|
|
door Jos van Noord
TIENGEMETEN - Het eerste wat opvalt is de stilte. Complete rust midden in de lawaaiige Randstad. "Het enige wat je soms hoort is een vliegtuig", zegt Henk Maijer uit Goudzwaard, beheerder van Tiengemeten. Dit ongerepte natuureiland aan het Haringvliet is zonder twijfel het mooiste afkickcentrum van hectisch Holland. Een heus sanatorium voor mensen die even rust nodig hebben. Je hoort alleen de natuur en je realiseert je daardoor meteen hoe onnatuurlijk herrie eigenlijk is.
Geen wonder dat de Vereniging Natuurmonumenten, die in 1997 eigenaar werd van dit bijzondere eiland met oevers, polderland en boerderijen, er uiterst zorgvuldig mee omgaat. Alleen rustzoekers, toeristen en dagjesmensen met respect voor de natuur zijn er welkom.
Schudt dus eens even áf die opgedrongen gekte van méér, harder en nog langer werken omdat dit welvaart zou vormen: neem liever het pontje bij Nieuwendijk. Huib Bijl of zijn broer Piet, die behalve de veerdienst ook de gelijknamige tapperij met restaurant bij het haventje in Zuid-Beijerland bestieren, brengen je bij rustig weer in een klein kwartiertje naar de overkant van het Hitsertsche of Vuile Gat.
Ook het pontje 'Eendracht 1' is eigendom van Natuurmonumenten en bij windkracht 7 tot 8 kan het bootje behoorlijk tekeergaan, want dan wil het wel spoken op het Haringvliet.
Natuurmonumenten met z'n meer dan 900.000 leden is op Tiengemeten een groot natuurontwikkelingsproject gestart. Het eiland wordt, zou je kunnen zeggen, teruggegeven aan de natuur. Daardoor kan het uitgroeien tot een zoetwatergetijdegebied.
Akkerlanden
Wandelaars en fietsers kunnen er nu al volop genieten van een natuurlijke afwisseling van bos, grasland, moeras, slikken en water. Er zijn enkele prachtige wandelingen uitgezet, die ook dwars door de akkerlanden lopen.
Natuurlijk zijn er ook dikwijls vogelaars, vlinderaars en andere natuurvorsers te vinden. Toch kom je in de 1050 hectaren natuurgebied van Tiengemeten vrijwel nooit iemand tegen; je bent hier eigenlijk alleen met de natuur en daardoor moet je eerst het gevoel een onbeschaamde indringer te zijn, even overwinnen. De mens is hier een geziene voyeur.
Henk
Maijer, beheerder van Tiengemeten.
"Luister nu eens hoe hij voor ons zit te zingen!" jubelt Henk Maijer met nauwelijks ingehouden enthousiasme als we stil staan bij een witgesternde blauwborst, die op een meidoorntak zit. "Hij zit warempel te poseren. Dit is een bijzonder zeldzaam vogeltje en vogelkenners komen uit alle hoeken van het land met hun verrekijkers naar Tiengemeten in de hoop hem hier te zien. Dikwijls vergeefs. Jullie komen hier gewoon even langs en daar zit-ie warempel!"
Voor Henk kan deze dag dus niet meer stuk. Voor ons trouwens ook niet, al zie ik net zo lief een bruine kiekendief. Of een gele kwikstaart, grutto, kievit of leeuwerik. Allemaal gevleugelde vrienden die zo zoetjesaan uitzonderlijk worden in ons o zo welvarende maar overspannen Holland vol lawaai, hondenpoep en zenuwziekte.
Die blauwborst, Henk is er helemaal vol van. "Dat vind ik nou toch zó leuk. Dat jullie die hier gezien hebben!"
Blauwborsten
Op Tiengemeten broeden in het gebied dat Blanke Slikken heet, elk voorjaar zo'n tweehonderd paar blauwborsten. Het vogeltje is er zogezegd helemaal thuis in de ruigte van de hiemst (lila bloemen), guldenroede (gele pluimbloemen) en harig wilgenroosje (purperrode bloemen).
