Hanzesteden langs de IJssel
door HARRY MULLER
ZUTPHEN - Eeuwen geleden sloten kooplieden uit verschillende landen in Europa met elkaar het Hanze-verbond, waarbij samenwerking voorop stond. De plaatsen waar ze toen woonden, staan nu nog bekend als Hanzesteden. Voor wie van onze historie houdt, zijn deze steden juweeltjes om te bezoeken.
Zeven Hanzesteden langs de IJssel zijn op toeristisch gebied met elkaar gaan samenwerken. Men heeft nieuwe wandelroutes in de steden en het gebied er omheen ontworpen, fietsroutes en er zijn bijvoorbeeld arrangementen, waarbij je van de ene stad naar de andere kunt trekken.
Wij wandelden en fietsten in de streek tussen Zutphen en Deventer en zagen naast heel wat historische panden ook veel bijzondere vogels, planten en bloemen in het natuurreservaat de Wilperwaarden van Staatsbosbeheer.
Onze kennismaking met de Hanzesteden begint bij het Zutphen Museumhotel aan het plein het 's Gravenhof. Het fraaie koopmanshuis van vroeger heette eens 'Huize van de Kasteele' en het pronkstuk is de pauwenzaal. Zo woonde de familie daar eens met pauwen in een landschap, dat als een soort behang geschilderd is op het linnen langs de wand. Het meubilair is klassiek. Je mag zomaar op de stoelen gaan zitten met 'gouden' leuningen en poten en er zijn niet als in een echt museum rode draadjes over deze meubelstukken gespannen.
Ook de zaal ernaast is prachtig met originele prenten uit de 18e eeuw van Gerard de Lairesse. Tijdens een verbouwing werd in een put veel uit de oudheid gevonden. Leren schoenen bijvoorbeeld, die nu met stukken Keuls aardewerk, schedels en schelpen van oesters en mosselen in een glazen vitrine liggen uitgestald. Hier hoef je beslist niet meteen een kamer te bestellen om een kijkje te mogen nemen. Ook de gast die alleen maar een kopje koffie bestelt, wordt als een vorst ontvangen.
Vanuit Zutphen trekken we met de fiets langs de uiterwaarden van de IJssel in de richting van Deventer. Bij het plaatsje Wilp heeft Staatsbosbeheer heel wat stukken grasland aangekocht. Het zijn de Wilperwaarden, waar geprobeerd wordt om de natuur weer een kans te geven. Dat gebeurt overigens op meer dan twintig plaatsen langs deze rivier. Staatsbosbeheer heeft deze gebieden veelal ontsloten door er een fietspad aan te leggen.
Het reservaat even ten zuiden van Deventer is vooral van belang als rustgebied voor de ganzen in de winter. In het voorjaar is het een broedgebied voor tal van vogels als de grutto, tureluur, kievit en de wulp. Tot 15 juni wordt het gras hier niet gemaaid, want anders zouden de nesten verstoord worden.
Vroeger hadden de boeren geen prikkeldraad om hun land, maar meidoornheggen met flinke stekels. Dit heggenlandschap is hier ook weer hersteld en in die heggen maken grasmussen, kwartels, braamsluipers of zwartkoppen hun nesten. Heel bijzonder in dit gebied is de flora. De mooiste bloemen laten zich zien op deze schrale grond, waar al jarenlang geen kunstmest meer wordt gebruikt. Je vindt er nog de zuring in het land, een plant die de boer meestal weg spuit, maar een vogeltje als de gele kwikstaart heeft er juist behoefte aan. In de uiterwaarden dicht tegen de rivier aan groeien ook distels. Daar laat men koeien grazen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog stak het Amerikaanse leger bij Wilp de IJssel over. Uit die tijd zijn op deze plek drie heuvels overgebleven, waar toen een bunker op was gebouwd. Ze liggen dicht tegen het water aan en daarom is de grond daar kalkhoudend. Heel bijzondere planten kun je op deze vroegere forten vinden, zoals de veldsalie met mooie blauwe bloemen. Als een een hommel met z'n tong het bloempje in gaat om honing te halen, komen de meeldraden automatisch tevoorschijn en laten op de rug van de hommel dan wat stuifmeel achter.
De weg langs de rivier in de richting van Deventer is gelukkig nog niet door veel automobilisten ontdekt en daarom kun je hier heerlijk fietsen. Soms is de rivier wat verder weg en een andere keer kom je dichtbij het water. Je ziet de jonge kieviten in de weilanden, die nauwlettend door hun ouders in de gaten worden gehouden. Wilde rozen bloeien langs de kant van de weg en verspreiden een heerlijke geur. We fietsen onder twee verkeersbruggen bij Deventer door. Boven ons hoofd raast het verkeer met grote snelheid voorbij. Als automobilist besef je nauwelijks wat voor een prachtig stuk natuur hier is.
