Heinkenszand:
centrum van de zwarte bes

door Huib Boogert

HEINKENSZAND - De naam van het dorp Heinkenszand suggereert, dat het bier er rijkelijk vloeit. Dat klopt wel, maar dat gaat volledig buiten Freddy Heineken om.

De Zeeuwse plaats krijgt groeiende bekendheid in binnen- en buitenland door de onvoorstelbare rij van hapjes en drankjes, die er gemaakt worden van... zwarte bessen.

De meest recente aanvulling op dat hap- en slikwerk is een zwartebessenbier, dat luistert naar de naam 't Schoenlappertje. Het wordt gemaakt bij een ambachtelijk tweemansbrouwerijtje in het naburige 's-Gravenpolder.

"Het enige fruitbiertje dat in Nederland wordt gebrouwen", vertellen ze trots in Heinkenszand. Ze zijn er vast van overtuigd, dat aanstaande zomer de vele fietsende toeristen het friszure biertje zullen bestellen, bij het uitblazen op een terrasje. Zoals je ook een kriekje bestelt, als je in België bent.....

Onafzienbare groene velden met zwartebessenstruiken sieren in voorjaar en zomer het landschap in de gemeente Borsele.

Sinds een aantal jaren ziet het de Zeeuwse gemeente Borsele (waartoe Heinkenszand behoort) in toeristisch opzicht zwart voor de ogen. Sinds de gemeente, de VVV en het bedrijfsleven ontdekten, dat maar liefst 75% van de Nederlandse zwartebessenoogst afkomstig is van deze gemeentegrond, is een massieve campagne op gang gekomen om de zwarte bes te exploiteren als het nieuwe 'zwarte goud'.

De gekste verwennerijtjes worden sindsdien gemaakt van het streekeigen fruit. Het begon vier jaar geleden met een likeurtje onder de naam 'Creme de Cassis de Zelande'. Daarna volgde een zwartebessenwijn, -limonade, -bonbons, -jam, -chutney, -vlaaien en een -paté. Een paar snackbar- en restauranthouders maken tegenwoordig zelfs een heuse zwartebessenijs. De laatste ontwikkeling: zwartbessenkaas en zwartebessenmosterd.......

Er is geen volstrekte zekerheid over de vraag, wie ooit het idee opperde om van de gemeente Borsele dé zwartebessengemeente van Nederland te maken. In elk geval was het iemand die al jaren aanhikt tegen de repeterende ervaring, dat 'Borsele' in den lande wordt geassocieerd met 'kerncentrale'.

In zijn delicatessenwinkel in Heinkenszand graaft Jan-Willem Geijs langdurig in zijn geheugen. Volgens hem is de burgemeester de 'dader'. "Ik wilde zo'n vijf jaar geleden kerstpakketten verkopen aan de gemeente. De burgemeester wees me terug, omdat er niks 'eigens' in mijn pakketten zat. En dat heeft me aan het denken gezet."

Vervolgens laadde de versmade ondernemer een paar kistjes zwarte bessen in zijn auto, stuurde aan op Schiedam en liet een stokerij op proef een aantal likeuren maken. Op het gemeentehuis werd het resultaat 'blind' geproefd. Het lekkerste drankje kreeg de naam Creme de Cassis de Zelande. Dát was het begin.....

Nu vragen de rondtoerende toeristen (die veelal aan de kust verblijven, maar af en toe graag de gastvrije rust van het 'binnenland' opzoeken) zich verbaasd af, waarom zwarte bessen in Nederland eigenlijk alleen maar in de gemeente Borsele worden geteeld. Ze krijgen dan te horen, dat dat alles te maken heeft met de wijze waarop het gebied (de Zak van Zuid-Beveland) is ontstaan. In de Middeleeuwen streken Vlaamse monniken er neer als dijkenbouwers. Ze veranderden het uitgestrekte schorrenlandschap in vruchtbare polders. Juist in die zeeklei voelen de ronde moriaantjes zich prima thuis. Het 'zwarte woud' van bessenstruiken gedijt al eeuwen in de regio.

In de zwartebessen-wijnmakerij van de familie Boonman in Lewedorp krijgen de bezoekers desgewenst alle mogelijke informatie over de verwerking van zwarte bessen, plus een rondleiding. En ook hier kan de bezoeker kennis maken met de streekproducten.

