Holland op z'n mooist, fietsend over de Zalkerdijk
In herfsttooi langs de IJssel
door Henk de Koning
ZALK - Nederland is het fiets-vakantieland bij uitstek. Er ligt maar liefst ruim 17.000 km fietspad in ons kleine landje, bijna een meter per Nederlander. Vrijwel geen plek in Nederland dan ook waar je niet met de fiets kunt komen. Daarbij neemt de behoefte aan fietsrecreatie bij de Nederlanders alleen maar toe. Momenteel telt ons land circa 16 miljoen fietsen, waaronder de zeer populair geworden 'Mountain Bikes'.
Toch blijkt dat velen die graag fietsen slecht bekend zijn met de fietsmogelijkheden in eigen land, zo meldt de AVN, waarin de ANWB, VVV's en het Nederlands Bureau voor Toerisme samen werken. Wij probeerden eens een mooi stukje uit en fietsen langs de IJssel over de Zalkerdijk; Holland op z'n mooist tussen Zwolle en Kampen.Holland op z'n mooist, fietsend over de Zalkerdijk
Beroemd zijn de luchten boven de IJssel bij Zalk en de Zande van de in 1976 overleden kunstschilder Jan Voerman jr.
Wulpse wolkenpartijen, bijkans Rubens mollig oprijzend in scherven hemels blauw boven een stemmig rivierenlandschap. U merkt het, de pen schiet uit, maar het is daar ook zo mooi.
Een fietsroute van Zwolle naar Kampen over de Zalkerdijk en terug over de dijk aan de overzijde langs de IJssel, voert u over een afstand van circa 30 km een betoverende wereld binnen.
Fietsend over de Zalkerdijk, over prima wegen en in een schitterend rivierenlandschap.
Ons vertrekpunt is het Postillon hotel (nabij de A 18) in Zwolle. Hier kunnen, mits tijdig aangemeld, ook fietsen worden gehuurd. Wij hebben ons eigen karretje meegebracht. In overleg met het management mag de auto bij het hotel zolang (veilig) geparkeerd staan.
Voorbij de oude IJsselbrug (richting Apeldoorn) volgen we het bordje richting Zalk. De oude dijk is vanwege de landelijke dijkverzwaring fors opgehoogd, en hoewel dit heel wat graafwerk veroorzaakte is het karakter van het vroegere landschap toch verrassend goed bewaard gebleven. De smalle dijkweg is goed begaanbaar.
Jumbojets
De natuur hier is al direct goedgeefs. Het machtige dijklichaam slingert zich door een typisch Hollands landschap met weilanden vol schapen en koeien, watertjes, deftig omzoomd door hoge rietkragen, en knotwilgen, punk gesnoeid langs een boeresloot. Wolken spiegelen zich in het water. Twee witte zwanen strijken neer in KLM stijl van de STER.
We naderen Zalk. Vooralsnog enkel daken, een molen en de toren van de Nederlands Hervormde Kerk, uitpiekend boven geboomte en vlaggende velden maïs. De lucht dreigt met regen, maar in het loodgrijs forceert de zon nog wat flitsende doorbraken. De wind briest met een adertje kou.
Herfst
Fietsen over de Zalkerdijk in herfsttooi doet je beseffen, hoe mooi ons volgepropte landje op veel plaatsen nog is. De bermen van de IJsseldijk staan nog laat in bloei met veelkleurige, sterke bloemen, die, groei-maar-raak, hun eigen leven mogen leiden.
Langs de rivieren in ons land is de vegetatie het rijkst geschakeerd. Plantensoorten kenmerkend of zeldzaam langs de IJssel zijn de Spaanse Aak en de Aartsengelwortel. Maar ook de Roomse kamille, de Ruige scheefkelk, het Weideklokje, Heksenmelk, De Kardinaalsmuts, de Naakte latthyrus en nog veel meer.
Buchhorst
Het kerkdorp Zalk, idyllisch gelegen aan de IJssel.
Zalk is een plattelandsdorp met ruim 700 inwoners. Christelijk heet hier nog 'gristelijk' en het gerinkel wekflessen is er nog niet, of maar net, geheel verstomd. De geschiedenis van het dorp is nauw verweven met de Heren van Buchhorst. Die bezaten het gelijknamige kasteel, zes boerenerven en het recht de pastoor (later predikant), de burgemeester, koster en alle dorpsambten te benoemen.
Ook hadden de Heren het 'recht van de wind'. Dat hield in dat de schepen op de IJssel, ter hoogte van het kasteel, uit eerbetoon, de vlag moesten strijken. Ook de molenaar van Zalk moest de Heren van Buchhorst betalen voor de wind zijn wieken. In 1840 werd het kasteel afgebroken. Slechts de slotgracht en de waterput zijn gebleven.
De huidige, in 1860 gebouwde achtkantige stellingmolen van Zalk heet 'De Valk'. Zij maalt graan, doch dient tevens als lesmolen voor vrijwillige molenaars. De kerk aan het Kerkplein is een tufstenen gotisch bouwwerk, vermoedelijk daterend uit 1400. In de kerk bevinden zich de gestoelten van de adellijke Heren van Buchhorst. Alsook enkele fraaie grafzerken.
