IJmuiden eert kanaalgravers

Het Noordzeekanaal bij IJmuiden. Bloed, zweet en tranen heeft het gekost

Waterweg viert 125-jarig jubileum

door Nico van der Zwet Slotenmaker

IJMUIDEN - Tentoonstellingen gaan doorgaans onder ronkende en jubelende aankondigingen van start. Dat al het moois en spectaculairs waar het in het onderhavige geval over gaat, vaak in de meest ellendige en armoedige omstandigheden is gewrochten, wordt vaak vergeten of naar de achtergrond gedrongen. Goed, van Vincent van Gogh weten we dat hij een zeer beroerde tijd heeft doorgemaakt, maar verder laten de persoonlijke omstandigheden van de kunstenaar of schepper van het een of ander ons koud. Het werk, daar gaat het om.

Dit soort platen hingen vroeger in de scholen en moesten de leerlingen uitleg verschaffen over sluizen en havens in IJmuiden.

Nou, een hele klus was de aanleg van het Noordzeekanaal zeker. En nu deze zomer met verschillende tentoonstellingen en manifestaties het feit wordt herdacht dat het eerste schip 125 jaar geleden over deze nieuwe waterweg zee koos, is er gelukkig ook aandacht voor de mannen en vrouwen die de doorbraak van 'Holland op z'n smalst' bewerkstelligden. De mensen die met de schop in de hand aan het werk togen, zelf maar voor onderdak moesten zorgen en meer dan tien jaar leefden onder omstandigheden die met geen pen te beschrijven zijn.

'Bloed, zweet en tranen' heet dan ook een van de exposities en Ben van der Kolk, het hoofd van de presentatiecommissie en pr-man van het IJmuider Zee- en Havenmuseum, zegt met de beste wil van de wereld geen andere en passender naam voor te hebben kunnen bedenken.

Officiële opening

In 1865, toen de eerste spade de grond in ging, trokken uit het gehele land gelukzoekers, werklozen, polderjongens en landlopers richting IJmuiden, dat toen overigens nog helemaal geen naam had. Die kwam pas bij de officiële opening in 1876 toen koning Willem III die betiteling in zijn toespraak gebruikte. IJmuiden is IJ-monding.

In dit soort onderkomens waren de kanaalgravers 'gehuisvest'.

Maar toen hadden zich al veel ten hemel schreiende tonelen afgespeeld. Levensomstandigheden voor de arbeiders die zelfs in die tijd nauwelijks meer voorkwamen. Alcoholisme, hoerderij en dat allemaal in hutjes waarvan er een in het museum is nagebouwd. En de Kanaalmaatschappij die het allemaal verzonnen had, trok zich er niets van aan en lette er alleen maar op dat er hard genoeg gewerkt werd en kwam om de zoveel tijd met een loonsverlaging, omdat alles ook toen al veel duurder was dan was begroot en langer duurde dan beraamd.

Totaal stond er aanvankelijk 21 miljoen gulden op de begroting voor het graven van het kanaal. De portemonnees moesten echter tenslotte nog 11 miljoen wijder open en dat stond de geldschieters maar matig aan. Ze probeerden de centen op de werkers terug te bezuinigen en er braken regelmatig opstanden uit, waarbij moord niet werd geschuwd. Een bende was het. Een ongeorganiseerde troep, die zich aan alle uitwassen te buiten ging. Weinig vaderlandse dorpen of steden kunnen zich beroepen op een bestaansbron die zo besmet is als die van IJmuiden.

Op deze manier kwamen de pieren in IJmuiden tot stand.

Toch schijnt er ook wel eens gelachen te zijn en niet alleen van opluchting toen het karwei eindelijk klaar was. De hoge gasten en aandeelhouders gingen op de openingsdag met de 'stad Breda', het water op om een feestje te vieren en omdat ze daarbij een zeer knobbelig zeetje troffen, moest vrijwel iedereen de zeer copieuze lunch weer aan de golven prijsgeven. Toen het verwaaide en zeezieke gezelschap weer aan de wal rolde, konden de kanaalwerkers in hun ondergrondse kroegjes en bouwketen ook eens een partijtje geven, al was de basis uitsluitend leedvermaak.

Ook na de voltooiing van het kanaal, toen IJmuiden uitgroeide tot haven en vissersplaats, bleef de naam van een Sodom en Gomorra-achtige samenleving aan de plaats kleven. In het oude gedeelte telde men op een paar vierkante kilometer op een gegeven moment liefst 36 taplokalen. Ook op die tijd wordt door de tentoonstelling nader ingegaan.

Foto-expositie

Er is verder een aparte foto-expositie over de luxueus uitgevoerde passagiersschepen uit de glorietijd van de scheepvaart over het Noordzeekanaal. En er zijn beelden van eerdere vieringen van jubilea van het kanaal. In de optocht van 50 jaar geleden heb ik zelf nog meegelopen als lid van de speeltuindamclub, waarin ik het zover had geschopt dat ik samen met een vriendje een zeer hoog en zwaar dambord mee mocht voeren. En ook toen waaide het flink, zodat ik zeer blij was dat ik het vrachtje in kon leveren. Maar ik voelde me toch verplicht mijn steentje bij te dragen. Al was het maar als eerbewijs aan mijn voorvaderen die u raadt het al zich onder de kanaalgravers van het eerste uur bevonden.

Ben van der Kolk bij een replica op schaal van het eerste schip dat 125 jaar geleden door het Noordzeekanaal voer.

Buiten de tentoonstellingen 'Bloed, zweet en tranen', 'Luxer dan luxe' en 'Noordzeekanaal, gouden schakel tussen IJmuiden en Amsterdam', is er nog veel en veel meer in het IJmuider Zee- en Havenmuseum. Een compleet ingerichte stuurhut, bijdrage van de offshore en Corus en zo'n beetje alles over de visserij. Op 15 september wordt ook nog eens het buitenmuseum met een bovenbouw van een complete viskotter geopend.

In Museum Beeckestijn in Velsen-Zuid heeft men voor de expositie de treffende naam 'Een streep door Kennemerland' gekozen. Hierover zegt de folder: "De tentoonstelling wil een beeld schetsen van het deel van het oude Kennemerland, dat ten behoeve van de aanleg van het Noordzeekanaal doorgraven werd. Aan de hand van originele objecten, zoals prenten, tekeningen, foto's en documenten belicht de expositie de vaak ingrijpende gevolgen voor bijvoorbeeld het landschap, de talrijke buitenplaatsen en het historisch dorp Velsen".

In Beverwijk in het Museum Kennemerland kan de bezoeker terecht op de tentoonstelling 'Van water, land en omgekeerd. Beverwijk en het Noordzeekanaal'. Hierop zijn een aantal voorwerpen te zien die bij de bouw zijn gebruikt. Ook de twee forten die tegen Beverwijk aanliggen en deel uitmaken van de 'Stelling van Amsterdam', krijgen aandacht.

Verder is er 'Van IJ tot Zee' een kunstroute langs het 125-jarige kanaal met objecten in Amsterdam, Zaandam en Velsen. Deze route wordt op 16 augustus geopend.

Foto's: Glenn Wassenbergh