prins Eugen die in 1683 naar Wenen kwam en daar in 1736 overleed. Het paleis is wat verderop in dezelfde straat.
Erg bekend is het café Landtmann, dichtbij het Burgtheater. Het is inmiddels 125 jaar oud en staat samen met het terras ervoor op de monumentenlijst. Veel toneelspelers behoren tot de vaste gasten en kunnen hier ongestoord hun krantje lezen. In de kelder is een eigen theatertje. Men heeft een groen gastenboek en daarin zette onlangs ook Hillary Clinton haar handtekening. Favoriet is hier 'Kaiserin Sissys Schloss Kaffee', een dubbele espresso met hete koffieroom en amandellikeur.
Voor de hollandse smaak ook niet echt lekker......
Ook het terras van het café Landtmann staat op de monumentenlijst.
INLICHTINGEN over Wenen: Oostenrijks Toeristenbureau, Stadhouderskade 2, 1054 ES Amsterdam, telefoon 020-6129682 of via de speciale folderbestellijn 020-6129689.
Publicatiedatum = 25 april 1998
