Zuiderzeemuseum houdt je wakker
door HARRY MULLER
ENKHUIZEN - In deze tijd van nostalgie romantiseren wij het leven van vroeger. Misschien is het verlangen naar rust er de oorzaak van, dat we met een zekere heimwee praten over de tijd van de postkoets en de diligence.
Dingen van vroeger vinden we terug in een museum, maar die zijn meestal zo saai ingericht, dat je bijna in slaap valt. Het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen vormt daarop een uitzondering. In een decor van oude huizen uit verschillende plaatsen rond de vroegere Zuiderzee wordt nog gewerkt en geleefd als in het begin van deze eeuw.
Ook aan de kinderen is gedacht. Een mini-kinderboerderij
Dat levert een aantal verrassende ontmoetingen op.Verrassende tocht langs plaatsen rond de vroegere Zuiderzee
Aan het begin van de dijk van Enkhuizen naar Lelystad is een groot parkeerterrein. Vandaar word je met een bootje naar het Zuiderzeemuseum gebracht. Zo'n tien minuten vaar je langs de haven van Enkhuizen vol met dure jachten, die liggen te pronken in het zonnetje. Eenmaal bij de steiger van het museum kom je in een andere wereld terecht. Hier neem je afscheid van deze tijd met computers, internet en mobiele telefoons.
Aanlegsteiger bij de kalkovens van het Zuiderzeemuseum.
Ineens sta je in een stukje Urk uit de tijd, dat het nog niet vast zat aan de Noordoostpolder, maar een eiland vol met vissers was. In een van de huisjes die dicht tegen elkaar zijn gebouwd omdat er zo weinig grond beschikbaar was, woont de weduwe Romkes met haar dochter.
De deur staat open en je mag er zo naar binnen lopen. De vrouw zit met dochterlief aan tafel en vertelt over haar man, die zeven jaar geleden op zee gebleven is. Hij verdronk toen zijn scheepje in een ruwe storm verging. Dat was in het jaar 1898. Je bent terecht gekomen in het begin van deze eeuw, waar de mensen van toen weer tot leven zijn gebracht.
De weduwe Romkes zit met haar dochter aan tafel. Zij kreeg van Koningin Wilhelmina wat centen om een winkeltje te beginnen.
De weduwe vertelt dat een zekere Lubbert die elders op het eiland woont, voor haar een bedelbrief heeft geschreven aan Koningin Wilhelmina. Ze heeft wat centjes gekregen en daarna is ze met een winkeltje begonnen om zo toch aan de kost te kunnen komen. In een hoek van de huiskamer verkoopt ze havermout voor 12 cent en bloem voor 7 cent per pond, terwijl de thee 13 cent per ons kost. De was werd toen nog gedaan in een tobbe met een stamper, een wasbord en veel groene zeep.
De garnalenvissers woonden in Zoutkamp en opvallend zijn daar de straten met rode klinkers en witte hekjes. We worden gastvrij ontvangen in het huis van Marinus Mellema en zijn vrouw Grietje. De kachel wordt met turf gestookt en daarop staat wat spek te bakken. De geur verspreidt zich in de kamer en ook de koffie staat te pruttelen. Er wordt een kopje ingeschonken door een zeefje, maar dat verhindert niet dat onderin het kopje altijd nog wat drab blijft zitten.
Als we over een uurtje terug komen, mogen we bij Grietje de warme maaltijd gebruiken. Ze is bezig om een stamppot te maken van witte kool met uien, mosterd en spek. In een koekenpan bakt ze dikke moten paling. Alles wordt op een petroleumstelletje klaar gemaakt. Wie rond etenstijd komt, mag meestal ook wat proeven. Ook zo'n eenvoudige maaltijd smaakt voortreffelijk.
De stoomwasserij is nog dagelijks in gebruik. Zo rond het jaar 1910 werd de fijne was en de wolwas al in een draaiend tonnetje gedaan. De was van het museum wordt hier ook verzorgd, maar natuurlijk niet met onze moderne wasmiddelen. Bij de wasserij is een bleekveld. Als de wind in de richting van de stad Enkhuizen staat, mag er niet meer met kolen gestookt worden en schakelt men over op elektriciteit.
De stoomwasserij is elke dag volop in bedrijf, maar als de wind richting Enkhuizen staat, mag er niet met kolen gestookt worden.
