|
|
Bourtange, een schot in de roosdoor Henk de Koning BOURTANGE - In 1964 deed burgemeester F. Loopstra van Vlagtwedde het voorstel om de kwijnende vesting Bourtange, behorend tot zijn gemeente, weer in oude luister te herstellen. Het omvangrijke, uit de Tachtigjarige Oorlog stammende verdedigingswerk wilde hij in herboren staat tot een bijzondere toeristische attractie maken. Het idee werd uitgevoerd en bleek een schot in de roos.
De knal kunt u tegenwoordig in Bourtagne nog horen want in de maanden april tot en met september, elke zondagmiddag om 3 uur, treedt het uit 23 mannen (spiesdragers) en 14 vrouwen (marketensters) bestaande exercitie-peloton van het dorp in historisch kostuum aan om op een van de bastions met los kruit en een forse dreun een antiek kanon af te schieten. De groep, als weggelopen uit De Nachtwacht, gaat volledig in de rol op. Losse flodder Ook particulier zijn in Bourtange schoten te koop, bijvoorbeeld om een knalfeest aldus letterlijk luister bij te zetten. U laat het de plaatselijke VVV maar even weten en prompt op het aangegeven tijdstip en adres staat een deputatie van het Bourtanger exercitiepeloton bij u op de stoep om in stijl van de geharnaste tijd een losse flodder te komen afvuren.
Voor elk optreden buiten de gemeente is een speciale vergunning nodig. Binnen de eigen gemeente geldt een permanente vergunning. Uit alle delen van het hele land krijgt het peloton aanvragen om bruiloften en partijen met een schot te komen opluisteren. Reden dat de groep sinds enige tijd over een speciaal klein type 'reiskanon' beschikt dat zich op een origineel vestingaffuit aan de trekhaak van een auto makkelijk laat vervoeren. "Daar hebben we onderweg dan veel bekijks mee", aldus de schutters. De dames maken hun historische kleding meest zelf, de heren laten het maken. Bourtange, in Zuidoost-Groningen dicht tegen de Duitse grens gelegen is nadrukkelijk geen museumdorp. "Heel wat bezoekers denken van wel", vertelt Jaap Speelman, in het nuchtere leven fotograaf met een eigen zaak aan Marktplein, maar zodra het wolkige leven roept zichzelf transformerend tot commandant van het Bourtanger Exercitie-peloton. Ook zijn vrouw Marga en de twee zoons dienen het peloton en zijn wat men in Bourtange noemt: 'besmet met het exercitie-virus'. Verrast Jaap: "Het publiek denkt dat de bevolking van de vesting na vijf uur de deur van al die bezienswaardigheden achter zich dicht trekt om in het buitengebied echt naar huis te gaan. Veel buitenstaanders kijken dan ook verrast op als ze horen dat de vesting permanent is bewoond en de mensen hier 's avonds in die popperige huisjes net zo voor de buis zitten als overal elders in het land." Het misverstand is wel begrijpelijk. Met zijn verdroomde, in prachtige stijl gerestaureerde bebouwing rond een vijfhoekig pleintje, vanwaar schilderachtige straten en straatjes, verhard met klinkertjes en zwerfkeien naar de zwaarwichtige bastions leiden, wekt Bourtange de indruk een prachtige 'kijkdoos' met een historische tafereel te zijn. In vogelvlucht oogt Bourtange als een enorme feestster, waarvan de vijf, welhaast ruitvormige bastions diep het vlakke landschap inpriemen om vervolgens als een stuk vuurwerk opnieuw uiteen te spatten in een nog veel grotere ster met mozaïkpatronen van spiegelend water. Heeft u dat beeld te pakken?
Bourtange kent tal van bezienswaardigheden zoals de uit 1842 daterende synagoge, de in oorspronkelijke 17e-eeuwse stijl gerestaureerde kapiteinswoning, het 100 jaar oude, suikerwitte Protestantse kerkje (met een authentiek uit 1607 daterend credobord), de 17e-eeuwse, pikzwarte standaardmolen, het kruitmagazijn, de rosmolen en natuurlijk de barakken die in 1742 onderdak boden aan soldaten. Batterij De in de Batterijstraat (hoe kan het ook anders) gevestigde piepkleine synagoge is het enige goed bewaard gebleven joods gebedshuis langs de Nederlands-Duitse grens. In 1795 vestigden zich de eerste joden in Bourtange, maar werden, evenals overal elders in het land in de oorlog met fatale afloop gedeporteerd. De synagoge is niet zomaar te bezichtigen. Een briefje op de deur meldt navrant in het Duits: "Nur zu besichtigen mit Eintrittskarte." Niet voor niets bevindt u zich hier dicht aan de Duitse grens.