De meeste boeren die akkerland op Tiengemeten in pacht hadden, zijn inmiddels verhuisd. Met een financiële tegemoetkoming en hulp van het Bureau Beheer Landbouwgronden en Natuurmonumenten hebben zij elders een nieuw bedrijf gevonden. Niet iedereen is even gelukkig. Sommigen, zoals boer Jan van den Berg die geboren en getogen op Tiengemeten naar Tholen moest verkassen, kunnen nu wel janken. Maar daarvoor is het nu te laat.
Nu is op Tiengemeten alleen de boerderij van de broers Jaap en Leen Vos nog in bedrijf. Toch moeten ook zij hun boerderij en hun 160 hectaren bouwland verlaten, maar over de uitkoopsom is nog geen overeenstemming met Natuurmonumenten en de slimme Vosjes, zo zeggen ze op het eiland, die hebben geen haast.
Vanuit
het haventje van Nieuwendijk brengt Huib Bijl of zijn broer Piet je met
het pontje 'Eendracht 1' naar Tiengemeten, waqar vcomplete rust heerst.
Natuurmonumenten zal pas tot volledige herinrichting van Tiengemeten kunnen overgaan als ook de broers Vos vertrokken zijn. Volgens het natuurplan, dat wordt ontwikkeld in samenwerking met Rijkswaterstaat, het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, de Dienst Landelijk Gebied, de provincie Zuid-Holland en de gemeente Korendijk, is het de bedoeling de ringdijk op verscheidene plaatsen te verlagen en enkele kreken uit te graven, zodat het Haringvlietwater vrij in en uit kan stromen. Dan kan de natuur z'n gang gaan: de huidige akkers zullen drassig worden, bij hoogtij deels onderlopen en veranderen in slikken, riet- en biezenvelden, nat grasland, ooibossen en ruigten.
Maar voorlopig boert Natuurmonumenten, gek genoeg, nu zelf op de akkers die door agrariërs noodgedwongen werden verlaten: aardappels, suikerbieten, uien, tarwe. Deze landbouw wordt met loonwerkers voortgezet om de twee overgebleven pachtboeren geen overlast te bezorgen door overvloedig onkruid, wildschade en plantenziekten. Het maakt een wat krampachtige indruk en ingewijden op Tiengemeten hebben ook van de opbrengst geen hoge pet op.
Aan de havenkant van Tiengemeten kun je plakken snijden van de spanning tussen verleden, heden en toekomst. De vrouw van boer Vos gunt ons geen blik waardig, het gerucht wil dat Natuurmonumenten bij stokkende onderhandelingen met de familie Vos de pacht wil opzeggen. Lang niet iedereen is even blij met de haast en dwingelandij van sommige natuurbeschermers. Die hameren er, volgens ingewijden, net iets te vaak op hoe zorgvuldig zij wel te werk gaan.
Bij de veerdam staan enkele autowrakken zonder kentekenplaten, waarmee de laatste bewoners en hun personeel zich nog over Tiengemeten verplaatsen. Contactsleutels zitten er gewoon in, niets is op slot. Op Tiengemeten werd per traditie nooit wegenbelasting betaald. Alleen het busje van Natuurmonumenten staat afgesloten op de kade, niet ver van een grote, open schuur, twee verlaten boerderijen en een rijtje van acht werkmanshuisjes, vroegere woningen van boerenknechten. Een enkele staat leeg, andere worden bewoond als vakantiehuis.
Tiengemeten was ooit een kleine zandplaat van zo'n vijf hectare. Een gemet is ongeveer een halve hectare, zo komt Tiengemeten aan z'n naam. Aan de westkant groeide het eiland gestaag door slib van zee en de rivieren en telkens als er genoeg land was aangeslibt, werd dat ingepolderd. Als eerste werd rond 1750 het zogenaamde Oude Poldertje bedijkt; de laatste inpoldering was het zuidelijk deel van de Mariapolder in 1860. Na de watersnoodramp in 1953, waarbij het eiland volledig onder water kwam te staan, zijn de dijken tussen de oude polders afgegraven en met het daardoor vrijgekomen materiaal werd de buitenste ringdijk hersteld en verstevigd.
