|
Jeugdgidsjes een schot in de roos
door Nico van der Zwet Slotenmaker
HAARLEM
- Bij geleide excursies en rondwandelingen tref je soms ook wat jeugd.
Niet direct uit eigen belangstelling, maar meer als aanhangsel van de
ouders die menen hierdoor de culturele bagage van hun kroost wat aan te
vullen. Meestal werkt dat niet echt. We hebben immers te maken met wat
in theaterkringen 'een gebonden publiek' heet en alles wat onder dwang
gebeurt gaat nu eenmaal met frisse tegenzin gepaard.
Op
de brug over Het Spaarne even kijken hoe de route verder gaat.
Kinderen vormen dan ook altijd het ongeïnteresseerde en doorgaans luidruchtige sluitstuk van door de stad dwalende groepjes en de mededeling van de gids dat juist in dit fraaie pand twee eeuwen geleden een wereldvermaard persoon het levenslicht zag laat ze steenkoud. Ze vinden het hoogstens een huis dat nodig eens opgeknapt moet worden, hebben de naam van de beroemde boreling nog nimmer vernomen en willen hem ook absoluut thuis niet aan de slaapkamermuur tussen de voetbalplaatjes. Kortom, aan het eind van de rondleiding moet het ijsje of een glaasje fris voor het hoogtepunt zorgen zonder dat er aan de geest iets is gedaan.
Toekomst
Dat de toeristische autoriteiten, die ook wel degelijk weten dat de jeugd de toekomst heeft, daar iets aan willen doen is in ze te prijzen. Alleen, ze weten nauwelijks hoe. Bij de plaatselijke VVV's liggen in de jeugdhoek zo zo'n afdeling al bestaat vaak alleen wat gemakkelijk uitgestippelde puzzeltochten waaruit met een beetje goede wil de grondgegevens van stad of streek kunnen worden gedestilleerd. Het is meestal droge kost met weinig diepgraverij, omdat de samensteller vreest en terecht dat hij anders de interesse van zijn kleine klanten niet vast zal kunnen houden.
In
het Teylers-museum zijn (ook voor kinderen) zeer interessante zaken te
zien.
Uitgeverij De Inktvis uit Dordrecht heeft begrepen dat het ook anders kan en is onder het motto 'Steden voor kinderen' begonnen aan de publicatie van een aantal jeugdgidsjes die niet alleen zeer informatief, maar ook op zulke amusante wijze verhalen dat ik ze persoonlijk lees als een spannend jongensboek.
Uiteraard het hemd is nu eenmaal nader dan de rok is de Inktvis gestart met Dordrecht in 'Help, de toren valt om' van Frits Baarda. Haarlem is goede tweede en schrijver Bies van Ede (tekeningen Froukje Stroeve) heeft met zijn titel 'Pas op, de muggen vallen aan!' meteen de angel van de Haarlemse geschiedenis geraakt.
Net zoals een IJmuidenaar in de hier gebezigde streektaal 'een viskop' heet weet iedereen dat een Haarlemmer 'een mug' is. Is de bijnaam van de eerste soort meteen verklaarbaar, met 'de mug' ligt het anders. De meeste mensen zeggen het wel, maar weten niet waar het vandaan komt. Zoals in zoveel gevallen trouwens.
Ruimte
Van Ede laat in zijn werkje, dat twee wandelingen bevat, geen ruimte voor twijfels. Bij de belegering van Haarlem door de Spanjaarden in 1573 wist een aantal stadgenoten uit te breken om wat verwoestingen aan te richten in het kamp van de vijand. In herberg 'De Drie Druiven' deden ze naderhand verslag van hun heldendaad, waarbij ze door de andere stamgasten werden weggehoond met de mededeling dat het toch niets zou helpen. 'Jullie zijn muggen die een reus willen steken' heette het. Dat beschouwden de aanslagplegers als een erenaam en zo is het gebleven. Hun optreden had overigens inderdaad geen effect. Haarlem werd tenslotte toch ingenomen.
De
houten brug over Het Spaarne met het Teylers-museum rechts en de Waag
(achter de knik van de brug).
