|
INTRO
Straks, klokslag 12 uur middernacht, sluiten we een complete eeuw af met alle voor- en tegenspoed , met alle reizen die we ondernamen, met alle nieuwe indrukken die we opdeden en met alle nieuwe volkeren die we voor het eerst van heel nabij leerden kennen.
Met flitstreinen en straalverkeer dreef de twintigste eeuw ons levenstempo steeds verder op. Menigeen hield even de adem in, bedacht zich en omringde zich ludiek met opoe's oude spulletjes, waarvan het geduldige vakwerk nog de rust uitstraalde van een kalme aanpak.
Curiosa-winkeltjes, semi antiekzaakjes, rommel- en vrijmarktjes waren nog nooit zo druk bezocht,- tv-programma's als 'Kunst en Kitch' scoorden hoge kijkcijfers en oude stadskernen kregen met dure renovatie-programma's hun historisch karakter terug.
In Lelystad bouwde men zelfs nauwgezet een replica van een VOC-schip na en Kampen volgde met een replica van een kogge, het klassieke handelsschip uit de tijd van het middeleeuwse Hanzeverbond.
In die roes poetsten de vroegere Hanze-handelspartners Zwolle, Kampen, Deventer, Hattem, Hasselt, Zutphen en Doesburg hun legendarisch pact nog weer eens op en ontstond de 'Nieuwe Hanze'.
Met een kogge langs 'nieuwe Hanzesteden'
door Henk de Koning
De
Kamper kogge onder zeil op de IJssel.
DEVENTER - Wie het middeleeuwse handelsschip de Kogge weer in nieuwe luister over de IJssel ziet varen begrijpt wat VVV's bezield met de uitroep: "Levend erfgoed van een rijk verleden!"
De geschiedenis van de Hanze begint al in de 12de eeuw als kooplieden besluiten samen te werken voor een meer profijtelijk en veiliger handelsveer dat zich over land, de Europese riveren, maar ook over zee tot in de Oostzeelanden uitstrekte.
Maar liefst 150 steden in Noordwest- en Noord-Europa waren tenslotte bij dit machtige handelsverbond aangesloten. toen al een soort Europese Unie, maar met het Duitse Lübeck als hoofdstad, inplaats van tegenwoordig Brussel.
Opgepoetst
De vroegere, met de IJssel verwante Hanzesteden Zwolle, Kampen, Deventer, Hattem, Hasselt, Doesburg en Zutphen hebben in 1980 hun oude samenwerking nog weer eens stevig opgepoetst om gezamenlijk meer profijt te trekken van de snel groeiende toeristen-industrie.
Een
toast in stijl tijdens een van de folkloristische Hanzedagen.
De 'Nieuwe Hanzesteden' zoals deze groep nu wordt genoemd ontwikkelde in die eendracht al tal van mooie toeristische lokkertjes, zoals in middeleeuwse stijl opgezette folkloristische Hanzedagen en Hanzemarkten die veel publiek trekken.
Imposante kerken, kapitale koopmanshuizen en stoere stadssoorten uit de tijd van de Hanze markeren in de Nieuwe Hanze speciale fiets- en wandelroutes, hoewel hierbij ook modernere attracties als het Anton Pieckmuseum in Hattem, het Mosterdmuseum in Doesburg of het Speelgoed- en Blikmuseum in Deventer niet worden overgeslagen.
Bij iedere VVV in deze steden zijn tegen geringe kosten gidsjes verkrijgbaar waarin de mooiste routes van Hanzestad naar Hanzestad gedetailleerd staan beschreven. Zo is er de 135 km lange Hanze-fietsroute langs de IJssel naar Emmerich, die dwars door een prachtig uiterwaardenlandschap, maar ook door bossen en natuurreservaten voert. In een ander gidsje staan 9 kortere routes beschreven, van 18 tot en met 47 km.