Natuurcamping
Henk Maijer neemt ons mee naar de oostelijke punt van het eiland en als we daar over de dijk lopen, tussen de paardebloemen en de madelieven waar Natuurmonumenten picknicktafels heeft geplaatst, komt het werkschip 'Tille' van Rijkswaterstaat dicht onder de oever om te kijken wat wij daar uitspoken. Hier in het Oude Poldertje, vlakbij het Pesthuis dat in 1805 in gebruik werd genomen als quarantaineplaats voor zeelui die met besmettelijke ziektes waren teruggekomen uit verre landen, wordt een natuurcamping ingericht. Een oude schuur zal straks sanitaire voorzieningen bieden aan vogelaars en andere natuurvorsers die er in hun tent een nachtje willen blijven pitten.
Op
de oostelijke punt van het eiland wil Natuurmonumenten een kleine natuurcamping
inrichten.
"Veel mensen schijnen te denken dat wij het eiland willen afsluiten. Die angst is dus volkomen ongegrond", zegt Henk Maijer. "We willen het eiland als natuurgebied juist zo toegankelijk maken als maar mogelijk is." Je hoort in de verte het blaten van schapen als we met Henk uitkijken over een slikkengebied, dat nu nog maar zelden onder loopt, waardoor de rietcultuur verdwenen is. Aan de overkant is een jachthaventje te zien. Er zijn in de directe omgeving van Tiengemeten wel vier jachthavens en de bedoeling is dat ook pleziervaartuigen in de toekomst kunnen aanleggen, zodat de opvarenden rustig een dagje kunnen rondstappen op het eiland.
Struinen door de natuur, wat een feest! We lopen langs riethagen en wilgenopschot en Henk toont ons een knusse schuilgelegenheid voor wandelaars, vlakbij de Mariapolder. Het huisje is altijd open en er is een kacheltje met houtblokken die wandelaars zelf kunnen aansteken. Buiten ziet Henk een gele kwikstaart. Ook kiekendieven hebben het op Tiengemeten reuze naar hun zin: zij houden van de ruigte, de open vlakten met zomen van hoge bomen en bovendien beschouwen zij de noordse woelmuis, die hier in grote getalen aanwezig is, als een lekkernij.
In de Griendweipolder zien we de tureluur en de watersnip. Het enige gevaar voor hun weidegebroed vormen de hermelijnen en de wezels. De zesduizend brandganzen die Tiengemeten elk jaar aandoen, vinden het hier nu al te warm: die zijn al vertrokken naar Nova Zembla om daar te broeden. Daarna komen ze weer terug. Ook mensen zijn, op hun manier, een soort trekvogels. Reizen is per saldo een nogal omslachtige manier om thuis te komen.
"Weemoed, weelde en wildernis", zo vat Henk Maijer 'zijn' eiland Tiengemeten samen. "Kijk, een buizerd!"
Op de Blanke Slikken schieten de Schotse hooglanders van schrik overeind als wij ineens op de dijk staan. Deze ruigbehaarde runderen grazen het hele buitendijkse gebied af en door hun activiteiten ontstaat een gevarieerd patroon van paden, open plekken en bosjes waar van alles en nog wat leeft. De bruine hooglanders hebben het best naar hun zin op Tiengemeten en onlangs zijn er drie kalfjes geboren, net beertjes.
Wie weer van het eiland af wil, moet op de veerdam bij het huisje van de oude weegbrug op een knop drukken. Er springt dan een oranje zwaailicht aan: het sein voor de veerman aan de overkant dat er passagiers zijn voor zijn pontje.
|
|
FOTO'S: JAN STAPPENBELD
Publicatiedatum = 22 april 2000