Rechts van ons aan de overkant van de rivier ligt de stad Deventer met de markante torens van de Lebuïnuskerk en de Bergkerk. Langs het water staan ook hier de oude koopmanshuizen, maar helaas werd daar ook eens een lelijk flatgebouw neergezet dat beter afgebroken kan worden.
Met een pontje dat alleen bestemd is voor voetgangers en fietsers steken we de IJssel weer over en dan sta je bijna meteen in het hartje van de oude binnenstad. De plattegrond daarvan is in de loop van de eeuwen nauwelijks veranderd, want die komt vrijwel helemaal overeen met de kaart die ene Ioan Bleau in het jaar 1649 van Deventer maakte. Bij wijze van grap wordt een kopietje daarvan bij de VVV wel eens meegegeven aan mensen die in het stadscentrum de weg moeten vinden.
Samen met Nijmegen mag Deventer zich een Keizerlijke Vrije Hanzestad noemen, omdat men indertijd de Rijksdagvergadering van Karel V mocht bijwonen. Een keizerskroon siert dan ook het wapen van de stad met een adelaar. De stad was vroeger al een belangrijk handelscentrum met zes grote jaarmarkten, waar kooplieden uit heel Europa kwamen. De Deventer koek was toen al bekend en die werd in de Noorse stad Bergen dikwijls geruild voor stokvis. Deventer wordt de koekstad van Nederland genoemd, maar ook wel het stokvissengat.
Je kunt heerlijk door de binnenstad wandelen. Alles is dichtbij en overal zie je, dat men moeite heeft gedaan de oude panden zo fraai mogelijk te restaureren. Het centrale plein de Brink was eens een parkeerplaats voor auto's. Nu is het rijdend blik verdwenen, omdat men paaltjes rond het plein heeft gezet. Er is daarom volop ruimte voor terrasstoelen om lekker even uit te rusten van de wandeling door de stad. Aan de Brink staat overigens ook het geboortehuis van Rutger Jan Schimmelpenninck, raadpensionaris van de Bataafse Republiek, die hier op 31 oktober 1761 ter wereld kwam.
Vergeet in deze koekstad vooral niet om even het stadhuis binnen te gaan. Het huis van de gemeente is openbaar en daarom is een ieder altijd welkom in dit historische gebouw. In de hal hangen een aantal originele gildeborden, zoals dat van de bakkers, de bouwlieden en de smeden. In de vroegere raadzaal kun je de zwaarden zien van de beul, die eens in deze stad zijn werk deed en kun je een klokje laten luiden als teken van het begin van een vergadering.
In de huidige raadzaal is een expositie van Deventer topstukken ingericht met archiefstukken van de Atheneum-bibliotheek. Daar kun je oude handschriften uit de 9e en 10e eeuw zien, die anders in een kluis liggen opgeborgen. Verder bijvoorbeeld een getijdenboek van het Bisdom Utrecht uit 1410 en een gedrukt boek uit het jaar 1477. Deze tentoonstelling wordt ook op andere locaties in de stad gehouden en laat men oude schilderijen of antiek speelgoed zien. De expositie blijft geopend tot en met 14 september.
In de Hanzetijd moest het grootste deel van de bevolking zich voeden met graanpap, brood, uien, kool en wortels. Naast vlees at men ook veel vis, waaronder ook walvis en bruinvis. Zelfs at men zeehonden. Die vind je niet terug in het Hanze-menu, dat in veel restaurants van de deelnemende steden geserveerd wordt. Het is een maaltijd van drie gangen met naar keuze vlees of vis. Als lunch wordt de Hanze-pot aangeboden. De verschillende eetgelegenheden serveren ieder een andere maaltijd.
REISWIJZER
Aan het toeristisch project van de Hanzesteden aan de IJssel doen mee Doesburg, Zutphen, Deventer, Hattem, Zwolle, Hasselt en Kampen. Bij de VVV's zijn stadswandelingen en fietsroutes te koop. Elke VVV heeft ook de brochures van de andere steden beschikbaar. Aardig is een fietsarrangement van vijf dagen langs de verschillende steden, waarbij overnacht wordt in hotels.
Ook de IJssel zelf wordt bij het project betrokken. Er zijn inmiddels nieuwe jachthavens aangelegd en andere worden uitgebreid. Men heeft ook mogelijkheden om met een kano een meerdaagse tocht over de rivier te maken en dan wordt onderweg gekampeerd.
INLICHTINGEN: Provinciale VVV Overijssel, Het Kolkje 4, 7607 CA Almelo, telefoon 0546-818767.
Publicatiedatum = 5 juli 1997