Knorrende magen stilt u in de nieuwe alliantie met een Hanzemenu. Meer dan 25 Hanze-restaurants herkenbaar aan een Hanzeschild serveren typische gerechten van middeleeuwse oorsprong, zij het aangepast naar deze tijd. Wel zijn de oude benamingen gehandhaafd, zoals: Jan in de Zak, Gouverneursgehakt , Soepenbrij met Krenten, Rattenstaartjes, Nonnenscheetjes en Raasdonders, waarbij een lange tijd veronderstelde relatie tussen de laatste twee inmiddels door de praktijk is bevestigd.
'Snelweg'
Ligging aan de IJssel gold destijds als een belangrijk voordeel daar de 125 km lange rivier de 'snelweg' vormde tussen het Rijnland en de voormalige Zuiderzee.
Typische
'Hanzeatische' bouwstijl in Doesburg.
De brede, éénmastige koggen waren feitelijk foeilelijk om te zien, maar hun bolle buiken konden veel handelsgoederen verstouwen: haring, barnsteen, vlas, hout en teer. Kenmerkend voor een kogge is de hoog opstaande steven. De naam stamt af van het latijnse woord 'cogga', wat boomstam betekent en de vorm van een kogge lijkt daar waarachtig enigszins op.
En hoor, gezang stijgt op van de nieuwe Kamper kogge, kalm zeilend over de IJssel in een parfum van pek en getaande touwen. Koers, recht zo die gaat naar Zwolle. De Kamper Koggezangers hebben het zeil gehesen en barsten nu in samenzang uit. Waterhoentjes vliegen met lekkende pootjes verschrikt op als de zware mannenstemmen over het water klinken: "Waar het werk ons wacht dat ons welvaart bracht. Zet de koers maar uit, voor een rijke buit."
Deventer
Deventer behoort tot de oudste steden van ons land en was al vroeg lid van de Hanze. Vijf jaarmarkten bevorderden de handel in graan, laken, zout, en vis. De handel in Stokvis uit Bergen (Noorwegen) was een topper waardoor de Deventenaren nu nog de bijnaam 'Stokvissen' dragen. Het pand 'De Drie Haringen' uit 1575 aan de Brink was van de Deventer haringkoopman Herbert Dapper en getuigt hoe belangrijk de handel in vis voor Deventer toen was.
Aan de gevel van de stadsbibliotheek (1560) prijkt ook daarom een gekroonde stokvis. Honderden oude koopmanshuizen, verdedigingswerken, en pakhuizen zijn prachtig hersteld. Met de restauratie van het Bergkwartier is zelfs een complete monumentale wijk ontstaan.In de Sandrasteeg bevindt zich (officieel) het oudste stenen woonhuis van Nederland.
Doesburg
Het bekoorlijke stadje Doesburg houdt de glorie van de Hanze nog volop in ere met maar liefst 150 rijksmonumenten. De handel van Doesburg als Hanzestad richtte zich vooral op de Rijnstreken en de Vlaamse steden. Door hechte contacten met andere Hanzesteden ontstond in Doesburg een bouwstijl die naam kreeg als 'Hanzeatisch'.
Het imposante Stadsbierhuys (met waag) is daar een sprekend voorbeeld van. Het stadhuis van Doesburg vormt sinds 1663 een fraaie combinatie van het oude stadswijnhuis met het zogenaamde 'schepenhuis'. Op de zolder van het wijnhuis keurde men vroeger lakense stoffen. Zeldzame renaissancegevels sieren de zogenaamde Baerkenshuizen in de Koepoortstraat. Doesburg beschikt ook nog over een volledig in tact gebleven middeleeuws stratenpatroon met vele klassieke klinkerstraatjes. Een bezoek aan het streekmuseum De Roode Tooren is wat men in VVV-kringen noemt een 'must'.
Zutphen
De
prachtig gerenoveerde Berkelruïne in Zutphen.
Ook Zutphen vergaarde in de tijd van de Hanze grote rijkdom wat nog afstraalt van de vele koopmanshuizen en pakhuizen uit die tijd. De Houtmark verwijst naar de destijds belangrijke functie van Zutphen als stapel- en overslagplaats van hout. De middeleeuwse stadsmuur over de Berkel, in de volksmond wel Berkelruïne genoemd, is een fraai stukje nostalgie.
