Elfstedentocht nu ook voor niet-schaatsers
door Albert van Keimpema
LEEUWARDEN - De Friese elf steden spreken enorm tot de verbeelding. Het begon allemaal heel lang geleden, toen uitdagers 's winters, als het ijs sterk was, op één dag langs alle steden schaatsten. Uit overleveringen is gebleken dat al in 1763 een Elfstedentocht door onverzettelijke schaatsers werd volbracht.
De Elfstedentocht, voor het eerst officieel gehouden in 1909, is uitgegroeid tot een evenement zonder weerga. Echter, ook anderszins willen mensen graag door de Friese dreven trekken en de steden bezoeken. Dat doen ze fietsend, wandelend, skeelerend, varend, zeilend, op de step, muzikaal, per auto en met paard en wagen. Vandaar dat de Provinciale VVV de elf steden profileert in een toeristische campagne.
Alle steden hebben hun eigen karakter. Leeuwarden is als hoofdstad het centrum, Dokkum is het noordelijk bolwerk, Franeker is het Mekka van de kaatssport, Harlingen is de havenstad, Sneek de watersportstad, Bolsward het stedelijk hart van de groene greidhoek, Workum is de mooiste van allemaal, Stavoren is de veilige beschutting voor de bruine vloot, Hindeloopen is het markante silhouet aan de IJsselmeerkust, Sloten (de kleinste) is een museumstadje en IJlst staat symbool voor de witte schimmel op het Friese platteland; de stad is verworden tot een soort nieuwbouwwijk van Sneek.
Als een parelsnoer op het dressoir ligt de Elfstedenroute in de provincie. De volgers laten het zuidoostelijk deel links liggen. Nu is die regio ook het minst Fries: de Stellingwerven horen qua omgeving, volksaard, taal en cultuur meer bij Drenthe dan bij Friesland. Omdat Friesland zelf al een klein taalgebied vormt, geeft men de streektalen in de provincie alle ruimte, dus ook aan de Stellingwervers in hun Stellingwerfs ('krúm'). Andere streektalen zijn het stads-Fries (Leeuwarden, Sneek, Harlingen en Franeker), de eiland-talen, het Bildts in de noordelijke kleihoek (een vermenging van Fries en Hollands) en het Hylpers (Hindeloopen).
Skûtsjesilen, een wereldvermaard zeilevenement.
De route voert door een provincie die een rijke diversiteit aan natuur biedt. Vanuit Leeuwarden richting Sneek trekt men door de greidhoek; hoge en beste graslanden waar het goed boeren is. Dit gebied telt vele prachtige dorpjes die nog niet zijn aangetast door lelijke nieuwbouw. Jorwerd, nationaal bekend geworden door het boek 'Hoe God uit Jorwerd verdween' van schrijver Geert Mak, ligt middenin de greidhoek. Het dorp mag dan deels zijn ziel hebben verloren, zoals Mak in zijn boek beschrijft, maar uiterlijk mankeert er niets aan. De toeristen die het dorp trekt sinds het boek op de markt is, verbazen zich dan ook over de schoonheid; men dacht dat er weinig van over zou zijn gebleven.
Tussen Sneek en Sloten ligt een groot deel van het Friese-Merengebied, welk het meest bekend is bij niet-Friezen. De Friese Meren (ontstaan door veenafgravingen) zijn zeer in trek bij watersporters. Van oudsher vormen ze nationaal een belangrijk toeristisch gebied. Een gezellig watersportdorp als Langweer, slechts 900 zielen tellend en centraal gelegen, is al generaties lang zeer bekend in het hele land.
De afwisseling in het natuurschoon maakt de Elfstedenroute zo boeiend. Na de Meren doemen de glooiende zandgronden van het bosrijke Gaasterland op. Deze regio in het zuiden van de provincie dankt zijn 'heuvellandschap' aan een gletsjer in de IJstijd, waarvan de uitloper juist in Gaasterland was toen het klimaat weer warmer werd. Het gevolg was een opstuwing van grond die daar bleef liggen.
Wanneer men Gaasterland is doorgetrokken, zijn de IJsselmeersteden Stavoren, Hindeloopen en Workum de volgende stempelposten. Deze kuststreek (waar de Friezen meermalen de oorlogszuchtige Hollanders hebben teruggedreven) is een oud landschap waar nog niet zoveel in cultuur is gebracht, 'Aldfaerserf' in het Fries. Helaas wordt dit gebied ontsierd door windmolens die juist in de omgeving van moderne waterbouwkundige werken horen te staan, zoals bij de Afsluitdijk en in de IJsselmeerpolders. Beeldend kunstenaar Ids Willemsma vecht terecht tegen deze horizonvervuiling.
Na Harlingen voert de route over de kleigronden, waar in de maanden mei, juni en juli de koolzaadvelden prachtig in bloei staan. Het noorden van Friesland is mooi om zijn weidsheid. Dokkum is en blijft het keerpunt van waaruit men op finishplaats Leeuwarden afstevent. Doe dat niet te snel, want de Friese Wouden met zijn houtwallen zijn het bezien waard, met name de 'Trynwâlden', acht kilometer ten oosten van Leeuwarden. Veel adellijke en voorname families resideerden daar vroeger en daaraan dankt de omgeving de hedendaagse allure.
Friesland telt elf steden en velen vinden het leuk om ze te bezoeken en dikwijls op één dag, zoals de schaatsenrijders dat al heel lang geleden deden. Maar het zijn de juist de trajecten tussen de steden die de tocht zo aangenaam maken. En wie daar ten volle van wil genieten, heeft aan één dag niet genoeg.
Met ingang van seizoen 1998 biedt de VVV speciale arrangementen onder de titel 'De Friese Elfsteden, een avontuur vol karakter'. De reizigers kunnen kiezen uit meerdere opties. Het (S)hoppen-arrangement van drie dagen is gericht op het winkelen in alle steden en met verblijf in hotel De Wijnberg in Bolsward. Wie de route op eigen houtje volgt, krijgt een pakket met veel informatie en allerlei souvenirs. Dit arrangement is er ook met twee overnachtingen in de stadslogementen van Leeuwarden, Bolsward en Harlingen.
Een heel mooie ontdekkingsreis is met paard en wagen van vijf of zeven dagen. Stops worden gemaakt op één van de 66 adressen voor 'Bêd & Brochje' (Fries voor logies en ontbijt) op het platteland. Op die adressen is plaats voor vier tot zes personen en er is stalling voor het paard. Ten slotte is er ook nog het reguliere Bêd & Brochje-pakket, waarbij met zelf de reis bepaalt. De VVV heeft de adressen. Verder is er de Friese Elfstedengids met alle informatie over musea, monumenten, bezienswaardigheden, attracties, evenementen en uitgaansmogelijkheden.
Informatie: VVV Friesland, telef. 0900-9222.
Publicatiedatum = 4 april 1998