Jan Ruissen van het Fruitmuseum in het naburige Kapelle-Biezelinge meldt dat de gemeente Borsele overigens pas écht de 'hoofdstad van de zwarte bessen' is geworden, sinds zo'n tien tot vijftien jaar geleden de oogst machinaal kon worden binnengehaald. Een aantal telers stak toen de koppen bij elkaar, kocht gezamenlijk een gigantische plukmachine en regelde zijn afzet. Dat maakte Borsele tot het epicentrum van de zwartebessenteelt.

"Ze hebben bovendien het voordeel, dat in Zeeland de kans op nachtvorst in het voorjaar véél geringer is dan elders. De bloesems vriezen dus niet zo gauw kapot. Voorts heeft Zeeland volgens het KNMI ook gemiddeld zo'n 40 uren zon meer dan de rest van Nederland. Dat helpt ook", aldus Jan Ruissen, voormalig fruitteelt-bedrijfsvoorlichter van het ministerie van Landbouw en Visserij.

Zwartebessenpaté, en de overige producten zijn niet exclusief te koop zijn in de Koe-bel, maar ook elders in Zeeland.

Belangstellende recreanten kunnen zich op diverse locaties rondom Heinkenszand alles laten uitleggen over de teelt en (vooral) de verwerking van het 'zwarte goud van Borsele'. Aan de Stoofweg bij Nieuwdorp is de wijnmakerij van de familie L. Boonman, waar het proces 'van bes tot fles' wordt uitgelegd. Bij de familie Goense aan de Louisepolderweg in Ovezande wordt alles verteld over de teelt en over de oogst met de reusachtige plukmachines. In 's-Heerenhoek staat aan de Werrilaan het ambachtelijk vrouwenbedrijf 't Siepje, waar onder meeer jams en chutneys worden bereid. En via de delicatessenwinkel van Jan-Willem Geijs in Heinkenszand kan iedereen alles thuis nog eens 'naproeven'. De fietstocht (zo'n 30 km) passeert onderweg uiteraard grote lappen zwartebessenvelden.

Het bedrijf de Koe-bel puilt uit van de streekeigen producten, die gemaakt zijn van zwarte bessen. Voorbeelden: zwartebessenpaté, zwartebessendessertsaus, zwartebessenjam, zwartebessenwijn, zwartebessenlikeur (crème de cassis de Zélande), zwartebessenbier (Schoenlappertje). Er is zelfs zwartebessenazijn en zwartebessenmosterd te koop. Bijgaande fotocollage toont slechts een greep uit de vele producten, die overigens niet exclusief te koop zijn in de Koe-bel, maar ook elders in Zeeland.

Rondleiding

Onafzienbare groene velden met zwartebessenstruiken sieren in voorjaar en zomer het landschap in de gemeente Borsele.

In de zwartebessen-wijnmakerij van de familie Boonman in Lewedorp krijgen de bezoekers desgewenst alle mogelijke informatie over de verwerking van zwarte bessen, plus een rondleiding. En ook hier kan de bezoeker kennis maken met de streekproducten.

Het zomerseizoen wordt in Borsele tegenwoordig geopend met de Zwartebessendag, altijd op de eerste zaterdag na hemelvaartsdag. Dat is dit jaar op 23 mei. Uitvalsbasis op die dag (voor auto-, fiets- en wandeltochten) is ook nu weer het dorp Heinkenszand. Verondersteld wordt, dat het dan opnieuw 'zwart' ziet van de mensen..........

REISWIJZER
De Zak van Zuid-Beveland ligt (globaal) tussen de snelweg Goes-Middelburg en de Westerschelde.
Het is een curieus dijkengebied dat door het rijk is aangewezen als 'Waardevol Cultuur Landschap'. Het bestrijkt de gehele gemeente Borsele. De hoofdplaats is Heinkenszand. Te bereiken via de snelweg A58, afslag Heinkenszand.
Informatie over de streek verstrekt de VVV Goes-Borsele (kantoor naast NS-station Goes), tel. 0113 220577. Diverse wandel- en fietsroutes beschikbaar.
Het Fruitteeltmuseum in Kapelle-Biezelinge is geopend op wo., do. en vr. geopend van 13-17 uur, op zat. van 10-17 uur. Adres: Biezelingsestraat 10, Kapelle.

Publicatiedatum = 2 mei 1998