Sallandse Heuvelrug gevormd in de IJstijd
door Harry Muller
HOLTEN - Het valt niet mee om in ons land urenlang te wandelen zonder een stuk asfaltweg tegen te komen. Het wordt steeds moeilijker om in de vrije natuur te zwerven over alleen maar zandwegen.
Maar wie een beetje moeite doet, vindt nog wel plekken waar een wandelaar volop kan genieten van bossen en heidevelden zonder gestoord te worden door het rijdend blik en andere middelen van vervoer waarin een brok lawaai is gemonteerd.
Wij ontdekten het natuurgebied van de Sallandse Heuvelrug, waar rond de Holterberg de Bos- en Heidetocht is uitgezet, die vrijwel helemaal over zandpaden gaat.
Het uitgestrekte natuurgebied van de Sallandse Heuvelrug tussen de plaatsen Holten en Nijverdal in Overijssel werd gevormd in de IJstijd. Het is nogal heuvelachtig en behalve de Holterberg vinden we hier ook wat minder bekende verhogingen in het landschap als de Noetseler Berg en de Haarler Berg.
Het zijn natuurlijk helemaal geen bergen maar heuvels die zorgen voor een gevarieerde en golvende omgeving. Over het ontstaan ervan doet in dit gebied de legende van een reus uit Duitsland de ronde. Hij droeg een zak met zand op de rug en wilde daarmee de voormalige Zuiderzee dempen. De zak ging onderweg stuk en het zand viel op de plaats waar nu de Sallandse Heuvelrug is.
Heel bekend in ons land is de Toeristenweg van Holten naar Nijverdal, die
dwars door dit natuurgebied loopt. Tegenwoordig is deze weg van 's avonds
9 uur tot 's morgens 9 uur afgesloten voor het gemotoriseerd verkeer om
zo het wild in de bossen weer wat tot rust te laten komen. Er gelden op
deze weg snelheidsbeperkingen, maar regelmatig moet de politie in actie
komen omdat er weer eens een auto uit de bocht gevlogen is. Te veel wordt
de Toeristenweg als een soort racebaan gebruikt en daarom willen sommigen
deze maar helemaal afsluiten.
Zo'n 70 jaar geleden was de auto nog geen bedreiging voor de natuur. Baron van de Borch van Verwolde was toen de burgemeester van Holten en hij kwam op het idee om deze autoweg aan te laten leggen. Als fanatiek automobilist wilde hij meer wegen in dit gebied, want de karresporen van toen konden door de auto niet benut worden. In het jaar 1929 opende de commissaris van de Koningin in Overijssel de nieuwe grindweg, die uiteindelijk pas in het begin van de zestiger jaren werd geasfalteerd. Dat de uitlaatgassen van de auto schadelijk waren voor de natuur, wist men toen nog niet.
Maar genoeg nu over de auto, want de Toeristenweg laten we tijdens deze wandeltocht helemaal links liggen. Al vrij snel na de start bij het station van Holten komen we op een zandweg terecht. De komende uren volgen er veel meer, die ons leiden door een fraai stuk natuur met loofbossen, naaldbossen en heidevelden. Verspreid in het heidegebied staan hier veel jeneverbes-struiken, de enige struik in Nederland die wettelijk beschermd is. De bessen worden gebruikt bij het stoken van jenever, maar die komen tegenwoordig vooral uit Hongarije. De Gelderse rookworst en de Ardenner ham werden vroeger gerookt met de takken van deze struik.
Af en toe moeten we een beetje klimmen, maar eenmaal bovenop een van de heuvels geniet je volop van het weidse landschap om je heen. De eerste dag komen we bovenop de Noetseler Berg (70 meter hoog), waar de ANWB een uitzichtpunt heeft gemaakt. Je kunt daar kijken naar Vriezenveen op 15 kilometer afstand, Almelo (ook 15 kilometer), Borne op een afstand van 22 kilometer en Hengelo nog eens vier kilometer verder. Het dorp Rijssen op slechts 8 kilometer is ook bij slecht weer nog duidelijk te zien.
