De Dollard is een uniek natuurgebied
door THIJS JANSEN
NIEUWESCHANS - Soms zijn midden op de Dollard in het uiterste Noord-Oosten van ons land kerkklokken te horen. Het zijn spookklokken van de kerk van Torum. Eeuwen geleden werd dit dorp verzwolgen door de zee. Maar bij tijd en wijle laat het dorp vanonder een metersdikke laag slib nog steeds wat van zich horen.
Flauwekul, zegt Harm Dik (70). Jarenlang was hij havenmeester van Termunterzijl. Hij kent de nukken van de zee als geen ander en voelt er niets voor om wat voor geheim van de Dollard dan ook te koesteren. Als het weer meewerkt en de wind uit een bepaalde hoek komt, dan is het water van de Dollard een klankbord, vandaar.
Dik windt er geen doekjes om en staat als een echte Groninger met beide benen op de grond. Ook nu hij jaren na zijn VUT het museum in de haven van Termunterzijl bemant. Het lijkt wel of hij de tentoonstellingsruimte naast restaurant de Gouden Ziel een beetje wil bagatelliseren.
Hij kan evenwel niet ontkennen dat er onder het water van de Dollard de resten van minstens 50 dorpjes, buurtschappen en gehuchten, twee kloosters en een kommanderij (gebied van een geestelijke ridderorde) moeten liggen. Volgens oude geschriften muntte Torum uit in bevolkingsaantal, handel en nijverheid.
Er waren echter volop van zulke plaatsen in het gebied, dus waarom getreurd. Maar als een gemeentelijke herindeling in z'n regio ter sprake komt wordt Dik fel. "Dit had nooit mogen gebeuren", moppert hij en toont een expositie van een aantal foto's van een prachtig dorpje met knusse winkeltjes en een kerk. "Allemaal weg." Mokkend geeft hij zo zonder het zelf te merken het nut van zijn museum aan.
De bevolking van de plaatsen rondom de Dollard heeft al generaties lang moeten vechten tegen de zee. En ieder streed zijn eigen strijd. Elke keer werd er weer een stukje land aan het water ontworsteld.
De waker, de dromer en de slaper, zoals dijken er in volgorde van belangrijkheid worden genoemd, geven nog steeds de frontlinies aan waar mens en elementen met wisselend succes tegen elkaar streden.
Hoe de bevolking de voeten droog hield is te zien in het Museum Stoomgemaal aan het Winschoter Oosteinde. De stoommachine van het gemaal stamt uit 1895 en is op de laatste zondagen van de maand in werking te zien.
En de boer? Die sloeg de hand aan de ploeg en bewerkte het land. Nu nog is de streek rondom de Dollard een groot landbouwgebied. Maar door de malaise in deze sector slaan sommige boeren ook de hand aan zichzelf. Steeds meer agrariërs worden gedwongen naar een andere nering om te zien, onder meer omdat er in Europa te veel graan wordt geproduceerd.
Dat betekent dat sommige stukken vruchtbaar land niet meer worden bebouwd. Enkele boeren kunnen door op grotere schaal te werken het hoofd boven water houden en anderen verzetten de bakens, door over te stappen op de teelt van nieuwe producten, zoals vader en zoon Vermuë in Beerta.
Zij lieten de bieten de bieten en verbouwen met veel succes rode- en zwarte bessen. Zes hectare is nu met bessenstruiken beplant en vader en zoon maken van de winterrust gebruik om de woning bij het bedrijf te moderniseren. Binnenkort wil junior trouwen en dan moet het er piekfijn uitzien. Z'n schaapjes lijkt hij met z'n bessenkwekerij bijna op het droge te hebben.
Van de bessen wordt onder meer jenever gemaakt. Wat niet naar de fabriek gaat wil zoon Koos zelf gaan persen. Bezoekers kunnen het verrukkelijke, bijna stroopdikke sap, bij hem kopen. Het is onder meer goed voor mensen die de ziekte van parkinson hebben. Het heeft een remmende werking op de symptomen van ziekte, zegt hij.
De directie van het kuuroord Fontana in Nieuweschans heeft al een partij van het sap besteld. Het is puur gezond, zegt Monique Spaltman van het onlangs geheel gemoderniseerde kuuroord op de grens van Duitsland en Nederland. Vanuit haar hotel kunnen schitterende tochten door het Groningse land worden gemaakt.
Er kan onder meer worden gekozen voor een tocht door Westerwolde, een streek tussen Bellingwolde en Ter Apel en langs de Dollard. Over die laatste, ruim 180 kilometer lange fietsroute, is onlangs door de VVV een boekje uitgegeven onder de titel Internationale Dollard Route.