Al in 1370 beschikte Zalk over een eigen schout. Recht werd gesproken in de 'Schultekamer'. Deze bevindt zich in het centrum van het dorp en is voor het publiek te bezichtigen.
Een stemmig boerendorp dus, dat Zalk, tevens woonoord van de inmiddels overleden kruidengoeroe, Klazien. TV-optredens verschafte haar landelijke bekendheid. Behalve geneeskrachtige tips uit de tuin, bracht zij de wereld boerenwijsheden als: "Ie mutten oe behelpen, zee de boer en hij spannen 't wief veur de ploeg". Ook André van Duin bezocht Klazien meermalen thuis in Zalk. Samen lanceerden zij de gymnastische hit: 'Jasje aan, jasje uit'. Klazien ligt begraven op het idyllische kerkhofje van Zalk.
Bever
Een fors beeld van een bever bij de ingang van het dorp bewijst eer aan het laatste exemplaar dat in 1824 in de IJssel bij Zalk werd gevangen en gedood. Ten onrechte schuldig bevonden aan de dijkdoorbraak, die het dorp grotendeels onder water zette. Zelfs koningin Wilhelmina bezocht het rampgebied. Oude foto's tonen haar op rijglaarsje bij het enorme gat in dijk, eerbiedig omringd door mannen met carrière-snorren en fotografen met toestellen op een houten statief.
Het prachtige rivierenlandschap van de IJssel bij Zalk.
We hebben er vanaf Zwolle nu zo'n 8 km fietsen opzitten. Tijd voor een kop koffie met een plak echte boffert in uitspanning 'De Oase'. Hier zwaaien sinds kort de gebroeders Zwier en Flip Kanis de scepter. Zwier laat zien hoe je boffert eet. De nog warme plak (een in een speciale pan gekookt gerecht van meel, krenten, rozijnen, appel, ananas, kaneel en eieren) bestrijken met echte boter en dan bestrooien met suiker. We genieten van de lekkernij en het uitzicht op de dijk, de verkleurende bomen en de dorpspomp, waar de herfstwind ritselend dolt met de vergeelde bladeren.
Wie van hier het voetveer neemt naar 's-Heerenbroek een oversteek van enkele minuten passeert het Zalkerbos. Het circa 7 hectare natuurgebied bestaat uit bos, grasland en waterpoelen. Een ideale plaats voor vogels, kevers, vlinders en slakken. Al in de 17e eeuw staken hier mensen met het voetveer - toen nog roeiend - de IJssel over. Aan de overzijde wacht het theehuis. Wij besluiten dat op de terugweg met een bezoek te vereren.
De fiets kan mee met het Zalker voetveer naar 's-Heerenbroek. Aan de overzijde bevindt zich ook het theehuis.
Ook verder langs het dijktraject veel plantensoorten. De eindeloze graslanden houden het simpel. Met madeliefjes, paardebloemen, witte- en rode klaver en wat zuringsoorten. Zeer zeldzame en wettelijk beschermde plantensoorten, zoals het rapunzelklokje en de weidegeelster, vind je slechts nog in sommige gedeelten van de uiterwaarden.
Aziatische kunst
Restaurant De Huifkar onder de enorme kastanjeboom aan de Zande is ingrijpend verbouwd. Heel bijzonder hier is de boerderij (De Zande 43) van de internationaal werkende antiquair Henk Capelle. Wie aanbelt is welkom en krijgt een rondleiding langs de rijen vitrines met Chinees en Japans porselein uit de 16e, 17e en 18e eeuw. Aziatische kunst van fabelachtige schoonheid, als het ware midden tussen de koeien.
Met zowaar het windje in de rug peddelen we richting Kampen. Passeren de oude IJsselbrug en nemen de afslag Zwolle. Na circa een kilometer volgen we het bordje: 'Zalker voetveer' en fietsen vervolgens over de dijk terug richting 's-Heerenbroek. Opnieuw veel natuurschoon en rust. Het terras van het theehuis is hoog aan de dijk gebouwd, zodat je een luisterrijk uitzicht hebt over de rivier en de uiterwaarden. Het veer wordt bediend door 14 werknemers van de Stichting Dagverblijven Kampen. Een experiment dat bijzonder succesvol is gebleken. Wat 'n dijk van een dijk!
Verdere inlichtingen, gemeente IJsselmuiden, tel: 038-3393714.
Reiswijzer:
In het Voerman Museum in Hattem vindt tot en met 10 januari een bijzondere expositie plaats met de IJssel, ondere bij Zalk, als thema. Het museum toont de grote collectie originele aquarellen van Jan Voerman jr, zoals de schilder die vanaf 1916 maakte voor de haast legendarische Verkade-albums. Daaronder het (thans opnieuw uitgegeven) Verkade-album: 'De IJssel'. De prominente natuurschrijver Jac. P. Thijsse verzorgde destijds de tekst bij de Verkade-albums, die de vier jaargetijden behandelen. De originele kunstwerkjes van Voerman jr. zijn voor de expositie afgestaan door de Verkade-stichting. Daarnaast zijn op de expositie 30 vissoorten ( op sterk water) te zien. Exemplaren die nog in de IJssel voorkomen. Tevens worden werktuigen getoond, waarmee in vroeger tijden op de IJssel bij Zalk en omgeving werd gevist.
Publicatiedatum = 18 oktober 1997