Bij gevaar gingen de hekken over het water neer en bekogelde men vijandelijke schepen met enorme veldkeien. Bij renovatie van de poort kwam een 'munitiedepot' met zestig van die 'schietkeien' tevoorschijn. Begin 19de eeuw bezaten de huizen geen nummers, maar namen. Hiervan zijn er in Zutphen 180 teruggevonden en in een speciale route samengebracht.
Zwolle
In de 14e en 15e eeuw was Zwolle een stad van kloosters, maar bovenal het centrum van de moderne devotie; in een klooster op de Agnietenberg aangevuurd door Thomas à Kempis. In Zwolle herinnert vooral de majestueuze Sassenpoort aan de gouden tijden van de Hanze. De toren in het centrum lijkt op een peperbus en draagt die naam dan ook.
Ook
de oude Hanzestad Zwolle herstelde prachtige bouwwerken uit het rijke
verleden.
Een wandeling door het met grachten omringde centrum voert onder andere naar het oude stadhuis met Schepenzaal en de indrukwekkende Grote Kerk. In het hoogseizoen leidt een gids (verkleed als Hanzekoopman) de bezoekers langs de mooiste monumenten.
Zoals het prachtige 'Vrouwenhuis', waar de 17e eeuwse rijke dame Aleida Greven haar gasten welkom heet met een 'Blaauwhandje'; zijnde een glaasje brandewijn met bruine suiker.
Hattem
De
bekoorlijke entree van het Hanzestadje Hattem. Geen wonder dat hier ook
het Anton Pieckmuseum is gevestigd.
Bezienswaardig hier zijn de oude vestingmuren, de statige Dijkpoort, de stellingmolen de Fortuin en de Grote- of St. Andresakerk. Maar ook de oorspronkelijke pastorie de Wheeme, het Daendelshuis en de Franse School mogen gezien worden. Hattem is maar klein, binnen de stadspoorten niet groter dan 300 bij 400 meter!. Het Nederlands Bakkerijmuseum 'Het Warme Land' toont de geschiedenis van het brood en banket, het Voermanmuseum bewaart IJsselimpressies en oude Verkadeplaatjes.
Tevens is hier de oudheidkundige collectie van de stad en omgeving ondergebracht. Een bezoekje aan het Anton Pieckmuseum spreekt vanzelf.
Kampen
Kampen neemt in de geschiedenis van de Hanze een belangrijke plaats in. Reden dat de privileges die koning Abel van Denemarken in 1251 aan de zogenaamde 'Ommelandvaarders' verleende in het Kamper gemeente-archief bewaard zijn gebleven. De Ommelandvaarders voeren met hun koggen om Kaap Skagen ('umme land') naar Denemarken. De opvallende St. Nicolaas- of Bovenkerk is opgetrokken in Nederrijns-gotische stijl. Vanwege de twee theologische hogescholen wordt Kampen ook wel de 'domineesstad' genoemd. Hoogst interessant is het oude raadhuis met Schepenzaal (middeleeuwse rechtbank), gebouwd in baksteengotiek.
Hasselt
Schilderachtig
Hasselt, nu ook weer deel uitmakend van de 'Nieuwe Hanze'.
Hasselt was omstreeks 1350 lid van de Hanze. De ligging op het kruispunt van de rivieren De Vecht en het Zwartewater was voor de kooplieden zeer gunstig. Vijftig monumenten, waaronder het voormalige stadhuis op de markt en de prachtige laatgotische hallenkerk weerspiegelen het Hasseltse succes in de middeleeuwen. De kalkovens aan de overzijde van de stadsgracht dateren uit het begin van de 19de eeuw. Sinds 1504 vormen kalkbranderijen een bron van inkomsten voor de stad.
Onze reis met de kogge langs al deze steden verloopt zeer voorspoedig. Het schip loopt mooi, ligt goed en het zeil staat braaf. Dromerig staren we in de verte. Niet meer omblikken nu, maar recht zo die gaat de nieuwe eeuw in. Aangemoedigd door het gezang van de Koggezangers: "De heil'ge adem is de wind, die ons de goede wegen zendt."
(eigen foto's)
Publicatiedatum = 24 december 1999