Naast 'muggenstad' is Haarlem ook de stad van de damiaatjes, klokken die iedere avond tussen negen en halftien laten weten dat de kinderen naar bed moeten en de ouders een borrel kunnen nemen. De damiaatjes zouden zijn meegenomen uit de Egyptische stad Damiate die achthonderd jaar geleden tijdens de kruistochten door een groep Haarlemmers werd ingenomen, omdat men meende de stad te kunnen ruilen tegen het uiteindelijke doel van de missie, Jeruzalem. Weliswaar hadden de bewoners van Damiate kettingen over de havenmond gespannen, maar de slimme Haarlemmers hadden zagen aan de voorzijde van hun schepen gemonteerd om die onschadelijk te maken.
Zaag
Althans, zo luidt het verhaal. Bies van Ede stelt echter nuchter dat er in Damiate helemaal geen kerkklokken waren en dat je met een zaag aan een schip geen ketenen kunt verbreken. En om de geschiedenis helemaal rond te maken vertelt hij erbij dat de klokken een cadeau waren van een rijke Haarlemmer wiens voorouders inderdaad bij Damiate hadden gevochten.
Op
de Grote Markt is een echte markt met het historische stadhuis op de achtergrond.
Wandelend door Haarlem kom je vanzelf op de Grote Markt waar vroeger voor het stadhuis op het schavot de misdadigers werden gevonnist. Voor het vervalsen van geld of een doodordinaire inbraak kon je in die tijd je hoofd inleveren, want de straffen waren niet mals. In 'Pas op, de muggen vallen aan' zijn er een paar smeuïge passages aan gewijd.
Over beul Evert Janse bijvoorbeeld die niet erg vast ter hand was en er niet in slaagde zijn cliënt in een keer een kopje kleiner te maken. De menigte in die jaren was een executie een plezant volksgebeuren met kraampjes en kermisachtige toestanden wilde hem lynchen en de soldaten moesten eraan te pas komen om Janse te ontzetten. Twee jaar later stierf hij toch door moordenaarshand, toebehorende aan een boze neef van het slachtoffer.
Bier
Haarlem was vroeger ook de stad van het bier. Driehonderd jaar geleden waren er wel honderdvijftig brouwerijen die hun water allemaal uit het Spaarne haalden. Ook toen was het al niet raadzaam dit vocht direct te nuttigen, maar nadat er bier van was gemaakt kon het geen kwaad meer. Dat iedereen de hele dag bier dronk veroorzaakte overigens geen constante dronkenschap, want het alcoholpeil was zodanig laag dat je wel heel fors toe moest slaan om in hogere sferen te belanden. Wijn en sterkere slokjes bewaarden de stadsbewoners voor bruiloften en partijen. Waarbij wel eens een handgemeentje ontstond.
De
'geldfabriek' van Joh. Enschedé.
Zo werd Gerrit Ewoutszoon eens dermate met een drankbeker op het hoofd geslagen dat hij de rest van zijn leven als een aangeslagen bokser door de stad dwaalde en de bijnaam 'Gekke Gerritje' verdiende. De dader, ene Jan Willemszoon, werd naar behoren bestraft. Hij mocht zes jaar lang niet meer op buurtfeesten verschijnen en het verhaal gaat dat ook zelfs daarna niemand meer het glas met hem wilde heffen.
Maar ja, ze vertellen zoveel. Zeker in Haarlem en in 'Pas op, de muggen vallen aan.' Over de zoon van Malle Babbe, over Kenau, over Frans Hals, over Mozart die hier eens op het orgel is komen spelen en over nog honderd voorvallen meer.
Het werkt aanstekelijk.
Dat is muggen echter eigen.
|
|
|
| Bij
de VVV van Haarlem aan het Stationsplein 1 is voor ƒ2,50 een
puzzeltocht voor kinderen te verkrijgen. De stadsplattegrond kost
ƒ4,- en het reusachtig aardige boekje 'Pas op, de muggen vallen
aan' noteert ƒ15,-. De VVV is telefonisch te bereiken onder 0900 6161600. |
Ook is er nog de zogenaamde 'Vlaamse wandeling' of de 'Monumentenwandeling'. De kinderwandeling in Dordrecht ging aan die van Haarlem vooraf. Eind mei verschijnt Delft. Gouda, Leiden en Schiedam zullen volgen. |
FOTO'S FRANS JONGEN
Publicatiedatum = 25 maart 2000