Niet ver hier vandaan is het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer. Daar kun je van alles te weten komen wat leeft en groeit op de Sallandse Heuvelrug. Ook rondom dit centrum zijn verschillende wandelroutes uitgezet, die in lengte variëren van vier tot zeven kilometer. Heel bijzonder zijn de korhoenders. Er zijn er ongeveer zestig geteld en daarmee is dit de grootste populatie van heel Nederland. Al in de 18e eeuw verbood prins Willem V de jacht op korhoenders, omdat hij bang was dat de soort zou uitsterven. Deze dieren zijn erg schuw en weten zich uitstekend te verbergen.
De overheid heeft enkele miljoenen guldens beschikbaar gesteld om dit heidegebied met een oppervlakte van duizend hectare weer gezond te maken. Ten behoeve van de korhoen die ook wel de troetelkip van Staatsbosbeheer wordt genoemd, moet het landschap nog meer variatie krijgen. Jonge heide moet weer een kans krijgen, kale stukken zijn ook prima, maar ook is men begonnen met de aanleg van kruidenrijke akkerlanden. De korhoenders eten vooral de rode vossebessen die hier in overvloed groeien. De jongen leven van insecten, spinnen, rupsen, sprinkhanen en vlinders. Ook andere dieren als de adder, de zandhagedis en de nachtzwaluw keren in dit gebied weer terug.
De schaapskudde is inmiddels opgedoekt, omdat men bang was dat deze dieren de nesten van de korhoenders zouden vertrappen. Ook bleek dat het schaap uiteindelijk niet zo geschikt was om al het gras tussen de heideplanten weg te eten.
Op de tweede dag wandelen we eerst langs een ravijn met in de diepte de spoorlijn van Zwolle naar Almelo en komen na het oversteken van een provinciale weg toch nog bij de schaapskooi terecht. In een weiland er omheen graast nog steeds een kleine kudde schapen.
Dankzij de inspanning van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten zijn veel heidevelden prachtig behouden gebleven. Zo'n honderd jaar geleden bestond bijna het hele gebied van de Sallandse Heuvelrug uit heide en graasden er toen duizenden schapen. De tijd van een dwalende herder met een kudde is hier helaas voorgoed voorbij.
Tegen het eind van de vorige eeuw kocht de familie Van Wulfften Palthe uit Almelo (bekend van het chemisch reinigen van kleding) in deze streek grote heidepercelen, dat nu het natuurreservaat de Sprengenberg wordt genoemd. Op een heuvel liet de familie in het jaar 1898 een jachtslot bouwen. Vijf jaar later kwam daar nog eens een toren bij, die in de volksmond al gauw 'het torentje van Palthe' werd genoemd. Het natuurgebied is inmiddels aangekocht door Natuurmonumenten, maar het kasteeltje wordt nog steeds gebruikt door de familie Van Wulfften Palthe. Het ligt verscholen tussen bossages en alleen de toren is slechts gedeeltelijk te zien. De grond om het jachtslot is privé-eigendom en daarom niet toegankelijk. Op oude ansichtkaarten van Nijverdal (te zien bij hotel-restaurant Dalzicht tegenover het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer) is het kasteel helemaal te zien.
Op weg naar het eindpunt van onze wandeltocht zien we nog even de Toeristenweg, de asfaltweg door deze mooie natuur. Maar eenmaal terug bij het station van Holten zijn we niet vergeten dat we heerlijk gewandeld hebben over bijna alleen maar zandpaden.
REISWIJZER
Deze wandeltocht door de natuur rond de Holterberg is uitgezet door Twente Natuurtochten. De eerste dag is de route 17 kilometer lang en de tweede dag een kilometer langer. Overnacht wordt in het hotel Tulip Inn Hellendoorn met een aantal voortreffelijke kamers.
De prijs van dit wandelarrangement is ƒ159 per persoon en daarvoor krijgt u ook een routeboek met een beschrijving van tal van bijzonderheden onderweg en een wandelkaart. Bij de overnachting is inbegrepen een diner, een ontbijt en een lunchpakket. Op beide dagen staat ergens onderweg koffie met gebak klaar.
INLICHTINGEN: Twente Natuurtochten, Drilscholtenstraat 12, 7556 NP Hengelo (O), telefoon 074-2431804. Inlichtingen over het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer: telefoon 0548-612711.
Publicatiedatum = 4 april 1998