De route, die gedeeltelijk ook met de auto kan worden gemaakt, biedt de gelegenheid om het uitgestrekte polderlandschap in het uiterste westen van Duitsland en de naburige provincie Groningen te verkennen. De hele route wordt gemarkeerd door culturele juweeltjes.
Het scala aan bezienswaardigheden begint in het klein en eindigt in het onvergelijkbare. De vesting Nieuweschans en de historische orgels aan weerszijden van de grens zijn hiervan voorbeelden.
De Dollard is een uniek natuurgebied van internationale betekenis. Het maakt deel uit van het laatste brakwater-getijdenlandschap van Europa en geldt als kraamkamer voor de Noordzee. Er komen daardoor tal van vogels.
Aan de monding van de Eems en langs de Dollard liggen tal van rustieke vissersplaatsjes, zowel in ons land als bij onze oosterburen. De visserij kent een rijke traditie. Vroeger gleden de Dollardvissers met hun sliksleden de zogenaamde 'kraaiten' over het wad naar hun fuiken, waarin ze vooral garnalen vingen. Nu worden de garnalen met behulp van moderne kotters gevangen.
Op de menukaarten in het gebied prijkt een aantal culinaire hoogstandjes, zowel uit zee als heerlijke gerechten uit oma's keuken. Niet alleen in Termuntenzijl, waar gebakken vis een begrip is, maar ook in Dizum, waar de 'granaat' (garnaal) vers op tafel komt. Lekker eten kan men in restaurant De Ennemaborg in Midwolda, waar Eric Runhard met de pollepel zwaait.
De tuin achter zijn restaurant meet maar liefst 375 hectare. Het is een beschermd natuurgebied, dat zich praktisch zonder menselijk ingrijpen heeft ontwikkeld. Alleen een groep vroeger in het wild levende Europese Tarpanpaarden beweiden het terrein en dragen daarmee bij aan de verzorging en de instandhouding van het park.
Ook kan kennis worden gemaakt met een Oost-Friese theeceremonie in Weener of kan worden geproefd van een vette gerookte paling tijdens een picknick op een dijk, zo nodigt Jan Kappenburg van de provinciale VVV in Groningen ons uit.
In de zomer kunnen fietsers en wandelaars ook een gedeelte van de route per boot maken. De tocht gaat tussen de Duitse stad Ditzum en Delfzijl. Ook in het vroege voorjaar kan in het noord-oosten van ons land van de natuur worden genoten. Op veel akkers bloeit dan de facelia.
Deze bloemen worden in het Oldambt, het gebied rondom Nieuweschans, gebruikt als zogenaamde groenbemesters. Vroeger zag je er uitgestrekte velden tarwe, gerst, haver, bieten en koolzaad. Hiermee werd het brood verdiend. Tegenwoordig is er zoals gezegd te veel graan in Europa en worden hele akkers braak gelegd.
Op die akkers mogen alleen gewassen worden ingezaaid die voor zogenaamde noon-food doeleinden worden gebruikt, zoals koolzaad voor de productie van biodiesel. Ook kunnen er groenbemesters worden ingezaaid. Deze planten worden niet geoogst, maar leveren voedingsstoffen op voor volgende gewassen.
Facelia is zo'n groenbemester. Het is een overweldigende paars bloeiende plant. Het inzaaien van facelia op braakland om het gebied extra kleur te geven is een idee van de Werkgroep Landbouw Oldambt. Dit initiatief draagt er toe bij het Oldambt voor toeristen nog aantrekkelijker te maken.
Want de paarse bloemen zien er niet alleen aantrekkelijk uit, ze hebben ook een gunstig effect op plant- en dierenwereld. Er komen meer soorten bloeiende planten zoals wikke en boekweit in het gebied voor. Daarnaast voelen vogels en andere dieren zich prima thuis op percelen waar weinig wordt verbouwd.
Oost-Groningen begint zo steeds meer de tuin van Nederland te worden. Er gaat dan ook veel rust uit van het landschap, weet Monique Spaltman van het kuuroord in Nieuweschans. Artiesten en politici weten de streek en het kuuroord dan ook volop te vinden, zegt ze. "Ze komen hier naar toe voor een anti-stressbehandeling; om zich te onthaasten."
Inlichtingen: Fontana Nieuweschans, telefoon 0597-527777. Provinciale VVV, 050-5350202.
Publicatiedatum = 29 maart 1997