Heel aardig is het schooltje, waar gratis lessen schoonschrijven worden gegeven. Een juffrouw vult de inktpotjes van de schoolbanken, deelt de lapjes uit om de pen schoon te vegen en dan kan het schrijven met de kroontjespen beginnen. Juf controleert, of de nagels van de kinderen schoon zijn en het was ook haar taak om de leerlingen op hoofdluis na te kijken.
In het schooltje wordt les gegeven in het schoonschrijven met een kroontjespen.
Bij de kapper staat voor de deur een paal met een gouden knop. Dat was het teken, dat de man ook bevoegd was om te aderlaten en zo kwam het kwade bloed eruit. De bezoekers kunnen zich hier gratis laten scheren met het mes. In de salon staat een kast met laatjes, waar een ieder zijn eigen kwast en zeep kon opbergen. Knippen kostte toen vier centen en wilde je één keer per week geschoren worden, dan betaalde je twee gulden voor een heel jaar.
Een stukje van het buitenmuseum, waar de tijd stil lijkt te staan.
Het bruist van de activiteiten in dit merkwaardige Zuiderzee-stadje. Vissers roken in een ton de haring. Ruim twee uur later zijn ze klaar en kun je ze proeven. Elders in het stadje worden scharretjes gedroogd en daar laat men ook de huid van een paling drogen om er veters van te maken. Allerlei ambachtslieden zijn aan het werk, zoals de kuiper die tonnen maakt, de mandenmaker of de borstelmaker die in een uur twee bezems met de hand maakt. En in de apotheek 'De Groote Gaper' wordt elke morgen een beetje lysol op de vloer gesprenkeld om zo een ziekenhuis-luchtje te krijgen.
De scharretjes worden in de wind gedroogd en haring rookt men in een ton.
Voor kinderen is het Zuiderzeemuseum helemaal leuk. In een van de huizen uit Zwartsluis kunnen de kleintjes zich verkleden in een klederdracht, die vroeger normaal was. Rijen klompen staan klaar en er is geen fotograaf, die een kiekje voor thuis wil maken. Hier is het toerisme nog niet commercieel zoals in Volendam, want het verkleden kost helemaal niets. Vader of moeder kan zelf wel een fotootje maken en hier kunnen de kleintjes ook met ouderwets speelgoed spelen. Hoepelen bijvoorbeeld of steltlopen. Touwtje springen kan ook en zelfs kan men bij de touwslager een springtouw halen.
Sinds kort is er ook een speciaal kindereiland, waar ze kennis kunnen maken met het dagelijks leven van de bewoners van het eiland Marken rond het jaar 1930. Daar wordt het verhaal verteld van de vissersfamilie Kes. Dochter Sijtje is twaalf jaar en heeft zelfs een geheim dagboek. Ze doet in haar vrije tijd de was voor de buurtjes en verdient zo een paar centen. Het geld mag ze niet zelf houden, maar is bestemd voor de huishoudpot. Het kindereiland is speciaal ingericht voor de basisscholen, maar tijdens de weekeinden en in de schoolvakanties zijn ook individuele bezoekertjes welkom.
Vlakbij het kindereiland staat een oud kantoortje van de visafslag van Volendam. Daar hangt een reclamebord van hotel Spaan. 'Groote serre aan zee. Gewone prijzen. Wachtkamer voor trekschuit en tram. Groote tuin aan zee voor de kinderen,' staat er te lezen.
Even denk ik terug aan die tijd van vroeger, toen men nog geen last had van kilometers lange files en een ieder voor alles tijd genoeg had. Wachten op de trekschuit.......haast kende men niet.
REISWIJZER
Het Zuiderzeemuseum bestaat uit het hier beschreven buitenmuseum en een binnenmuseum. Het buitenmuseum is geopend tot en met 1 november.
In de afgelopen maanden is het binnenmuseum helemaal verbouwd. Hier heeft men exposities ingericht over zeven eeuwen Zuiderzee-geschiedenis met onder meer aandacht voor de visserij, de schepen, de inpoldering en de walvisvaart. Vanaf 1 juli is dit museum weer het hele jaar geopend.
De toegangsprijs is ƒ17,50 voor volwassenen en kinderen van vier tot en met twaalf jaar en 65-plussers betalen f12,50. Houders van een Museumjaarkaart hebben gratis toegang.
INLICHTINGEN: Zuiderzeemuseum, Wierdijk 12-22, Enkhuizen, telefoon 0228-351111.
Foto's: Will Dekkers
Publicatiedatum = 27 juni 1998