Binnen de vesting voert het militaire aspect steeds nadrukkelijk de boventoon. In de loop der eeuwen zijn heel wat veldheren over de hoge drempel Bourtange gestruikeld. Aanvankelijk bevond zich op die plek slechts een zandpad (tange) aangelegd door boeren in het moeras: een boerentange dus. Willem van Oranje gaf rond 1580 opdracht om midden in 'boertange' een schans met vijf bastions aan te leggen, teneinde de stad Groningen, bezet door de Spanjaarden, te bedwingen. Echter door gebrek aan geld en gravers bleef het toen bij een afgreppeling. Lodewijk van Nassau zette het werk in 1593 voort en in 1607 werd de vesting nog weer versterkt en vergroot nadat de Spaanse veldheer Ambrosio de Spinola Twente was binnengevallen. Tussen 1645 en 1655 zijn de meest gebouwen binnen de vesting gebouwd. Toen ook zijn op het pleintje de lindebomen geplant die er nu nog zijn. Aanval In september 1665 stond de roemruchte vechtersbaas Bommen Berend met kwade bedoelingen voor de wallen van Bourtange. De aanval werd echter afgeslagen. Regelmatig wordt de vesting uitgebreid, tot het in 1742 zijn grootste omvang heeft bereikt. In maart 1795 trokken de Fransen Bourtange binnen, maar door de toenemende vuurkracht van de militaire troepen en uitdroging van het moeras verloor de vesting tenslotte zijn militaire betekenis. Bij de reconstructie van de vesting in 1972 is men uitgegaan van eertijds de grootste omvang.
Tegenwoordig marcheren vreemde militaire eenheden zonder slag of stoot Bourtange binnen. Bijvoorbeeld de leden van de Napoleontische Associatie der Nederlanden die onder andere in de open lucht graag de slag bij Waterloo naspelen,- compleet in de uitmonstering van die tijd, waarbij ook de soldaten te paard niet ontbreken. De militaire entourage van Bourtange met greppels, water, zandverhogingen en bastions in een voor de rest vlak en overzichtelijk landschap, zonder storende elementen als hoogspanningskabels en hoge flatgebouwen, leent zich uitstekend voor het naspelen van historische veldslagen, die met de Engelse benaming 'reanactment' worden aangeduid," verklaart Jaap Speelman, die zijn naam in de rol van commandant bij het Exercitie-peloton wel eer aandoet. Recent nog meldde zich het leger van de Nationale Reserve in Bourtange om de paraatheid van de al wat oudere landsverdedigers in een krijgsgebied met een verleden te testen. Kapitein K. Hoogstede sprak na afloop van een geslaagde oefening.
Dit jaar mei vonden voor de vierde keer in en rond de vesting de Napoleontische schijngevechten plaats en ook voor volgend jaar rond die tijd staan ze weer op het programma. Het spectaculaire, kleurrijke schouwspel van het te voet en te paard oprukken van het Nederlandse bevrijdingsleger tegen de troepen van Napoleon in Bourtange, trok dit jaar vele duizenden bezoekers. Los kruit Dit indrukwekkende 'spiegelgevecht' geschiedt in de originele kledij en met de bewapening uit die tijd. Het gebulder van de kanonnen en de rookpluimen van de musketten - die overigens slechts met los kruit zijn geladen - is dan niet van de lucht. Er klinkt zelfs ouderwets wapengekletter van (onschuldige) sabels en marketensters hollen over het slagveld om de (schijn)gewonden te verzorgen.
Bij dit optreden fungeert het Bourtanger Exercitie-peloton als de 'Landstorm' een groep burgers dat (eveneens in passende kledij) het bevrijdingsleger te hulp snelt. Een weekeinde lang zijn de deelnemers dan gelegerd in tentjes naar de normen van die tijd en ook het eigen potje moet tijdens de slag in het veld worden gekookt.
Als de winkelbel even niet gaat buigt Jaap Speelman zich over aloude lectuur, zoals 'De Wapenhandelingen' van Jacob de Gheyn. Het antieke boekwerk heeft de omvang van een oude Statenbijbel en bevat prenten en teksten met uitleg hoe rond 1600 de militaire bevelen klonken en hoe de troepen moesten bewegen. Zo roept Jaap, staande voor zijn Exercitie-peloton nooit: "Afdeling, geeft acht!" maar dank zij het boek van Jacob de Gheyn mooi origineel: "Lansdragers, heft uw lansen!" Jaap: "Niet dat we echt fanatiek zijn, het blijft tenslotte maar spel. Soms staan we aangetreden en moet een van de lansdragers nog snel even weg voor een pakkie sjek. Daar wachten we dan gewoon even op." Natuur
Inlichtingen: Vesting Bourtange, tel.: 0599-354600. Publicatiedatum = 23 oktober 1999 
|
De prachtige vestingstad Bourtange is geen museumdorp.
Kruitdamp uit de oude doos in Bourtange waar ieder jaar veel historische veldslagen worden nagespeeld.
Schilderachtige straatjes leiden in Bourtange naar zwaarwichtige bastions.
Hier speelt men de gevechten na
uit de napoleontische tijd.
Het Exercitie-peloton van Bourtange.
In de maanden april tot en met september wordt op zondag
in Bourtage onder grote belangstelling een schot met los kruit uit
een antiek kanon gelost.
Jaap Speelman is commandant van het Exercitie-peloton van Bourtange.
Zijn vrouw Marga is marketenster. De dames maken hun historische kostuums veelal zelf. De heren laten het maken.
Vermeldingswaard is ook het bijzondere natuurschoon in en rond de vesting. "Door het omringende gebied op oorlogssituaties in te richten, zijn allerlei voorwaarden ontstaan die hebben geleid tot een natuurontwikkeling die uniek is voor de provincie Groningen, ja uniek voor Nederland", zo meldt een zegsman van het Groninger Landschap. "Er groeien diverse, soms zeldzame planten en ook veel vogels voelen zich hier thuis. Zoals de kleine en de grote bonte specht, de buizerd en de veldleeuwerik. Het schot op zondag van het Bourtanger Exercitie-peloton deert het gevederde volkje niet. Zo zijn ze al gewend aan die marcherende 'vreemde vogels'."