Nieuwe standaardwerken over
'Goudse Glazen, 'ereschuld Oranjes toch voldaan
Roerige geschiedenis van de
mooiste kerkramen van ons land
door HENK DE KONING
GOUDA - De Oranjes stonden lange tijd voor een flink bedragje in het krijt bij het bestuur van de Sint Janskerk in Gouda.
Prins Willem van Oranje had ooit een kostbaar gebrandschilderd glas-in-loodraam aan de kerk ten geschenke gedaan, maar nooit de rekening betaald. Althans het bewijs hiervoor is nooit gevonden.
De 64 gebrandschilderde ramen in de Grote- of Sint Janskerk (tesamen goed voor 2000 vierkante meter glas-in-lood) behoren tot de oudste en mooiste van ons land.
Bij het feest in de Sint Janskerk, vanwege de laatst voltooide restauratie van Gouda's ook zo mooie stadhuis was koningin Beatrix aanwezig als eregast.
Gouda's burgemeester herinnerde de vorstin er toen op ludieke wijze aan dat de Oranjes in de kaasstad feitelijk nog een financieel vlekje weg te werken hadden. Beatrix moest hartelijk lachen om dat verhaal van dat raam.
Het Rijk en het Prins Bernhardfonds hebben in de loop der jaren echter al zoveel bijgedragen voor het behoud van de unieke kerkramen, dat het stadsbestuur de oude schuld van de 'Vader des Vaderland alsnog als voldaan beschouwt.
De geschiedenis van de 'Goudse Glazen', zoals de unieke collectie ook wel wordt genoemd, is zo boeiend en veelomvattend, dat het de uitgave van drie nieuwe standaardwerken rechtvaardigt. Dat geschiedt in de reeks 'Corpus Witearum' ofwel 'Lichaam van Glasramen'.
Eén deel is inmiddels voltooid en handelt specifiek over de zeven kloosterramen die in de periode van 1556 tot 1559 zijn gemaakt, maar bij afbraak van de kapel van het Goudse Reguliersklooster in 1580 naar de Sint Janskerk zijn verhuisd.
Het betreft dertien gebrandschilderde ramen voorstellende Christus en de twaalf apostelen en zeven ramen voorstellende de passie van Christus. Deze bevinden zich thans in de nieuwe kapel van de kerk, waarvan de bouw in 1934 werd voltooid.
De uitgave van de standaardwerken is een zaak van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen in Amsterdam. De auteurs zijn drs. Henny van Harten-Biers uit Groningen en Zsuzsanna van Ruyven-Zeman uit Maastricht.
Branden
De Sint Janskerk - met zijn 123 meter bovendien de langste kerk van Nederland - bevindt zich achter het Marktplein in het centrum van de stad. De kerk werd driemaal door brand verwoest. Het laatst in 1552, waarna ze in de huidige vorm werd herbouwd. Vermoedelijk dat delen van de gebrandschilderde ramen in het lichtkoor van de kerk als enige door het vuur gespaard zijn gebleven.
De St. Janskerk in volle glorie
De overige ramen zijn dus van na die catastrofe. De oudste dateren uit de 16e eeuw. Heel bijzonder is dat alle oorspronkelijke ontwerptekeningen ('Cartons') van de raamvoorstellingen bewaard zijn gebleven. Daarvan zijn later verkleinde kopieën gemaakt, en nog weer latere zelfs in kleur.
"Restauraties die volgden, konden daardoor zó precies worden uitgevoerd, dat het lijkt, alsof er sinds de 16e eeuw geen verandering is aangebracht", vertelt Henny van Dolder-de Wit. Als archivaris van de kerk verzorgt zij tevens rondleidingen.
Dit jaar, bij het 60-jarig jubileum van het fonds 'Goudse Glazen' verschijnt een boek van haar hand, waarin met woord en beeld de hele prentencollectie van de kerk wordt belicht.
De veertien mooiste ramen werden in de 16e eeuw gemaakt door de Nederlandse glazeniers, de gebroeders Dirck en Wouter Crabeth. Uit Antwerpen brachten de glazeniers Digman Meynaert en Lambert van Noort hun artistieke kennis en vaardigheid in.
Hoewel puur rooms-katholiek doorstonden de prachtige Goudse ramen in 1566 zowaar de beeldenstorm. Henny van Dolder: "Dat geluk danken we aan het stadsbestuur van die tijd. Dat plaatste de schutterij rond de kerk op wacht zodat vandalen kansloos waren."
Sponsors
Sponsors waren er ook al in een zeer vroeg stadium. De twee grootste kerkramen bijvoorbeeld, elk maar liefst twintig meter hoog, zijn een geschenk de Spaanse koning Filips II (1557) en zijn halfzuster Margaretha van Parma. De laatste betaalde in 1562 het glas-in-loodraam de 'Voetwassing'.
Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn alle ramen op kosten van het Rijk uit hun sponning gehaald en verpakt in 201 kisten in de Noord-Hollandse duinen bij Vogelenzang begraven. Eerst hadden zij korte tijd nog verborgen gelegen bij boeren in niet zo veilige melkkelders. De lege sponningen van de kerk werden gedicht met witgekalkt vensterglas.
De Duitsers wisten van de verstopplaats, maar lieten de ramen ongemoeid. "Niet uit respect voor ons Nederlanders, maar omdat de kolossale kerkramen te onhandelbaar waren om makkelijk naar Duitsland te vervoeren", weet Henny.
In 1946 werden de Goudse kerkramen - ook weer met geld van het Rijk - teruggeplaatst in de Sint Janskerk. Er is nadien een bevrijdingsraam bijgekomen. Met beelden van razzia's, ruïnes, concentratiekampen en gevangenen, maar ook met feestelijke beelden van de bevrijding. Een verbijsterend mooie schepping van de Nederlandse glazenier Charles Eyck, uit het Zuid-Limburgse Meerssen.
Sinds 1989 hebben de ramen, om beschermd te zijn tegen condens en zure regen, een dubbele beglazing. Een speciale ophanging moet ze tegen verval beschermen. Kosten van deze ingreep: 5 miljoen gulden. Een kerk zeer zeker om uitgebreid bij stil te staan. Inlichtingen: koster Maurits Tompot, telef. 0182-512684. Bijschriften foto's (eigen foto's)
Als door een wonder doorstonden de 'Goudse Glazen'in 1566 de vernielingen van de beeldenstorm.De grootste kerkramen zijn maar liefst 20 meter hoog.In de oorlog lagen de glas-in-loodramen ondergronds in kisten verborgen in de duinen bij VogelenzangDe Grote- of Sint Janskerk van Gouda met de mooiste gebrandschilderde kerkramen van ons land.
Publicatiedatum = 7 februari 1998
